Հարցազրույց. եւս մեկ ձախողված ոլորտ

Տպագրվել է «Հայկական Ժամանակ» օրաթերթի՝ 2004 թվականի հունվարի 24-ի համարում

Մեր հյուրը՝ Ղուկաս Մեհրաբյանը, 1993-99թթ. եղել է ՀՀ ստանդարտացման, չափագիտության եւ սերտիֆիկացման (ՍՉՍ) վարչության  պետը, 1997-99թթ.՝ Ստանդարտների միջազգային կազմակերպության (ՍՄԿ) ներկայացուցիչը Կենտրոնական եւ Արեւելյան Եվրոպայում:

- Իշխանությունը թյուր կարծիք է տարածում, թե իրենց շնորհիվ ՀՀ ՍՉՍ-ն դարձել է միջազգային չափանիշներին համապատասխանող կառույց: Իրականում այն հեռու է միջազգային (առավել եւս՝ եվրոպական) չափանիշներից, քանի որ այն, ինչը նրանք համարում են միջազգային, ստեղծվել էր դեռ 1994-98-ին, իսկ մեր «բարեփոխիչների» գլխավոր նվաճումը եղավ ՍՉՍ-ն ամենաանպտուղ գերատեսչություններից մեկին՝ առեւտրի եւ զարգացումների նախարարությանը ենթարկեցնելը եւ վերջին մի քանի տարիներ համակարգն անգամ անվանումներից անտեղյակ տգետներով ողողելը: Մինչդեռ, եթե իրոք ձգտում կար համակարգը մոտեցնել միջազգային չափանիշներին, հարկ էր այն ավելի ապապետականացնել, ոչ թե ստեղծել մի կառույց, որի նմանակը գործում է ՍՄԿ-ի անդամ 148 երկրներից միայն 7-ում՝ Սվազիլենդ, Նամիբիա, Լեսոտո, Ֆիջի, Կամերուն, Կիպրոս եւ Իրաք:

- Հայտնի է, որ ՀՀ ՍՉՍ-ն 1997-99թթ. մեծ հեղինակություն  ունեցող կառույց էր ՍՄԿ-ի կազմում:

- ՍՉՍ-ի աշխատանքների ծավալով Հայաստանն ԱՊՀ-ում զիջում էր միայն ՌԴ-ին եւ Ուկրաինային, իսկ 1997թ. փետրվարին ՍՄԿ-ի խորհրդի կողմից 3 տարի ժամկետով ընտրվեցինք Արեւելյան Եվրոպայի եւ ԱՊՀ երկրների ազգային մարմինների զարգացման ու բարեփոխման ծրագրերի համակարգող: Դա թե՛ ֆինանսական աջակցության, թե՛ միջազգային շփումների հնարավորություն ընձեռեց մեր կառույցին: Սակայն վարչապետ Ա.Դարբինյանը ոչինչ չարեց ՍՄԿ-ում ՀՀ ՍՉՍ-ի դիրքերը պահպանելու համար. դա մեր պետականության հեղինակության դեմ ուղղված փոքրոգի քայլ էր, որը հանգեցրեց ՍՄԿ-ում ՀՀ ՍՉՍ-ի լիազորությունների վաղաժամկետ դադարեցմանը: 1998թ. իշխանափոխությունից հետո ՍՉՍ-ն նույնպես դարձավ ՀՅԴ-ակաների, նժդեհականների եւ այլոց միջեւ կռվախնձոր: ՍՉՍ-ին վարկաբեկող պատվիրված, անկապ հրապարակումով հանդես եկավ հայ դատի հայտնի բիզնեսմեն, տխրահռչակ անցյալով Է.Հովհանիսյանը:

- Ինչո՞ւ էր ՍՄԿ-ում դիրքերի պահպանումն այդքան կարեւոր:

- 1996-97թթ. ՍՄԿ-ում աշխարհագրական անվանումների եւ դրանց կոդավորման միջազգային ստանդարտի նախագծի քննարկման ժամանակ Ադրբեջանը ներկայացրել էր մի առաջարկություն, որով թուրքացվում էին ԼՂ բնակավայրերի անվանումները: Մեզ հաջողվեց ներկայացնել հիմնախնդրի մասին մեր տեսակետները եւ կանխել դրա ընդունումը (այդ աշխատանքներին աջակցում էին նաեւ ԼՂՀ վարչապետ Լ.Պետրոսյանը, ՀՀ-ում ԼՂՀ-ի ներկայացուցիչ Ա.Հարությունյանը): Իսկ ահա 98-ի իշխանափոխությունից հետո այդ հակահայկական որոշումն ընդունվել է, որի հետեւանքն այն է լինելու, որ, օրինակ, քարտեզներ տպագրելիս տարբեր երկրներ ղեկավարվելու են հենց այդ ստանդարտով: Մեկ այլ օրինակ է հայերենի այբուբենի կոդավորման եւ համակարգիչներում ու հաղորդակցության այլ միջոցներում կիրառելի դարձնելու նպատակով միջազգային մի շարք ստանդարտների մշակումը եւ ընդունումը:

Ժամանակին ՀՀ ՍՉՍ-ն առաջատար դեր է կատարել նաեւ ԱՊՀ համապատասխան միջպետական խորհրդում, 1997-98-ին աշխատանքներ են կատարվել Եվրամիության շրջանակներում գործող ստանդարտացման կառույցում դիտորդի կարգավիճակ ստանալու ուղղությամբ: Այժմ ՀՀ ՍՉՍ-ն պարապուրդի ու անէության մեջ է, իսկ եթե ինչ-որ բան են անում, ապա միշտ ստացվում է սխալ: Այս վիճակը զգալի խոչընդոտներ է ստեղծել արտաքին շուկաներ դուրս գալու առջեւ: Բնագավառի եզակի որակյալ մասնագետները, որոնց պրոֆեսիոնալիզմը բարձր է գնահատվել ԱՊՀ-ում եւ Եվրոպայում, հեռացվել են համակարգից, քանի որ նրանց ճակատագիրը թողնվել է կալանավայրի ինչ-որ տեսուչի, իրենց դաշնակ կամ նժդեհական հռչակած խեղկատակների տնօրինությանը, մարդիկ, որոնց մտավոր կարողությունը չի բավարարում նույնիսկ իրենց տգիտության չափը հասկանալու համար...

Նրանց օրոք հետեւողականորեն կրճատվում են ՀՀ ՍՉՍ-ի աշխատանքի ծավալները, ֆինանսական մուտքերն ու կառավարության աջակցությունը: Ձեռնարկատերերին աջակցելու փոխարեն նրանք  կայացնում են Հայաստանից ապրանքների արտահանումը խոչընդոտող որոշումներ, պարտադիր դարձնում ստանդարտների կամավոր պահանջները: Սառեցվել են AFNOR-ի (Ֆրանսիայի ստանդարտացման ազգային մարմնի) հետ կապերը, ընդհատվել է համատեղ տարածաշրջանային ուսումնական կենտրոնի ստեղծումը Հայաստանում, անավարտ են մնացել եռամյա դասընթացները Ֆրանսիայում, որի ավարտին 5 հայ մասնագետ ստանալու էր եվրոպական փորձագետի վկայական: Նույն վիճակն է PTB-ի (Գերմանիայի չափագիտության ազգային մարմնի) պարագայում. չեն ստացվել նրանց կողմից խոստացված արդի սարքավորումները:

Ստանդարտների մեր ազգային ֆոնդը չի համալրվել որեւէ մի երկրի ազգային ստանդարտների ամբողջական ֆոնդով: Մեր ապրանքների արտահանումը խթանելու նպատակով 2001-ին ՌԴ Պետստանդարտն իր հաշվին Երեւանում ստեղծեց «Ռոստեստ-Մոսկվա» փորձարկումների կենտրոնի ներկայացուցչություն (տարեկան 16 հզ դոլար նախահաշվով), սակայն հայ պաշտոնյաները խափանեցին այդ շահավետ ձեռնարկը` պետական միջոցների վատնումով Ռուսաստանից ստանալով նույնատիպ գործունեության արտոնագիր: Այժմ էլ օրինագիծ են առաջարկել՝ սերտիֆիկացման մարմինների գործունեությունը սահմանափակելու միջոցով կոռուպցիան ավելի կառավարելի դարձնելու նպատակով: