Թնջուկ. շտամպով` ցմահ ազատազրկում

Տպագրվել է «Հայկական Ժամանակ» օրաթերթի՝ 2004 թվականի մարտի 10-ի համարում

Նոր քրեական օրենսգրքի ուժի մեջ մտնելուց հետո Նուբարաշենի մեկուսարանում գտնվող 53 մահապարտների խնդիրը միանգամից դարձավ օրակարգի հարց: Դեռեւս 1992-ից մահապատժի նկատմամբ մորատորիում հայտարարած մեր երկրում մահապատիժը փաստորեն ընդհանրապես վերացավ՝ իր տեղը զիջելով ցմահ բանտարկությանը: Սակայն հասարակությունն այս անցմանն անպատրաստ էր: Միանշանակորեն հումանիստական եւ առաջադիմական այս փոփոխությանը խանգարում էր հատկապես 1999-ի հոկտեմբերի 27-ի ոճրագործության առկայությունը: Մի կողմից կար 27-ի ահաբեկչությունը եւ դրա մասին հիշողությունը, մյուս կողմից՝ առկա էր անպատրաստ հասարակական գիտակցությունը, սակայն պակաս կարեւոր չէր նաեւ երրորդ գործոնը՝ մահվան դատապարտվածների եւ նրանց մերձավորների պահանջը:

Նրանցից ոմանք բավական վիճելի դատավճիռներով արդեն 10-12 տարի մեկուսարանում են գտնվում, եւ բնական է, որ նոր օրենսգրքից նրանց սպասելիքները մեծ էին: Նոր քրօրի գործողության մեջ մտնելուց ընդամենը օրեր անց՝ նրանց առաջին հիասթափությունն էր սպասվում. ՀՀ նախագահի հրամանագրով նրանց կոլեկտիվ ներում շնորհվեց ցմահ ազատազրկման տեսքով: Սրան հաջորդեց նրանց առաջին բունտը: Նրանք բողոքում էին, որ առանց իրենց խնդրանքի նախագահն իրենց ներում է շնորհել, հայտարարում էին, որ ցմահ բանտարկությունն ավելի խիստ պատիժ է, քան մահապատիժը, համարում էին, որ օրենքը թույլատրում է իրենց դատապարտել միայն 15 տարի ազատազրկման, քանի որ նախկին քրօրի առավելագույն պատիժը (մահապատիժը վերացնելուց հետո) 15 տարին է, իսկ դատապարտյալի վիճակը վատթարացնող օրենքները հետադարձ ուժ չունեն:

Բողոքի ալիքը մարելու նպատակով, 2003-ի օգոստոսին, նոր ձեւավորված խորհրդարանի պատգամավորները, այդ թվում՝ պետաիրավական հարցերի հանձնաժողովի նախագահը, այցելեցին մեկուսարան եւ խոստացան նրանց խնդիրը քննել ԱԺ-ում: Բողոքի ալիքը եւ հայտարարված հացադուլը հաջողվեց մարել: Հաջորդ բունտը տեղի ունեցավ ամիսներ անց՝ այս տարվա հունվարին: Ցմահ դատապարտյալները կրկին հացադուլ հայտարարեցին եւ պահանջեցին իրենց գործերը քննության առնել ըստ էության: Այս հարցում նրանց հետ համակարծիք էր նաեւ Եվրախորհուրդը. եվրոպական կառույցների ներկայացուցիչների կարծիքով՝ հարկավոր է հատ-հատ քննել նրանց գործերը եւ անհատական մոտեցում դրսեւորել:

Ավելին, ԵԱՀԿ գրասենյակը ակնարկեց, թե պարտադիր չէ, որ դատարանները մահապարտների նկատմամբ մեխանիկական մոտեցում ցուցաբերեն. դատավճիռը նոր քրօրին համապատասխանեցնելիս՝ շտամպով բոլորին ցմահ ազատազրկման դատապարտեն: Դատարանը կարող է հաշվի առնել դատապարտյալի կրած պատիժը, այդ պատիժը կրելիս դրսեւորած վարքը, ուղղվելու աստիճանը եւ ըստ այդմ՝ սահմանել ոչ թե անորոշ «ցմահ», այլ տարբեր ժամանակահատվածներ. ասենք՝ 15 կամ 20 տարի եւ այլն: Մեր տեղեկություններով, այս հարցում ԵԱՀԿ գրասենյակը համագործակցում է ԱԺ փոխխոսնակ Տիգրան Թորոսյանի հետ:

Ի վերջո, հավանաբար դեր խաղաց ոչ միայն մահապարտների բունտը, այլ նաեւ ԵԽ դիրքորոշումը, եւ նրանց գործերը 2003-ի դեկտեմբերին ուղարկվեցին դատարաններ (յուրաքանչյուրի գործն այն դատարան, որը ժամանակին վերջնական վճիռ է կայացրել): Սակայն մոտ 3 ամիս տեւող քաշքշուկը մեզ ստիպեց առավել մանրամասն հետաքրքվել մահապարտների ճակատագրով: Պարզվեց՝ այստեղ իրավական պրոբլեմ կա: Որոշ դատարաններ, մասնավորապես Էրեբունի, Նուբարաշեն համայնքների դատարանը, հրաժարվում են այդ գործերը վարույթ ընդունել մեկուսարանի պետի կից գրությամբ, որով նա պահանջում է դատավճիռը համապատասխանեցնել նոր քրօրին:

Ըստ օրենքի՝ դատարան կարող է դիմել դատապարտյալը կամ դատախազությունը: Եվ քանի որ չկա ոչ դատախազության միջնորդությունը, ոչ դատապարտյալի դիմումը, դատարանը հրաժարվում է ընդունել այդ գործերը: Խնդրի լուծման նպատակով արդարադատության նախարարությունը խնդրել է գլխավոր դատախազությանը՝ միջնորդագրեր ներկայացնել դատարաններին: Սակայն, մեր տեղեկություններով, դատախազությունը, չգիտես ինչու, նման միջնորդություններ ներկայացնելու մտադրություն չունի: Արդարադատության նախարարությունից տեղեկացանք, որ որոշ դատարաններ, այնուամենայնիվ, մեկուսարանի պետի գրություններն ընդունել եւ վերանայել են մահապարտների գործերը:

Այսօրվա դրությամբ, 53 մահապարտներից 6-ի նկատմամբ (2-ը՝ Լոռուց, 1-ը՝ Մալաթիա-Սեբաստիայից, 3-ը՝ Վայոց Ձորից) արդեն ստացվել են դատարանների որոշումները, որտեղ, հակառակ ԵԱՀԿ ցանկության, մեխանիկական համապատասխանեցում է կատարվել՝ մահապատժի փոխարեն ցմահ ազատազրկում: Իրավապաշտպանների կարծիքով՝ այս հարցի լուծումը կտա միայն Եվրոդատարանը:

Հ.Գ. Մահապատժի կիրառման կողմնակիցների համար մի օրինակ բերենք. երեկ տեղեկացանք, որ Վանաձորում տարիներ առաջ կատարված ծանր բռնաբարության մի դեպք է բացահայտվել, որի համար մի անմեղ անձ այն ժամանակ դատապարտվել է եւ արդեն 6 տարի ազատազրկում է կրել: Այս անձին դատախազությունը պատրաստվում է օրերս սուսուփուս ազատ արձակել: Իսկ հանցագործությունը բացահայտվել է վերջերս տեղի ունեցած մի բռնաբարության բացահայտման արդյունքում՝ հանցագործը խոստովանել է նաեւ տարիներ առաջ կատարած նմանատիպ մյուս հանցանքը:

Արմինե Օհանյան