Հին հաղթանակի թարմ հիշողությունը. պատերազմի թաքցվող կողմը

Նախորդ օրը Ռուսաստանն ու դաշնակից որոշ հետխորհրդային երկրներ մեծ շուքով նշեցին «Հայրենական մեծ պատերազմի» հաղթանակի օրը՝ մայիսի 9-ը: Առաջին հայացքից ամբողջությամբ նորմալ այդ երեւույթը, սակայն այդքան էլ նորմալ չէ:

Մայիսի 9-ը

Մայիսի 9-ի տոնակատարությունների մասին խոսելիս նախ պետք է նշենք, որ արդեն 1948 թվականին սովետական իշխանությունները այդ տոնը համարեցին այնքան ոչ էական, որ անգամ այդ օրը դարձրեցին աշխատանքային: Փոխարենը, ոչ աշխատանքային հռչակվեց հունվարի 1-ը: Բանն այն է, որ Սովետական Միության քաղաքացիներն այնքան էին տանջված պատերազմից, որ չէին ուզում հիշել դրա մասին, գերադասում էին մոռանալ դժոխքի վերածված այդ տարիները:

Միայն 1965 թվականին, երբ պատերազմի տանջանքները արդեն մոռացված էին, մայիսի 9-ը կրկին դարձավ ոչ աշխատանքային, իսկ Կարմիր հրապարակով անցավ ռազմական շքերթ (որը մինչ այդ տեղի էր ունենում հոկտեմբերյան հեղափոխության օրը):

Ուշ 1960-ականներին եւ 1970-ականներին «հավաքական հաղթանակի» գաղափարը էլ ավելի զարգացվեց: Մի շարք քաղաքների տրվում են «հերոս-քաղաք» կոչումներ, նկարահանվում են պատերազմի մասին ֆիլմեր, կառուցվում են «անհայտ զինվորի հուշարձաններ», վառվում են զոհերին հիշատակող անմար կրակներ, իսկ պատերազմի վետերաններին տրվում են մեդալներ: 1975թ. ծնվում է հայտնի «Հաղթանակի օրը» երգը («ԺպվՖ տՏոպՊօ»):

Սկսած 1965 թվականից հաղթանակի օրվա ռազմական շքերթներ արվում էին միմիայն դրա հոբելյանի առթիվ՝  20, 30, 40 եւ 50-ամյակի կապակցությամբ: Սակայն 1996 թվականից սկսած մայիսի 9-ի ռազմական շքերթները Կարմիր հրապարակով անցնում էին ամեն տարի… 2008-ից դրանց մասնակցում էր նաեւ ռազմական տեխնիկան:

Այլ կերպ ասած, ի հեճուկս տրամաբանության, տարիների ընթացքում մայիսի 9-ը ավելի ու ավելի մեծ շուքով է նշվում: Եվ քանի դեռ Եվրոպայում, հյուսիսային Աֆրիկայում, արեւելյան Ասիայում եւ Խաղաղ օվկիանոսի տարածքում, ուր անցել է երկրորդ համաշխարհային պատերազմը, արդեն վաղուց մոռացել են դրա մասին, Ռուսաստանում այն դառնում է ազգային ինքնության հենակետ:

Տհաճ փաստեր

Դուք միգուցե ասեք, որ դա պայմանավորված է նրանով, որ ռուսների համար այդ պատերազմը հայրենական էր: Սակայն դա այդպես չէ:

Պատերազմի սկսվելու դրությամբ Սովետական Միությունը ֆաշիստական Գերմանիայից ոչ պակաս ագրեսոր երկիր էր: Երկուսն էլ փոխադարձ պայմանավորվածությամբ 1939-1945 թվականներին զբաղված էին հարեւան երկրների վրա հարձակվելով: Գերմանիան այդ ընթացքում հարձակվեց Լեհաստանի, Բելգիայի, Հոլանդիայի, Դանիայի, Ֆրանսիայի, Նորվեգիայի ու Մեծ Բրիտանիայի վրա, իսկ Սովետական Միությունը՝ Լեհաստանի, Ֆինլանդիայի, Լիտվայի, Լատվիայի եւ Էստոնիայի վրա:

Սակայն մի կողմ թողնելով այդ հանգամանքը՝ փաստենք, որ 1941 թվականի դրությամբ Սովետական Միությունը ուներ Գերմանիայից 2 անգամ ավելի մեծ բանակ, 7 անգամ ավելի տանկ, 2,5 անգամ շատ հրետանի եւ 6,5 անգամ ավելի ինքնաթիռ: Այդ ուժերի հարաբերակցությամբ Սովետական Միությունը պետք է մի քանի շաբաթում (եւ ոչ 4 տարում) վերցներ Բեռլինը:

Բայց դրանով հանդերձ, ապաշնորհ ղեկավարության պատճառով պատերազմը տեւեց 4 տարի, եւ դրան զոհ գնաց 3 անգամ ավելի շատ սովետական, քան գերմանական զինվոր:

Ավելին, միարժեք չէ, թե պատերազմի ավարտն ինչպիսին կլիներ, եթե չլիներ Արեւմուտքի օգնությունը: 1941 թվականից Ամերիկան ու Բրիտանիան տասնյակ հազարավոր տանկեր ու ինքնաթիռներ, հարյուր հազարավոր ավտոտեխնիկա եւ հրաձգային զենքեր եւ տասնյակ միլիոնավոր տոննաների հասնող այլ աջակցություն են ուղարկել Սովետական Միությանը «Լենդ-Լիզ» ծրագրով:

Իսկ սովետական բանակը սկսեց հաջողությունների հասնել միայն այն ժամանակ, երբ 1943 թվականին հյուսիսային Աֆրիկայում եւ ապա Իտալիայում արեւմտյան պետությունները ինտենսիվորեն ջախջախում էին Գերմանիային ու իր դաշնակիցներին: Ավելին… Սովետական զորքերի առաջմղումը արագացավ, երբ 1944-ին Ֆրանսիայում բացվեց 2-րդ ճակատը:

Բայց այս ամենի մասին ռուսական քարոզչամեքենան լռում է: Լռում է, որ հաղթանակը ներկայացվի որպես «լավ» Սովետական Միության միայնակ հաղթանակ ընդդեմ նացիզմի: Հաղթանակ, որի «հեղինակային իրավունքները», ըստ Կրեմլի, արեւմտյան ուժերը փորձում են խլել (այնինչ, արեւմուտքում արդեն վաղուց անգամ մայիսի 9-ը չեն նշում):

Քանդվող պետության սինդրոմ

Այս երեւույթը, թերեւս, նոր չէ: 20-րդ դարի սկզբում Ավստրո-Հունգարիայում ազգային հպարտության եւ իդենտիզմի հիմքում դրվեց 1813 թվականի «Ժողովուրդների պատերազմի» հաղթանակի (ընդդեմ Նապոլեոն Բոնապարտի) հիշողությունը: Ու թեեւ այդ հաղթանակում մեծ էր նաեւ այլ երկրների (Ռուսաստանի, Շվեդիայի) դերը, սակայն այն ներկայացվում էր զուտ որպես գերմանական պետությունների հաղթանակ ընդդեմ ֆրանսիական ագրեսորի:

Բանն այն է, որ Ավստրո-հունգարական կայսրությունը իր զարգացմամբ էականորեն հետ էր ընկնում թե Ֆրանսիայից, թե Գերմանիայից, թե Լեհաստանից, եւ թե բազմաթիվ այլ երկրներից: Եվ ազգային հպարտության հիմքում դրեց ոչ թե ժամանակակից ձեռքբերումները, այլ 100 տարի առաջ տարած հաղթանակը… Դրանից մի քանի տարի անց Ավստրո-հունգարական կայսրությունը փլուզվեց:

Դանիել Իոաննիսյան