Իշխանությունը մեղադրվում է Քր. Օր.-ի 110 հոդվածով. ինքնասպանության հասցնել

Ըստ Ազգային վիճակագրական ծառայության (ԱՎԾ)՝ 2016 թ. Հայաստանում արձանագրվել է ինքնասպանության 635 փորձ, որից 195-ը՝ մահվան ելքով: 2015-ին արձանագրվել է ինքնասպանության 722 դեպք, 208-ը՝ մահվան ելքով: Կոշտ հաշվարկով՝ ամեն օր Հայաստանում երկու մարդ ինքնասպանության փորձ է կատարում: Ինքնասպանությունների թիվն աճի միտում ունի նաեւ բանակում. 2015-ի համեմատ 2016-ին բանակում ինքնասպանությունների թիվը, ըստ Հելսինկյան քաղաքացիական ասամբլեայի Վանաձորի գրասենյակի զեկույցի, կրկնակի աճել է՝ 2015 թ.՝ 5, 2016 թ.՝ 10 դեպք: Ինքնասպանությունների հետ ուղղակիորեն կապված մեկ այլ թիվ. Համաշխարհային բանկի 2016-ի ուսումնասիրության համաձայն՝ Հայաստանում աղքատ է 2 միլիոնից ավելի մարդ:

Իսկ թե բնակչության որ մասն է աղքատ, թույլ կտա հասկանալ ԱՎԾ-ի մեկ այլ տվյալ՝ 2016-ին Հայաստանի մշտական բնակչությունը՝ 2 միլիոն 998 հազար 600 մարդ… Ինքնասպանության թեման Ալբեր Քամյուն համարում էր փիլիսոփայության ֆունդամենտալ խնդիրներից մեկը: Այսինքն` կարեւոր է հստակեցնել` կյանքն արժե՞, որ այն ապրես, թե՞ ոչ: Օրինակ՝ Գալիլեո Գալիլեյն իր կյանքը նվիրեց գիտությանն այնքան ժամանակ, մինչեւ չկանգնեց ընտրության առաջ՝ զբաղվել գիտությա՞մբ, թե՞ այրվել խարույկի վրա: Գալիլեյն ընտրեց կյանքը: Ի տարբերություն Ջորդանո Բրունոյի, որը նախապատվությունը տվեց խարույկին: Ըստ ավանդության` Սոկրատեսը եւս այդպես վարվեց. հրաժարվեց ապրելու` ի վերուստ իրեն ընձեռված իրավունքից ու նախընտրեց ինքնասպան լինելու ազատությունը:

Սակայն պատմական իրադարձությունների, համաշխարհային մասշտաբի դեմքերի կենսագրությունները մեջբերելն այս դեպքում, գիտակցում եմ, տեղին չէ: Հայաստանում կյանքին հրաժեշտ տալու՝ Ջորդանո Բրունոյի մոտիվացիան մեզ, կարծես, չի սպառնում: Թեեւ այնպես է ստացվել, որ մեր երկրում կան կյանքին առանց խորն ափսոսանքի հրաժեշտ տալու բոլոր նախադրյալները: Եվ որ, ի տարբերություն իրենց կյանքին վերջ տված հանճարեղ մարդկանց, ինքնասպանությամբ կյանքին վերջ տալն ազատ ընտրություն կամ ազատության ցուցադրություն չէ, այլ, շատ դեպքերում, մահից առաջ թողած գրություններից դատելով, կյանքից (այլ կերպ ասած` Հայաստանից) վաղաժամ, րոպե առաջ փախչելու հնարավորություն:

Տղամարդիկ անզորությունից, ընտանիքը պահելու ձախողված փորձերից հետո են վերջ տալիս կյանքին: Առաջացած տարիքի կանայք` հարազատների վրա բեռ չդառնալու մտավախությունից: Վերջերս հեռուստատեսությամբ ռեպորտաժ էր թշվառության մեջ ապրող հերթական ընտանիքի մասին. տարեց մայրը, աղջիկն ու հարսը` իրենց ամուսիններով, բազում երեխաներով, բնակվում էին մի փոքրիկ սենյակում: Ընդ որում, նախանձելի համառությամբ հաջողացնում էին ամեն տարի երեխաներ ունենալ: Ընտանիքի մայրը` տարեց մի կին, խոստովանեց, որ ինքն ամեն օր մտածում է ինքնասպանության մասին: Բայց ոչ թե կյանքին վերջ տալու համար, այլ՝ որ իրենից հետո յուրաքանչյուրին բաժին ընկնող քառակուսի սանտիմետրը ավելանա, եւ, որ աթոռների վրա քնող թոռնիկները զբաղեցնեն իր անկողինը:

Հոգեբան Խաչատուր Գասպարյանը նկատում է, թե ինքնասպանությունների խնդիրը առավել զգայուն է Եվրոպայի զարգացած երկրներում: Սակայն Հայաստանում եւ Եվրոպայում մարդիկ կյանքին վերջ են տալիս տարբեր պատճառներով: Հայաստանում ներքաղաքական ճգնաժամը, անարդարության, անզորության ահագնացող զգացողությունները, քո խնդրի հետ մեն-մենակ մնալու վախը ապատիա են առաջացնում: Նույնիսկ սոցիալական համակարգն է այնպես աշխատում, որ կոռումպացված են անգամ թշվառության մեջ ապրող մարդկանց սոցիալական ծրագրերում ներգրավելու պատասխանատուները: Ինչպես Վաղարշապատի սոցիալական աջակցության տարածքային գործակալության տնօրենը, որը 3 անչափահաս երեխաների մորից պահանջել էր մեկ ամսվա սոցիալական նպաստը՝ հակառակ դեպքում սպառնալով չընդգրկել «Փարոս» ծրագրում:

Սեփական անձի ցածր ինքնագնահատականը, որն առաջանում է քաղցած երեխաներիդ աչքերին նայելիս, բերում է գիտակցության` դու անպետք ես: Բեռ ես ինքդ քո եւ հարազատներիդ ուսերին: Իսկ այս գիտակցությամբ երկար չես գնա: Մինչեւ առաջին պատահած կամուրջ: Գուցե մազոխիզմ է ինքնասպանությունների դեպքում մարդկանց մահվան մեջ փնտրել մեղքի մեր բաժինը: Սակայն այդ բաժինը կա, եթե փորձենք գոնե ինքներս մեզ հարցնել` ինչո՞ւ են այդ մարդիկ իրենց կյանքին վերջ տվել ոչ թե սեփական տանը, իրենց սենյակում (եթե այդպիսին ունեին), այլ օրը ցերեկով իրենց վայր են նետել կամրջից: Սա ինքնասպանության այն դեպքն է, երբ հեռուստատեսությունն արագ արձագանքում է, լուրը տարածվում է ողջ քաղաքով: Այլ կերպ ասած, կամրջից ցած նետվելուց առաջ այդ մարդիկ հաստատ մտածում էին նաեւ հետմահու այն խիստ ժամանակավոր ուշադրության մասին, որին կարժանանան:

Սակայն մեր հասարակությունն այլեւս էներգիա չունի արձագանքելու դժբախտ այս իրադարձություններին: Ինքնասպանների հանդեպ ուշադրությունը սահմանափակվում է հետաքրքրասեր օպերատորի տեսախցիկի արձանագրած կադրերով: Հեռուստադիտողն անառողջ հետաքրքրությամբ փորձում է տեսնել ինքնասպանի դեմքը` որքան եւ ինչպես է այն վնասվել: Մարդիկ սիրում են ուրիշի դժբախտությանը, ուրիշին պատահած ողբերգությանը տեղյակ լինել ամենայն մանրամասնությամբ: Միայն ցանկալի դետալները ճշտելուց հետո է կարեկցելը, ցավակցելը դառնում անկեղծ ու նույնիսկ հաճելի: Հակառակ դեպքում, երբ հիվանդը կամ մեռնողը չունի անձամբ քո՛ խղճահարության, կարեկցանքի կարիքը, նրա ողբերգությունն արդեն հետաքրքիր չէ: Եվ անգամ ողբերգություն էլ չէ: Բայց այդ դեպքում ո՞ւմ վրա է ինքնասպանությունների պատասխանատվությունը:

Աղքատության, անարդարության, կոռուպցիայի համար մեղավոր ՀՀ իշխանությունը Քր.օր.-ի 110 հոդվածով մեղավոր է նաեւ իր քաղաքացիներին ինքնասպանության հասցնելու համար. «Սպառնալիքի, դաժան վերաբերմունքի կամ անձնական արժանապատվությունը պարբերաբար նվաստացնելու ճանապարհով անձին անուղղակի դիտավորությամբ կամ անզգուշությամբ ինքնասպանության կամ ինքնասպանության փորձի հասցնելը՝ պատժվում է ազատազրկմամբ»: Ի դեպ, ինքնասպանությունների վիճակագրության մեջ ժամանակն է դասել նաեւ քաղաքական ինքնասպանությունը: Այստեղ վիճակագրությունն անգութ է. բացեք ՀՀԿ-ի, Ծառուկյան դաշինքի, ՕԵԿ-ի, ՕՀՕ-ի ցուցակները…

Լիլիթ Ավագյան