Ռացիոնալ լուծումների փնտրտուք․ Իռացիոնալ լոլիկապատում

Հայ հանրությունը վերջին օրերին ակտիվորեն քննարկում է թուրքական լոլիկի թեման: Գնալով այդ պատմությունը խորանում է ու երբեմն գունավորվում անհավանական գույներով:

Ամեն ինչ սկսվեց նրանից, երբ ՀՀ պետեկամուտների կոմիտեն հրապարակեց լուսանկարներ, թե ինչպես են մարդիկ ժիգուլի ավտոմեքենայի դռների, բենզինի բաքի եւ «զապաս պակրիշկայի» մեջ հատիկ- հատիկ դասավորված լոլիկը փորձել ներկրել Հայաստան:

Պատմությունը գագաթնակետին հասավ լրատվամիջոցների հրապարակած մի տեղեկության շնորհիվ: Ըստ այդմ, TRT հեռուստաալիքի լրագրողի հարցադրումներին ի պատասխան` գյուղմթերք արտադրող թուրքական ընկերություններից մեկի ղեկավարը նշել էր, որ իրենք արտադրում են երկու տեսակ լոլիկ՝ «Այն մասը, որն արհեստական ճանապարհով է աճեցվում ու թունավոր սրսկումներ է պարունակում, մենք վաճառում ենք ոչ բարեկամ ժողովուրդներին, ինչպիսիք են հայերը, քրդերը: Բնական է, որ մենք չենք կարող վտանգել մեր ապագա սերնդին` նման արտադրանք հրամցնելով»:

Երեկ էլ թուրքական լոլիկին անդրադարձավ ՀՀ գյուղնախարարության Սննդամթերքի անվտանգության պետական ծառայության մամուլի խոսնակ Նվարդ Առաքելյանը: Իր ֆեյսբուքյան էջում նա գրել էր. «Հարգելիներս, տեղեկացնում եմ, որ այս տարվա ընթացքում, Սննդամթերքի անվտանգության պետական ծառայության տվյալներով, Թուրքիայից լոլիկ չի ներկրվել Հայաստան: Եթե անգամ շատ հակված ենք հավատալու մեկ թուրք արտադրողի խոսքին, եկեք հաշվի առնենք նաեւ այս հանգամանքը եզրահանգումներ կատարելիս»:

Թուրքական լոլիկի ներկրումը Հայաստան ինքնին զգայուն թեմա է, եւ դա ավելի քան արդարացված է: Սակայն ստեղծված իրավիճակը գնալով դուրս է գալիս ռացիոնալության շրջանակներից: Այն, որ պետք է այնպես անել, որ թուրքական լոլիկ չմտնի Հայաստան, թերեւս ողջունելի մոտեցում է: Թե տնտեսագիտական, եւ թե, պատկերավոր ասած, ազգային հպարտության տեսանկյունից: Աբսուրդ է, որ Հայաստանում հրաշալի լոլիկ է աճում, բայց մենք լոլիկ ենք ներմուծում Թուրքիայից: Ու երբ հարցը դիտարկում ենք այս տեսանկյունից, խնդիրը խիստ ռացիոնալ է: Դա նշանակում է, որ պետք է ստեղծվեն այնպիսի պայմաններ, որ այլ երկրներից, առավել եւս՝ Թուրքիայից ներկրված լոլիկը որակական ու գնային առումներով լինի ոչ մրցունակ մեր շուկայում ու ոչ մեկի համար ձեռնտու չլինի լոլիկ ներմուծել: Ավելին, պայմանները այնպիսին պետք է լինեն, որ մեր լոլիկը լինի աշխարհի ամենամրցունակը եւ արտահանվի աշխարհով մեկ:

Բայց երբ բանը հասնում է լեգենդներին ու կորչում է ռացիոնալությունը, ապա դա միայն վնասում է գործին: Ինչպե՞ս: Շատ պարզ: Անցած տարի այս օրերին մենք հրապարակեցինք լուսանկար, թե ինչպես է թուրքական լոլիկը իր իսկ տուփերով վաճառվում «Երեւան սիթի»-ում: Պաշտոնապես, սակայն, այդ լոլիկը չպետք է հատած լիներ ՀՀ սահմանը: Այսինքն դա բերվել էր մաքսանենգ ճանապարհով: Բերվել էր ակնհայտորեն ոչ «06»-ի մեջ հատիկ-հատիկ թաքցրած, այլ հսկայական «ֆուռերով»: Իսկ դա նշանակում է, որ կան արտոնյալ գործարարներ, որոնք կարող են մաքսանենգ ճանապարհով հսկայական բեռնատարներով ապրանք ներկրել: Այդ գործարարները դատվե՞լ են, նստած են կալանավայրո՞ւմ: Ոչ: Նրանք հիմա էլ ակտիվորեն զբաղվում են բիզնեսով: Կա՞ն երաշխիքներ, որ նրանք ասենք սխտորի կամ բողկի անվան տակ չեն շարունակում ներկրել լոլիկ: Իհարկե չկան: Միակ բանը որ կարելի է հաստատ պնդել, նրանք հիմա շատ զգույշ են եւ այդ լոլիկը ներկրում են ասենք ինդոնեզականի կամ ճապոնականի անվան տակ, դրանց համապատասխանող տուփերով, ու փաստաթղթերով էլ նրանց մոտ ամեն ինչ կարգին է: Հավատացեք, ծագման երկրի փաստաթուղթ սարքելը մեզ շրջապատող երկրներում այնքան էլ բարդ գործ չէ:

Իսկ այն, որ մեր շուկան շատ գրավիչ է լոլիկ ներկրելու համար, թերեւս անվիճելի է: Մի քանի ցուցանիշ: Ներկայումս լոլիկի գինը վրացական շուկայում մոտ 700 դրամ է: Հայաստանում` կրկնակի թանկ` 1300-ից 1500 դրամ: Մի շաբաթ առաջ գինը հասավ նույնիսկ 2000-2100 դրամի: Մեզ շրջապատող բոլոր երկրներում լոլիկի գինը, մեղմ ասած, ավելի ցածր է: Դատելով մեր արտահանումների վերաբերյալ պաշտոնական տվյալներից, Հայաստանից արտահանվող լոլիկի մաքսային արժեքը ընդամենը 300-350 դրամ է: Ուրեմն ի՞նչ է ստացվում: Մենք 300-350 դրամով մի քանի տասնյակ հազար տոննա լոլիկ ենք արտահանում, բայց ներքին շուկայում վաճառում ենք այն 5 անգամ բարձր գնով: Որտե՞ղ է այստեղ տրամաբանությունը: Հաշվի առնելով արտահանման մասշտաբների էֆեկտը, հարկային դաշտը եւ այլն, արտահանման գնացող լոլիկի մաքսային արժեքը կարող էր ընդամենը 20-25 տոկոսով ավելի բարձր լինել, քան ներքին շուկայում վաճառվող լոլիկի մեծածախ գինը: Իսկ տվյալ դեպքում ունենք գների հինգ անգամյա տարբերություն:

Իհարկե, ներքին արտադրողը, հատկապես լոլիկ արտադրողը պետք է որոշակի առավելություններ ունենա, որոշակիորեն պաշտպանված լինի: Բա ո՞վ պետք է պաշտպանի սպառողին: Անպաշտպան սպառողի վրա ապրիլին 2000 դրամով լոլիկ վաճառելը, այսպես արտահայտվենք, այնքան էլ ազնիվ չէ: Դրան գումարենք այն, որ այդ բարձր գնից ամենաշատը օգտվում է մեծ ծավալներով մաքսանենգ լոլիկ ներկրող արտոնյալ գործարարը, որովհետեւ վերջինս աշխատանք չի թափել դրա աճեցման վրա:

Ու հետո, այսօր Հայաստանից լոլիկ է արտահանվում դեպի Ռուսաստան, որովհետեւ այդ երկիրը պատժամիջոցներ է կիրառում Թուրքիայի դեմ: Բոլորի համար ակնհայտ է, որ դա ժամանակավոր բնույթ ունի: Բա երբ այդ պատժամիջոցները վերացվեն, ու թուրքական լոլիկը կրկին գրավի իր տեղը ՌԴ շուկայում, ի՞նչ են անելու մեր արտադրողները: Մի խոսքով, խնդրի լուծումը բացառապես ռացիոնալ դաշտում պետք է գտնել` պայմաններ ստեղծել մրցունակ լոլիկ արտադրելու համար, որը նորմալ` տրամաբանական գներով կվաճառվի նաեւ մեր ներքին շուկայում ու միաժամանակ տրամաբանական եկամուտներ կապահովի արտադրողներին: Թե չէ մի խելապակաս թուրքի ասածները դնել տնտեսության այդ հեռանկարային ճյուղի զարգացման քաղաքականության հիմքում, թերեւս այնքան էլ ռացիոնալ չէ: