Հաշվետվություն. ասք խեղճ Ֆելիքսի մասին

Տպագրվել է «Հայկական Ժամանակ» օրաթերթի՝ 2004 թվականի մարտի 4-ի համարում

ՀՀ տնտեսական մրցակցության պաշտպանության պետական հանձնաժողովի նախագահ Ֆելիքս Փիրումյանը երեկ լրագրողներին ներկայացրեց իր ղեկավարած գերատեսչության 2003թ. գործունեության հաշվետվությունը: Ընդհանրապես, ՀՀ-ում տնտեսական մրցակցոթյունն, ինչ խոսք, պաշտպանության կարիք ունի: Բայց այդ պաշտպանությունն, արդյոք, կարո՞ղ է իրականացնել նման մի հանձնաժողով այն դեպքում, երբ իշխանությունները իրապես մրցակցային, ազատական տնտեսություն ունենալու քաղաքական կամք չեն դրսեւորում: Պատասխանն ակնհայտ է՝ ոչ: Ահավասիկ հանձնաժողովի հաշվետվությունը: Ըստ տնտեսական մրցակցության օրենսդրության, հանձնաժողովն իրավունք ունի տուգանելու այդ օրենսդրությունը խախտող ընկերություններին:

Եւ ահա, անցած տարվա ընթացքում, այդ տուգանքների ընդհանուր ծավալը կազմել է 11,7 մլն դրամ: Նշենք միայն, որ նախորդ տարի հանձնաժողովը 10 միլիոն դրամ տուգանել է միայն «ԱրմենՏելին»: Մեկ այլ ցուցանիշ եւս՝ անբարեխիղճ մրցակցության դրույթները խախտած ընկերությունները պետք է բյուջե փոխանցեն այդ խախտումների արդյունքում ստացած շահույթը: Եւ ինչ եք կարծում, որքան շահույթ են ստացել հայաստանյան ընկերությունները անբարեխիղճ մրցակցության արդյունքում՝ ընդամենը 1 մլն 680 հազար դրամ: Համենայնդեպս, այդքան է հայտնաբերել տնտեսական մրցակցության պաշտպանության հանձնաժողովը: Պրն Փիրումյանն էլ է համարում, որ սա շատ փոքր թիվ է, այնքան փոքր, որ հաշվետվության մեջ չի ներառել: Այս ցուցանիշները ուշագրավ են նրանով, որ խոսքը 2003 թվականի մասին է:

Դա այն տարին էր, երբ մրցակցության այնպիսի ակնհայտ խախտումներ եղան, որ տուգանիր՝ ինչքան ուզես: Դա այն տարին էր, երբ կտրուկ բարձրացան մի քանի ապրանքների գներ: Դրանցից, իհարկե, ամենատպավորիչը ցորենի եւ սեղմված գազի գների բարձրացումն էր: Պրն Փիրումյանը, վկայակոչելով իր ղեկավարած գերատեսչության կատարած ուսումնասիրությունների արդյունքները, պնդում է, թե, օրինակ, ՀՀ-ում ցորենի ներկրմամբ զբաղվում են 19 ընկերություններ, եւ դրանցից ոչ մեկը շուկայում չունի գերիշխող դիրք. այսինքն՝ չի ներկրում ընդհանուր ծավալի 1/3-ից ավելին: Իսկ թե ինչպես պատահեց, որ այդքան ներկրողների առկայության պայմաններում ցորենի գինը բարձրացավ մեկ օրվա ընթացքում, պրն Փիրումյանի բացատրությունները հետեւյալն էին՝ ցորենի գինը աճում էր Ռուսաստանում, որտեղից Հայաստան է ներկրվում ցորենի հիմնական մասը:

Բայց թե ինչու գինը բարձրացավ հենց մեկ օրում, այդպես էլ անհայտ մնաց: Փիրումյանը միայն ենթադրեց, որ նման իրավիճակ կարող էր ստեղծվել այն ժամանակվա գյուղնախարար Դավիթ Զադոյանի հայտարարությունից հետո, երբ վերջինս կանխատեսեց, թե Ռուսաստանում ցորենի գինը կարող է աճել: Իսկ հավանականությունը, թե ներկրող ընկերությունները կարող էին հակամրցակցային համաձայնության գալ, պրն Փիրումյանը կարծես թե բացառում է: Համենայնդեպս, երեկ նա մի շարք հիմնավորումներ էր ներկայացնում, որպեսզի հերքեր նման համաձայնության հնարավորությունը: Իսկ նման համաձայնությունը մրցակցության տեսակետից շատ ավելի վտանգավոր երեւույթ է, քան մենաշնորհը:

Լավ, ցորենի դեպքում համարենք հերքված, չնայած ՀՀ ֆինանսների նախարար Վարդան Խաչատրյանն է մի քանի անգամ հրապարակավ կասկած հայտնել, թե Հայաստանում ցորենի գնի աճը այնքան էլ պայմանավորված չէ Ռուսաստանում գների բարձրացումով: Բա սեղմված գազը: Անցած տարի մարտի 31-ի կեսգիշերին ամբողջ Հայաստանի տարածքում բոլոր գազալցակայանները սեղմված գազի գինը բարձրացրին ուղիղ 30%-ով: Այս դեպքում է՞լ հակամրցակցային համաձայնություն չէր կայացվել: Փիրումյանն այստեղ էլ հիմնավորումներ բերեց, բայց ապարդյուն: Այսպես. հանձնաժողովի նախագահի ասելով՝ այդ տարի տեղի էր ունեցել այդ գազալցակայանների հարկերի փոփոխություն: Իրոք՝ տեղի էր ունեցել, բայց փոփոխությունն ուժի մեջ էր մտել 2003-ի հունվարի 1-ից, իսկ գինը բարձրացվել էր ապրիլի մեկին:

Փիրումյանը սա բացատրեց նրանով, որ հարկային պարտավորությունները ընկերությունները պետք է կատարեին եռամսյակի ավարտին: Իսկ ինչո՞ւ բոլորը բարձրացրին ուղիղ 30%-ով: Կարող էր չէ՞ նրանցից մեկը բարձրացնել 29%-ով, մյուսը՝ 33: Մանավանդ որ, հարկային փոփոխությունները ընկերությունների վրա ազդում էին՝ կախված վաճառված գազի ծավալներից, ինչը տարբեր ընկերությունների մոտ տարբեր է: Այս հարցն արդեն պատասխան չուներ:    Մի խոսքով, տպավորությունն այնպիսին է, թե հանձնաժողովի նախագահը ավելի շատ ցանկանում է ոչ թե պաշտպանել տնտեսական մրցակցությունը, այլ բոլորին ապացուցել, թե մրցակցությունը պաշտպանվում է: Այս դեպքում հանձնաժողովի գործունեությունից շոշափելի արդյունքներ ակնկալելն անիմաստ է: Եւ դա երեւի հանձնաժողովի մեղքը չէ: Երբ ամբողջ տնտեսությունը կենտրոնացված է իշխանավորների ձեռքում, տնտեսական իրական մրցակցության մասին երազելն  անգամ ավելորդ է:

Հայկ Գեւորգյան