Հայի ետին խելքի մոտիվներով. ոչնչով օգնել չենք կարող

Տպագրվել է «Հայկական Ժամանակ» օրաթերթի՝ 2004 թվականի մարտի 11-ի համարում

Այսօր կայանալիք կառավարության նիստից հետո պաշտոնապես կհստակեցվի, թե գործադիրը որքան գումար է պատրաստվում հատկացնել ջրհեղեղներից եւ ուժեղ քամիներից տուժած բնակավայրերին: Սակայն, այժմ էլ կարող ենք ասել, որ կառավարությունը գործնականում ի վիճակի չէ պատճառված վնասի գոնե մի մասը փոխհատուցել: Բանն այն է, որ երեկ կայացած խորհրդակցության ժամանակ վարչապետ Անդրանիկ Մարգարյանը մարզպետներին ներկայացրել է, թե ինչ հնարավորություներ ունի կառավարությունը: Մասնավորապես, գյուղատնտեսության ոլորտում մարզերին կհատկացվի, շուրջ 2 հազար հեկտարի համար, ցորենի, գարու, կարտոֆիլի սերմացու ձեռքբերելու գումար, որը մոտ 90 մլն դրամ  է,  60 մլն դրամ կտրամադրվի գյուղացիությանը՝ շուկայականից ցածր գնով՝ մեկ պարկը 3 հազար 700 դրամով 15 հազար տոննա  պարարտանյութ տրամադրելու համար: 

Իհարկե, եթե կառավարությունն անգամ որոշի աղետի հետեւանքները վերացնելու համար հատկացնել իր ողջ պահուստային ֆոնդը, որը կազմում է շուրջ 2.9 միլիարդ դրամ, միեւնույն է՝ այդ գումարը բավարար չէ: Չնայած հեղեղումների եւ ուժեղ քամիների հասցրած վնասների չափերը դեռեւս ճշտված չեն, սակայն ակնհայտ է, որ դրանք մի քանի անգամ ավել վնասներ են պատճառել, քան 2003թ. ապրիլին տարբեր մարզերում տեղի ունեցած վարարումները եւ հեղեղումները, որոնց արդյունքում Հայաստանի տնտեսությանը պատճառված վնասը, ըստ պաշտոնական տվյալների, կազմել է շուրջ 4 միլիարդ 322 միլիոն դրամ:  Հերթական աղետի հետեւանքով զոհվել է մեկ մարդ. դեպքը արձանագրվել է Տավուշի մարզում: Հեղեղումների եւ ուժեղ քամիների պատճառով հանրապետությունում տուժել է 141 բնակավայր:

Արտակարգ իրավիճակների վարչության լրատվական կենտրոնի տրամադրած հաղորդագրության հիման վրա կարող ենք ասել, որ աղետից ամենաքիչը վնասվել է Երեւանը: Նման աղետներից հետո, որպես կանոն, տուժածներին օգնություն տրամադրելուց հետո առաջին հարցը, որ ծագում է՝ հետեւյալն է. արդյոք հնարավո՞ր էր աղետի ընդգրկման նման ծավալներից խուսափել, եւ արդյոք անհրաժեշտ բոլոր միջոցառումները Հայաստանում արվու՞մ են: Ըստ Հիդրոօդերեւութաբանության եւ շրջակա միջավայրի մոնիտորինգի գործակալության պետ Գենադի Կոջոյանի, իրենց ծառայությունը կառավարման մարմիններին նախապես զգուշացրել է հնարավոր աղետի մասին:

Նույն գործակալության պետի տեղակալ Ալբերտ Թորոսյանի խոսքերով, բնակլիմայական վտանգավոր երեւույթների մասին իրենք կառավարման մարմիներին, որպես կանոն, նախազգուշացնում են մեկ կամ երկու օր առաջ: Վերը նշված ժամկետից շուտ անհնար է հնարավոր աղետների մասին նախազգուշացնել: Հնարավոր աղետի, մասնավորապես՝ հեղեղումների մասին, տեղական ինքնակառավարման մարմինների նախազգուշացված լինելու փաստը հաստատեցին նաեւ Արտակարգ իրավիճակների վարչությունում: Սակայն կարծես արդեն օրինաչափություն է դարձել, որ գյուղերում հեղեղումների վտանգին լուրջ են վերաբերվում միայն հեղեղներն սկսվելուց հետո:

Ի դեպ, տվյալ դեպքում վտանգավոր տարածքներից բնակիչներին, իսկ գյուղական համայնքներում նաեւ անասուններին հեռացնելու գործընթացը պետք է կազմակերպեին համապատասխան համայնքների ղեկավարները, որոնք իրենց հերթին պետք է նախազգուշացվեին մարզպետարաններից: Հանրապետության տարբեր մարզերում բազմաթիվ դեպքեր են արձանագրվել, երբ հեղեղումներն սկսվելուց հետո փրկարարները ստիպված են եղել ոչ միայն մարդկանց էվակուացնել, այլ նաեւ՝ անասուններին: Այս պահին դժվար է ասել, թե մարզպետարան-գյուղապետարան-բնակիչ օղակից որ մեկում են թերացումներ եղել: Իսկ բացի նախազգուշացումից՝ ուրիշ ինչ միջոցառումներ պետք է կազմակերպվեն մասնավորապես հեղեղումների վնասներից խուսափելու, ծայրահեղ դեպքում՝ գոնե դրանց ծավալները նվազեցնելու համար:

Մասնագետների պնդմամբ, հեղեղումները Հայաստանում նոր երեւույթ չեն: ԽՍՀՄ տարիներին Հայաստանի համապատասխան մարմիններին, անհրաժեշտ միջոցառումները կազմակերպելու համար, հատկացվել է տարեկան շուրջ 15 միլիոն ռուբլի գումար: Այդ գումարներով պարբերաբար մաքրվել եւ կարգի են բերվել գյուղական համայնքների հեղեղատարները եւ սելավատարները, ամրացվել են գետերի հուները, կատարվել են այլեւայլ կանխարգելիչ միջոցառումներ: Այդ միջոցառումները հնարավորություն են տվել ձնհալների ժամանակ ջրերի հոսքերը դարձնել կառավարելի: Հայաստանի անկախացումից հետո հեղեղակարգավորող միջոցառումների համար առաջին անգամ 140 մլն դրամ գումար հատկացվել է միայն նախորդ տարի՝ հեղեղումների փաստի առաջ կանգնելուց հետո:

Ներկայումս մեր հանրապետությունում կան շուրջ 60 ջրամբարներ, որոնց մի մասը վթարային վիճակում է: Կարգավորիչ ջրամբարները խորհրդային տարիներից ի վեր չեն մաքրվել եւ չեն նորոգվել, այն դեպքում, երբ հեղեղումներից պաշտպանվելու հարցում այդ կառույցներն առանցքային նշանակություն ունեն, եւ հեղեղների մի մասը պայմանավորված է հենց կարգավորիչ ջրամբարների վթարայնությամբ: Իսկ գործող ջրամբարների պարագայում հաճախ համապատասխան մարմինները ստիպված են ջրամբարի ջրերը բաց թողնել՝ հնարավոր փլուզումներից խուսափելու համար: Արդյունքում, այդ ջրամբարների ավազաններում գտնվող բնակավայրերը հայտնվել են անպաշտպան վիճակում: Եւ հենց այս կոմունիկացիաների անմխիթար վիճակն է պատճառը, որ ձնհալն այսօրինակ ավերածություններ է բերում իր հետ: Բայց 21-րդ դարում նման աղետները ողբերգական չեն, այլ զավեշտալի: Մարդը վաղուց տիրապետում է բնությունը հնարավորին չափ կառավարելու արվեստին: Իսկ Հայաստանում մարդն ու իր ունեցվածքը տրված են բնության քմահաճույքին:

Վահագն Հովակիմյան