Հանուն «կայունության»՝ տնտեսության «հերն անիծվել է»

ԿԲ-ն «սպառնում է»

ՀՀ կենտրոնական բանկի խորհուրդը երեկ իր նիստում կրկին նվազեցրեց վերաֆինանսավորման տոկոսադրույքը՝ 6.5-ից հասցնելով 6.25 տոկոսի:

Այս «թվաբանության» մասին՝ քիչ անց, բայց ամենակարեւորը ԿԲ խորհրդի մի արձանագրումն է, որը աննախադեպ է եւ գալիք ուշագրավ իրադարձությունների ակնարկ է պարունակում իր մեջ: Վերաֆինանսավորման տոկոսադրույքի նվազման վերաբերյալ պաշտոնական հաղորդագրության մեջ կարդում ենք հետեւյալ տողերը. «ԿԲ Խորհուրդը գնահատում է, որ տոկոսադրույքները բավականին նվազել են եւ ավանդական դրամավարկային քաղաքականության հնարավորությունները ներկայումս սահմանափակված են...»: Ի՞նչ է սա նշանակում:

Նախկինում ԿԲ խորհուրդը չի արձանագրել, որ «ավանդական դրամավարկային քաղաքականության հնարավորությունները ներկայումս սահմանափակված են»: Դա նշանակում է որ Կենտրոնական բանկը այլեւս վերաֆինանսավորման տոկոսադրույքը նվազեցնելու իմաստ չի տեսնում: Կամ վերաֆինանսավորման տոկոսադրույքի նվազեցումը չի տալիս այն արդյունքը, որ ակնկալվում է: Եվ ուրեմն, ինչի մասին է խոսքը:

Վերաֆինանսավորման տոկոսադրույքը, եթե շատ պատկերավոր ներկայացնենք, այն տոկոսն է, որով ԿԲ-ն փող է տալիս առեւտրային բանկերին: Երբ այդ տոկոսադրույքը ցածր է, բանկերն էլ տեսականորեն հնարավորություն են ստանում ավելի ցածր տոկոսներով վարկեր տալ բիզնեսին: Բիզնեսը աշխուժանում է, ներդրումներ է անում, ընդլայնվում է, մարդկանց եկամուտները եւ գնողունակությունը աճում են եւ այլն: Դա հենց այն «ավանդական» դրամավարկային քաղաքականությունն է, որ վարում է ՀՀ կենտրոնական բանկը արդեն առնվազն 1.5 տարի, եւ ըստ էության՝ ոչ մի արդյունք: Տնտեսությունը չի աշխուժանում, մարդկանց գնողունակությունն էլ նվազում է: Եվ հենց սա է ակնարկում ԿԲ խորհուրդը, նշելով թե այդ ավանդական դրամավարկային քաղաքականության հնարավորությունները «ներկայումս սահմանափակված են»: Եթե այլ կերպ ձեւակերպենք, ապա այդ «ավանդականը»  սպառել է իրեն: Իսկ եթե ավելի «տնական» ձեւակերպենք, ԿԲ-ն ակնարկում է, որ էլ հույս չունենաք, թե տոկոսադրույքը ավելի կիջնի:

Իսկ կա՞ն արդյոք «ոչ ավանդական» գործիքներ, որ կարող է կիրառել ԿԲ-ն: Նշենք, որպես «ավանդական» դրամավարկային քաղաքականության վերջնական արդյունք պետք է դառնար գների կայունացումը եւ նախատեսված գնաճի ցուցանիշը: Նախատեսված գնաճի ցուցանիշը 2.5-5.5 տոկոսն է: Իսկ հիմա գնաճի ցուցանիշը զրոյից ցածր է: 1.5 տարի ավանդական ճանապարհով գնալով՝ գնաճի ցուցանիշը չի կայունանում նախատեսվածի սահմաններում, իսկ դա շատ վատ երեւույթ է: Դա խոսում է տնտեսության մեջ այնպիսի խորքային խնդիրների մասին, որոնք միայն դրամավարկային քաղաքականությամբ հնարավոր չէ լուծել: Օրինակ, որքան էլ ԿԲ-ն նվազեցնում է իր կողմից բանկերին տրվող վարկերի տոկոսը` վերաֆինանսավորման տոկոսադրույքը, բանկերի կողմից բիզնեսին տրվող վարկերը համարժեք չեն նվազում: Իսկ սա խոսում է այն մասին, որ բանկերը մեծ ռիսկեր են տեսնում տնտեսության մեջ եւ վստահ չեն, որ բիզնեսը կարող է վերադարձնել այդ վարկը: Իր հերթին 15-20 տոկոսանոց վարկերը թույլ չեն տալիս բիզնեսին ներդրումներ իրականացնել տնտեսության մեջ: Դա թանկ, շատ թանկ փող է: 

Արդյունքում ստացվում է փակ շրջան: Բիզնեսը վախենում է թանկ վարկեր վերցնել, դրանից տնտեսությունը չի աշխուժանում, տնտեսության չաշխուժանալը բերում է ռիսկերի մեծացման, ռիսկերի մեծացումը բերում է վարկերի տոկոսների բարձրացման եւ այսպես շարունակ:     

Կենտրոնական բանկը իր հաղորդագրության մեջ նշում է` «ԿԲ-ն հավատարիմ է մնում գների կայունությունն ապահովելու իր գլխավոր նպատակին եւ անհրաժեշտության դեպքում իր ողջ գործիքակազմով համարժեքորեն կարձագանքի՝ միջնաժամկետ հատվածում ապահովելով գնաճի նպատակի իրագործումը»: Եվ ինչ գործիքակազմ ունի ԿԲ-ն, որ «սպառում է» կիրառել: Դա առաջին հերթին պարտադիր պահուստավորման նորմատիվի նվազեցումն է: Ներկայումս ԿԲ-ն ստիպում է բանկերին, որ բիզնեսին տրված վարկի 18 տոկոսի չափով գումար պահուստավորի: Այսինքն, այդքան գումար պետք է ուղղակի տանի դնի նկուղում ու «քնեցնի», այնինչ այդ գումարը կարող է մտնել տնտեսություն եւ աշխուժացնելու նախադրյալներ ստեղծել: Ուրեմն ԿԲ-ն առաջիկայում կարող է նվազեցնել պարտադիր պահուստավորման չափը: Սա շատ արդյունավետ կլինի: Ավելի արդյունավետ, քան վերաֆինանսավորման տոկոսադրույքի նվազեցումն է:

Սակայն ԿԲ-ն խուսափում է այս գործիքը կիրառելուց զուտ քաղաքական դրդապատճառներով: Խնդիրն այն է, որ դա կարող է հանգեցնել դրամի շոշափելի արժեզրկմանը: Իսկ դա հիմա անել չի կարելի, որովհետեւ մի քանի ամսից ընտրություններ են: Իսկ քանի որ իշխող քաղաքական ուժը տնտեսության մեջ, մեղմ ասած, հաջողություններ չունի, իսկ ավելի ճիշտ՝ հիմնահատակ քայքայել է տնտեսությունը, պետք է օգտագործի «ֆինանսական կայունությունը» որպես դրոշակ: Այսինքն իշխանությունը կարող է ասել, թե հլը տեսեք՝ այլ երկրներում արժույթները ոնց են արժեզրկվում, իսկ մեզ կայուն է, ու սա՝ որպես դրոշակ, անցնելու է քարոզարշավի ընթացքում: Այն, որ հանուն այդ «կայունության»՝ տնտեսության «հերն անիծվել է»  երկրորդական հարց է: Կարեւորը` որ կայուն է: Այդ «կայունությունը» արդեն ճահճի է վերածվել, որից գարշահոտություն է գալիս, բայց այլ բան հանրությանը առաջարկելու իշխող քաղաքական ուժը տնտեսական իմաստով չունի:

Բայց ԿԲ խորհրդի «սպառնալիքը» կարող է նշանակել, որ օրինակ Ամանորից հետո, երբ դրամը սովորաբար արժեզրկման սեզոնային դրսեւորումներ է ցուցաբերում, ԿԲ-ն միջոցներ չի ձեռնարկի այդ «կայունությունը» պահպանելու համար եւ թույլ կտա, որ դրամը թեկուզ մի քիչ, բայց արժեզրկվի: Բայց սա էլ երաշխիք չէ, որ դրանից տնտեսությունը գոնե մի քիչ կաշխուժանա: Տնտեսության խնդիրները համակարգային են եւ չափազանց խորը: Դրանք այսպիսի «կոսմետիկ» միջոցառումներով լուծել հնարավոր չէ: Դրանք պահանջում են շատ ավելի արմատական քայլեր, որոնց ակնարկներն անգամ չկան: