Արտաքին քաղաքական ուղենիշներ. Ինչո՞ւ տապալվեցին ՀԱԿ-ն ու ԱԴ-ն

Անցած խորհրդարանական ընտրությունների արդյունքները հետաքրքիր էին եւս մեկ կտրվածքով: Հստակ եվրոպական կողմնորոշում ունեցող եւ ԼՂ հակամարտության շուտափույթ կարգավորման կողմնակից ուժերը ոչ միայն տապալվեցին, այլեւ չկարողացան հաղթահարել սոցհարցումների համար թույլատրելի 3 տոկոսի սահմանը: Այդ ուժերն էին «Ազատ դեմոկրատներ» կուսակցությունը եւ «Կոնգրես-ՀԺԿ» դաշինքը:

Առաջինը միանշանակ դնում էր ԵԱՏՄ-ից եւ ՀԱՊԿ-ից Հայաստանի դուրս գալու եւ Եվրոպական Միությանն անդամակցելու խնդիրը, երկրորդը, չնայած ապրիլյան պատերազմի դեռ արնահոսող վերքին, խոսում էր ԼՂ հակամարտության հարցում անհապաղ զիջումների գնալու անխուսափելիության մասին: Երկուսն էլ կատարելապես տապալվեցին՝ միասին չհավաքելով անգամ 3 տոկոս ձայն: Այս տեսանկյունից եթե մոտենանք հարցին, ապա ապրիլի 2-ը երկրի արտաքին քաղաքական վեկտորի վերանայման եւ ԼՂ հակամարտության կարգավորման հարցում «տարածքներ միջանկյալ կարգավիճակի դիմաց» բանաձեւի վերաբերյալ յուրահատուկ հանրաքվե էր: Ինչո՞ւ նման արդյունք գրանցվեց, եվրոպական ուղղությունն ու ԼՂ հակամարտության կարգավորման փոխզիջումային տարբերա՞կն է Հայաստանի ընտրողի համար օտար, թե՞ այդ հարցերն առաջ քաշող ուժերն են քաղաքականապես թույլ: Բացի այդ, հարկավոր է հասկանալ, թե արտաքին քաղաքական կողմնորոշման տեսանկյունից ինչպիսի՞ ուժեր են անցել խորհրդարան:

Կովկասի ինստիտուտի տնօրեն, քաղաքագետ Ալեքսանդր Իսկանդարյանի կարծիքով, թե՛ ՀԱԿ-ի, թե՛ «Ազատ դեմոկրատների» առաջ քաշած թեզերն իրականում այդքան էլ կապ չունեին Հայաստանի, ԼՂ հակամարտության իրական կարգավորման եւ երկրի արտաքին քաղաքական վեկտորի «ռեվիզիայի» հետ: «Նրանք այդ գաղափարներն ուղղում էին ոչ թե արտաքին խաղացողներին, այլ ներքին լսարանին: Մեկին թվում էր, թե եթե մարդիկ ցանկանում են խաղաղություն, ապա իրենց առաջարկած փոխզիջումների եւ հակամարտության շուտափույթ կարգավորման թեզը պետք է դրական արձագանքի արժանանա: Իսկ մյուսը կարծում էր, որ եթե հասարակության մեջ վերջին տարիներին մի փոքր ընդլայնվել են եվրոպամետ տրամադրությունները, ապա կարելի է այդ ընտրազանգվածին կոնսոլիդացնել»,- մեզ հետ զրույցում նշեց նա:

Երկու ուժերն էլ ձախողեցին, քանի որ սխալ հաշվարկներ էին կատարել, նշում է Իսկանդարյանը եւ հավելում. «Այն, ինչ ասում էր ՀԱԿ-ը եւ անձամբ Լեւոն Տեր-Պետրոսյանը, ուղղակիորեն հակառակ համեմատական էր հանրության մեջ առկա տրամադրություններին: Եթե նախկինում «ոչ մի թիզ հող» թեզը մարգինալ էր Հայաստանի քաղաքական դիսկուրսում, ապա այժմ, հատկապես ապրիլյան պատերազմից հետո, այն քննարկումների «թոփում է»: Իսկ այս  իրավիճակում, երբ ամեն օր շարունակվում են կրակոցները սահմանին ու զոհեր գրանցվում, գալ եւ մարդկանց ասել զիջումների կամ փոխզիջումների մասին, քաղաքական իմաստով, մեղմ ասած, սխալ է: Իհարկե, խաղաղությունը լավ բան է, բայց եթե ցանկանում ես մարդկանց ձայները ստանալ, ապա պետք է մեկ ուրիշ բան ասել եւ այլ կերպ աշխատել»:

Նույն կարծիքին է ռուսաստանցի քաղաքագետ Սերգեյ Մարկեդոնովը, որի կարծիքով ՀԱԿ-ի տապալումը կարելի է հասկանալ իրենց հղած խաղաղության մեսիջների եւ հանրային տրամադրությունների տարբերության «կոնտրաստում»: «Փորձագետները դեռ պետք է պարզեն, թե ՀԱԿ-ի ձախողման հարցում ինչ դերակատարում ունեցավ վերջինիս առաջնորդ, առաջին նախագահ Լեւոն Տեր-Պետրոսյանի նախընտրական հռետորաբանությունը: Սակայն պարզ է, որ ԼՂ հակամարտության գոտում անցյալ տարվա ապրիլյան շեշտակի սրացումներից հետո զիջումների վերաբերյալ յուրաքանչյուր կոչ հանրության շրջանում մտահոգություն կառաջացներ», - նշում է Մարկեդոնովը:

Հստակ արեւմտյան ուղենիշ առաջ տանող քաղաքական ուժի պարտությունը փորձագետները բացատրում են իրականության եւ առաջ քաշած մոտեցումների անհամադրելիությամբ: «Երբ դու գնում ես սեւանցի ձկնորսին, արմավիրցի հողագործին կամ սյունիքցի անասնապահ գյուղացուն ասում ես, որ մենք պետք է դուրս գանք ԵԱՏՄ-ից եւ մտնենք Եվրամիություն, ապա ստանում ես այն, ինչ եղավ ապրիլի ընտրությունների արդյունքում: «Մարդիկ այդ ԵԱՏՄ կամ ԵՄ արտաքին քաղաքական վեկտորների շուրջ դիսկուրսներում ընտրում են իրականությունը՝ ընտրակաշառքը ու գնում համապատասխան ընտրական վարք դրսեւորում», - նշում  է Իսկանդարյանը:

Իսկ ի՞նչ պատկեր ունենք նոր խորհրդարանում: ԱԺ անցած ուժերի ծանրակշիռ մեծամասնությունը միանշանակ կողմ է արտահայտվում Հայաստանի եվրասիական ինտեգրացիային: Պատկերավոր ասած, խորհրդարանական ուժերի ներկապնակում գերիշխում է «եվրասիական քաղաքական երանգը»: ՀՀԿ, ՀՅԴ կուսակցությունների եւ «Ծառուկյան» դաշինքի արտաքին քաղաքականության դրույթները նույն ձեռագրով են գրված: Նրանք բոլորը ներկա արտաքին քաղաքական կուրսի ջատագովներն են: Որոշակի բացառություն է կազմում «Ելք» դաշինքը, թեպետ արտաքին կողմնորոշման հարցում այս քաղաքական դաշինքում հստակ ուղենիշներ սահմանված չեն: Եթե դաշինքի որոշ անդամներ շեշտը դնում են Եվրամիության հետ կապերի ամրապնդման վրա՝ անգամ կարեւորելով ԵԱՏՄ-ից դուրս գալու հանգամանքը, առաջնորդները արտաքին կողմնորոշման վերաբերյալ հարցին տալիս են չեզոք պատասխան. «Մենք ցանկանում ենք կառուցել եվրոպական տիպի պետություն»:

Ուուսաստանցի քաղաքագետ Ռոստիսլավ Իշենկոն այս առումով նկատում է, որ Հայաստանի խորհրդարանում ներկայացված են լինելու այն ուժերը, որոնք ամեն դեպքում կողմ են ՌԴ-ի հետ հարաբերությունների սերտացմանը: Այս հանգամանքը նրան հիմք է տալիս ենթադրել, որ խորհրդարանական ընտրությունների արդյունքում Հայաստանի արտաքին քաղաքականությունը փոփոխություն չի կրի: «Մյուս կողմից սա բնական է, եթե հաշվի առնենք Հայաստանի արտաքին սպառնալիքները եւ Ռուսաստանի կարեւորությունը ՀՀ անվտանգության խնդիրների լուծման հարցում»,- նշում է նա:

Շարունակելով ռուսաստանցի փորձագետի միտքը, Ալեքսանդր Իսկանդարյանն ասում է, որ Հայաստանի արտաքին քաղաքական ուղենիշը կախված չէ այս կամ այն կուսակցության ցանկությունից: «Հայաստանի արտաքին քաղաքական կուրսը կախված է ավելի ֆունդամենտալ հանգամանքներից: Դրանք են ԼՂ հակամարտությունը, Թուրքիայի գործոնը, սահմանների փակ լինելը, անվտանգության մարտահրավերները եւ այլն: Ուստի սպասել, որ այս կամ այն ուժը կգա եւ ամեն ինչ կփոխի, ճիշտ չէ», - ասաց նա: