Օրհնվի էն սհաթը. բոլորովին ուրիշ Իրան-Հայաստան գազամուղ

Տպագրվել է «Հայկական Ժամանակ» օրաթերթի՝ 2004 թվականի մայիսի 14-ի համարում

Իրան-Հայաստան գազամուղ կառուցելու բազմաչարչար պայմանագիրը, որի մասին այդքան խոսվում էր, երեկ վերջապես ստորագրվեց: Դա տեղի ունեցավ կառավարության ընդունելությունների տանը: Պայմանագիրն իրանական կողմից ստորագրեց Իրանի գազի արտահանման ընկերության գլխավոր տնօրեն Ռոքնետին Ջավադին, հայկական կողմից՝ Երեւանի ջերմաէլեկտրակայանի տնօրեն Հովակիմ Հովհաննիսյանը: Նշենք, որ նույնիսկ հիմա, երբ պայմանագիրն արդեն ստորագրված է, դրա շատ մանրամասներ դեռ մնում են անհայտ: Հայտնի է, որ այդ գազամուղի կառուցման պայմանագիրը կնքված է 20 տարվա համար. այդ ընթացքում Հայաստան կներկրվի մոտ 36 մլրդ խմ գազ, դրա դիմաց՝ Հայաստանը կվճարի էլէներգիայով, գազամուղի շինարարությունը, նախնական հաշվարկներով, կարժենա մոտ 220 մլն դոլար, որից 90-100 մլն դոլարը՝ Հայաստանի տարածքում, գրեթե 120 միլիոնը՝ Իրանի տարածքում:

Շինարարությունը կտեւի 2 տարի, եւ գազամուղը շահագործման կհանձնվի 2007թ. հունվարի 1-ին: Այս տեղեկատվությունը երեկ հայտնեցին ՀՀ էներգետիկայի նախարար Արմեն Մովսիսյանը ու Իրանի նավթի եւ գազի նախարար Բիժան Զանգանեն՝ պայմանագրի ստորագրման արարողությանը հաջորդած մամուլի ասուլիսի ժամանակ: Մնացած մանրամասները համարվում են առեւտրային գաղտնիք եւ չեն հրապարակվում: Մասնավորապես գաղտնիք է, թե այդ 36 մլրդ խմ գազի դիմաց մենք որքան էլէներգիա ենք տալու Իրանին: Գաղտնիք է նաեւ, թե գազամուղի շահագործումն ինչ շահութաբերություն է ունենալու: Սա կարեւոր է այնքանով, որ գազամուղի շինարարության համար պահանջվում է գումար, եւ այդ գումարի ներդրումը, բնականաբար, ենթադրում է շահույթի ստացում: Եւ հենց այդ շահույթի մակարդակից է կախված, թե ով ներդրումներ կկատարի:

Հայաստանի տարածքում գազամուղի շինարարության ֆինանսավորման մի մասն իրականացվելու է ՀՀ էներգետիկ համակարգի կողմից: Դրանից բացի, Արմեն Մովսիսյանի ասելով, տարբեր երկրներից կան գազամուղի շինարարությանը մասնակցելու, այսինքն՝ ներդրումներ անելու բազմաթիվ առաջարկներ: Եթե դրանք, ըստ նախարարի, ընդունելի լինեն, ապա ֆինանսավորման մի մասը կկատարվի այդ միջոցներից, իսկ եթե ոչ՝ ամբողջ ֆինանսավորումը կիրականացվի ՀՀ էներգետիկ համակարգի միջոցներից: Գազամուղի իրանական հատվածում շինարարության ֆինանսավորումն ամբողջությամբ իրականացնելու է այդ երկրի գազային ընկերությունը:  Մի խոսքով, գազամուղի շինարարության պայմանագրի շուրջ տեղեկատվությունը, մեղմ ասած, այնքան էլ լիարժեք չէ:

Լիարժեք չէ, եթե նույնիսկ եղածին ավելացնենք, որ գազամուղը նախատեսված է կառուցել 700 մմ տրամագծով խողովակներով, որով Հայաստան կարելի է ներկրել տարեկան առավելագույնը 2 մլրդ խմ գազ: Կարող ենք ավելացնել, որ այդ գազամուղով հոսելու է բացառապես իրանական գազ եւ բացառապես Հայաստանի համար: Սա, թերեւս, ամենակարեւոր տեղեկատվությունն է: Եւ ահա թե ինչու: Դեռ 1992թ., երբ Հայաստանի եւ Իրանի միջեւ կնքվեց Իրան-Հայաստան գազամուղի շինարարության մասին առաջին պայմանագիրը, եւ 1995-ին այդ պայմանագրում լրացումներ կատարվեցին՝ հենց այդ ժամանակ քննարկվում էր Իրան-Եվրոպա մեծ գազամուղ կառուցելու հարցը, որի հայաստանյան հատվածը դրա առաջին փուլն էր եւ կազմելու էր դրա մի մասը:

Հետագայում այս ծրագրին ավելացավ գազամուղով նաեւ թուրքմենական գազ մղելու գաղափարը: 2002թ. սեպտեմբերին, երբ մի որոշ ժամանակով գազամուղի շինարարության շուրջ բանակցությունները դադարեցվել էին, ՀՀ էներգետիկայի նախարար Արմեն Մովսիսյանը ներկայացրեց հետեւյալ բացատրությունը, թե այդ բանակցություններում ընդմիջումը պայմանավորված է երրորդ կողմով՝ թուրքմենական, որը կդառնա այդ գազամուղով գազի հիմնական մատակարարը («PanARMENIAN network». 20 սեպտեմբերի, 2002թ.): Ինչ վերաբերում է իրանական գազը Հայաստանի տարածքով Եվրոպա հասցնելու ծրագրին, ապա դրա մասին խոսվել է բազմիցս:

Ամենաթարմը. այս տարվա մարտի 4-ին Եվրոպական հանձնաժողովի ներկայացուցիչ Ֆաոուզի Բենսարսան, ըստ «Ռեգնում» գործակալության, հայտարարել է, թե Եվրամիությունը աջակցում է Իրան-Հայաստան գազամուղի շինարարության ծրագրին, քանի որ դրանով իրանական գազը կարելի է հասցնել Եվրոպա: Բենսարսան հայտարարել էր, որ քննարկվում է գազամուղի՝ Իրան-Հայաստան-Վրաստան-Սեւ ծով-Ուկրաինա տարբերակը: Սակայն դրանից հետո իրադարձությունները զարգացան չափազանց արագ: Այս հայտարարությունից ընդամենը 20 օր անց Հայաստանում Եվրամիության մշտական պատվիրակության ղեկավար Թոլբեն Հոլցեն Երեւանում հայտարարեց, որ իրանական գազը Հայաստանի տարածքով Եվրոպա հասցնելու տարբերակ այլեւս չի քննարկվում:

Մի խոսքով, այն գազամուղը, որի մասին երեկ կնքվեց պայմանագիր, նախկինում քննարկված տարբերակների հետ ունի միայն մեկ ընդհանրություն. երկուսի անունն էլ գազամուղ է, եւ՝ ընդամենը: Բովանդակային, եթե կուզեք՝ գաղափարական իմաստով սա բոլորովին այլ գազամուղ է: Գազամուղ՝ նախատեսված փակուղու հեռանկար ունեցող այնպիսի երկրի համար, ինչպիսին Հայաստանն է: Ամփոփենք. մենք գազ ենք վերցնելու Իրանից, դա վերածելու ենք էլէներգիայի ու վերադարձնելու ենք նույն Իրանին: Այս ընթացքում կստանանք ինչ-որ եկամուտ, բայց՝ ոչ ավելին: Այդ գազն արտահանելու իրավունք եւ հնարավորություն չենք ունենալու, եւ սա է եղել այս պայմանագրի կնքման թույլտվություն ստանալու ամենագլխավոր պայմանը:

Իսկ ումի՞ց ենք ստացել այդ թույլտվությունը: «Ռուսաստանը մեծ ուշադրությամբ է վերաբերում Իրան-Հայաստան գազամուղի շինարարության ծրագրին»,- դեռ 2001թ. հայտարարել էր ՌԴ փոխվարչապետ, ռուս-ադրբեջանական միջկառավարական հանձնաժողովի համանախագահ Վիկտոր Խրիստենկոն՝ ինտերնետային ասուլիսի ժամանակ: Վերջինս նշել էր, թե, իհարկե, իրանական գազը մրցակից է Ռուսաստանին, բայց... «Ես համոզված եմ, որ այստեղ էլ կարելի է գտնել հատման կետեր եւ փոխադարձ փոխզիջումներ»,-տառացիորեն ասել էր Խրիստենկոն: Ինչպես կռահում եք՝ փոխզիջումը հենց այսպիսին է:  Մի խոսքով, Իրան-Հայաստան գազամուղի շինարարության թույլտվությունը Հայաստանը ստացել է Մոսկվայից: Ստացել է միայն այն բանից հետո, երբ երաշխիքներ է տվել, որ Հայաստանի տարածքը չի օգտագործվի Ռուսաստանը շրջանցող մի գազամուղ Եվրոպա հասցնելու համար: Բացի այդ, երաշխիք է տվել, որ առաջվա պես Հայաստանի կարիքների համար օգտագործվող գազը լինելու է բացառապես ռուսական:

Հայկ Գեւորգյան