Քոչարյանի ընտրությունը կասկածի տակ

Տպագրվել է «Հայկական Ժամանակ» օրաթերթի՝ 2004 թվականի մայիսի 19-ի համարում

ԱՄՆ պետքարտուղարությունը երեկ հրապարակել է «Մարդու իրավունքների եւ ժողովրդավարության աջակցում. ԱՄՆ-ի գործողությունները» մասին 2003 թվականի իր տարեկան զեկույցը, որտեղ բնականաբար անդրադարձ կա նաեւ Հայաստանին եւ նրա հարեւան երկրներին: Նկատենք, որ զեկույցում Հայաստանում եւ Ադրբեջանում մարդու իրավունքների պաշտպանության ընդհանուր վիճակի նկարագրությունները գրեթե նույնն են եւ չնչին նրբություններով են իրարից տարբերվում: Սակայն բոլոր նախադրյալները կան պնդելու, որ ՀՀ իշխանությունների «ջանքերի» շնորհիվ 2004 թվականի զեկույցում այդ տարբերություններն արդեն չեն լինի, քանի որ այն, ինչ տեղի է ունեցել Ադրբեջանում 2003-ի ընթացքում, Հայաստանում տեղի է ունեցել մի քիչ ուշացումով՝ 2004 թվականի մարտ-ապրիլ ամիսներին:

Ահա թե ինչ է ասվում զեկույցի Հայաստանին վերաբերող հատվածում. «Կառավարության կողմից մարդու իրավունքների պաշտպանությունը շարունակում է խղճուկ վիճակում մնալ: Չնայած մի քանի բնագավառներում բարեփոխումներ են իրականացվել, դեռ առկա են լուրջ խնդիրներ: 2003 թվականին տեղի ունեցան նախագահական եւ խորհրդարանական ընտրություններ: Նախագահ Քոչարյանը վերընտրվեց վիճելի քվեարկությամբ, որն ուղեկցվեց լուրջ օրինախախտումներով. արդյունքում՝ ընտրությունը չհամապատասխանեց միջազգային չափանիշներին: Ուժային համակարգի որոշ ներկայացուցիչներ մարդու իրավունքների ոտնահարումներ  իրականացրին: Վարչական կալանքներ եւ ձերբակալություններ արձանագրվեցին, իսկ նախաքննական երկարաժամկետ կալանքները դեռեւս լուրջ խնդիր են:

Բանտային բարեփոխումները թեեւ ընթացքի մեջ էին, սակայն բանտային պայմանները հիմնականում անմխիթար են: Դատարանները գործադիր իշխանության կողմից ճնշումներ իրականացնելու միջոց են, իսկ որոշ դատարաններ կոռումպացված են: Գրանցվել են մամուլի ազատության, հավաքների, հաղորդակցության, կրոնի ազատության որոշ սահմանափակումներ: Մարդկանց թրաֆիքինգը մի խնդիր է, որի ուղղությամբ  կառավարությունը որոշ քայլեր ձեռնարկեց»: Նույն զեկույցը մեր հարեւան երկրի վերաբերյալ արձանագրում է հետեւյալը. «Ադրբեջանում մարդու իրավունքների պաշտպանությունը շարունակում է խղճուկ վիճակում մնալ, եւ իշխանությունը շարունակում էր լուրջ ոտնահարումներ իրականացնել:

2003 թվականի հոկտեմբերին նախագահ Իլհամ Ալիեւը ընտրվեց վիճելի ընտրությունով, որն ուղեկցվում էր լուրջ օրինախախտումներով. արդյունքում՝ ընտրությունը չհամապատասխանեց միջազգային չափանիշներին: Անվտանգության ուժերի ներկայացուցիչները շարունակում էին իրականացնել բազմաթիվ լուրջ չարաշահումներ, ներառյալ՝ ցուցարարների նկատմամբ ավելորդ ուժի գործադրումը եւ ձերբակալվածների նկատմամբ բռնություններն ու կտտանքները: Վարչական կալանքներն ու ձերբակալությունները շարունակվում էին նաեւ ընտրությունից հետո, իշխանությունները սկսել էին քաղաքական ենթատեքստով ձերբակալությունների եւ կալանքների մի ալիք: 2004  թվականի մարտի մեկի իրավիճակով ավելի քան 100 հոգի դեռ ձերբակալված էր:

Բանտային պայմանները շարունակում են դաժան եւ կյանքի համար վտանգավոր լինել: Նախաքննական երկարատեւ ձերբակալությունները լուրջ խնդիր են, նաեւ խնդրահարույց են արդար եւ արագ դատավարությունները, քանի որ դատական համակարգը գտնվում է գործադիր իշխանության ազդեցության տակ եւ կոռուպցիայի կենտրոն է: Իշխանությունը շարունակում է սահմանափակել խոսքի եւ մամուլի ազատությունը, նաեւ՝ հավաքների, տեղաշարժի եւ կրոնի ազատությունները, եւ շարունակում է քաղաքական բանտարկյալներ պահել բանտերում: Մարդկանց թրաֆիքինգը պրոբլեմ է»: Կարծում ենք՝ հասկանալի է, թե 2004 թվականի ԱՄՆ պետքարտուղարության Հայաստանին վերաբերող զեկույցը Ադրբեջանի մասին զեկույցում գոյություն ունեցող հատկապես որ հատվածներով կհարստանա:

Ինչեւէ, նշենք, որ ԱՄՆ կառավարությունը վերոնշյալ ոլորտներում  դրական տեղաշարժերը եւ զարգացումները խթանելու համար նախորդ տարի Հայաստանին տրամադրել է 22.4 միլիոն դոլարի աջակցություն, որից 12.2-ը՝ վերապատրաստման եւ փորձի փոխանակման ծրագրերին, իսկ Ադրբեջանին՝ 16.1 միլիոն դոլարի աջակցություն, որից 7.6-ը՝ վերապատրաստման եւ փորձի փոխանակման ծրագրերին:  Շարունակելով ներկայացնել Հայաստանին վերաբերող ԱՄՆ պետքարտուղարության զեկույցը՝ նշենք, որ այնտեղ ասվում է.

«ԱՄՆ-ի մարդու իրավունքների պաշտպանությանը եւ ժողովրդավարության զարգացմանն ուղղված ռազմավարությունը շարունակում է կենտրոնանալ այնպիսի հիմնարար հարցերի վրա, ինչպիսիք են՝ ընտրական գործընթացների համապատասխանեցումը միջազգային չափանիշներին, ուժեղ քաղաքացիական հասարակության կառուցումը, մարդու իրավունքների պաշտպանությունը, օրենքի տառի իրագործումը, դատական համակարգերի բարեփոխումները, կառավարության գործունեության թափանցիկության մեծացումը, մամուլի, հավաքների, կրոնի ազատության ապահովումը եւ թրաֆիքինգի դեմ պայքարին ուղղված ջանքերը»: Այնուհետեւ նշված են վերոնշյալ նպատակներին ուղղված այն բոլոր աշխատանքները, որ ԱՄՆ կառավարությունը Հայաստանում իրականացրել է 2003 թվականի ընթացքում: Մասնավորապես՝ Ամերիկայի Միացյալ Նահանգները շարունակաբար Հայաստանի իշխանություններին կոչ է արել նախագահական եւ խորհրդարանական ընտրությունները ժողովրդավարական չափանիշներով անցկացնելու համար իրականացնել առանձնահատուկ բարեփոխումներ: 

Աննա Հակոբյան