«Մեծ եղբոր» կրնկի տակ. գա՞զ, թե՞ թմրանյութ

Տպագրվել է «Հայկական Ժամանակ» օրաթերթի՝ 2004 թվականի հունիսի 8-ի համարում

Երեկ Ռուսաստանի Դաշնության պետական դումայում տեղի են ունեցել խորհրդարանական լսումներ, որի մասնակիցները մտադրություն են հայտնել դիմել կառավարությանը՝ առաջարկելով փուլային տարբերակով ռուսական շուկայում բարձրացնել գազի գինը: Երեկ այսպիսի հաղորդագրություն են տարածել ռուսական լրատվամիջոցները: Նրանց ներկայացմամբ՝ Դումայի էներգետիկայի, կապի եւ տրանսպորտի մշտական հանձնաժողովի նախագահ Վալերի Յազեւն այս առաջարկը պայմանավորել է Ռուսաստանի գազային համակարգի արդյունավետության եւ ներդրումային գրավչության բարձրացման անհրաժեշտությամբ: Արդեն իսկ անցած տարվանից Ռուսաստանում գազի գնի բարձրացման պահանջ է ներկայացնում Եվրամիությունը:

Վերջինիս պահանջը պայմանավորված է նրանով, որ ռուսական ընկերություններն, օգտագործելով էժան գազ, արտադրում են ինքնարժեքով ավելի ցածր արտադրանք, եւ այդ պատճառով՝ ունենում են ավելի բարենպաստ դիրք եվրոպական արտադրողների հետ մրցելիս: Ներքին շուկայում գազի գնի բարձրացման պահանջ է ներկայացնում նաեւ Առեւտրի համաշխարհային կազմակերպությունը, որի անդամ է ձգտում դառնալ Ռուսաստանը: ԱՀԿ-ն իրավացիորեն համարում է, որ Ռուսաստանի ներսում միջազգային գներից մի քանի անգամ ցածր գին սահմանելով՝ պետությունը, փաստորեն, անուղղակիորեն հսկայական սուբսիդիաներ է տալիս ընկերություններին, իսկ սա՝ ԱՀԿ-ի կարեւորագույն սկզբունքներից մեկի կոպիտ խախտում է, ինչը երբեք հնարավորություն չի տա Ռուսաստանին՝ անդամագրվելու ԱՀԿ-ին:

Սրան ավելացնենք, որ Վ.Պուտինի շրջապատում արդեն խոսում են ոչ թե գազի գինը բարձրացնելու, այլ՝ ընդհանրապես ազատականացնելու մասին: Մասնավորապես այս տեսակետն է պնդում ՌԴ նախագահի խորհրդական, որոշ կարծիքների համաձայն՝ Ռուսաստանում տեղի ունեցող տնտեսական բարեփոխումների «ճարտարագետներից» մեկը՝ Անդրեյ Իլարիոնովը: Մի խոսքով, այլեւս կասկածից վեր է, որ Ռուսաստանում գազի գինը բարձրանալու է: Գազի գինը մեզ հետաքրքրում է այնքանով, որքանով դրանից, առանց չափազանցության, կախված է մեր երկրի ապագան: Իսկ այդ կախվածությունն այն աստիճանի է, որ դա կարելի համեմատել թմրանյութից կախվածության հետ: Այս տեսակետին կարծես համաձայն է նաեւ հանրային ծառայությունները կարգավորող (նախկին բնական մենաշնորհները կարգավորող) հանձնաժողովի փոխնախագահ Նիկոլայ Գրիգորյանը:

Մեզ հետ զրույցում վերջինս, որեւէ կերպ չհերքելով այս պնդումը, համոզմունք հայտնեց, որ որքան հասարակությունն ի վիճակի լինի թանկ վճարել իր պահանջների դիմաց, այդքանով՝ երկրի ապագան ավելի խոստումնալից կլինի: Այսինքն, հասարակությունը եւ տնտեսությունը պետք է պատրաստ լինեն, որ գազի գինը կարող է անսպասելի հավասարվել միջազգային գներին: Ու որքան բարձր է այդ պատրաստվածությունը, այնքան ցածր է մեր կախվածությունը Ռուսաստանից:  Ռուսաստանը Հայաստանին գազ է վաճառում հազար խորանարդ մետրը մոտ 53 դոլարով: Սա կրկնակի ցածր է գազի միջազգային գներից եւ գրեթե կրկնակի բարձր՝ ներռուսաստանյան գնից: Հայաստանում արտադրված էլէներգիայի մոտ 35 տոկոսն արտադրվում է այդ գազից, բնակչությանը մատակարարվում է միայն այդ գազը, գազ օգտագործող ընկերություններն օգտվում են միայն այդ գազից:

Այլ կերպ չէր էլ կարող լինել, որովհետեւ Հայաստան մտնող միակ գործող գազամուղը գալիս է Ռուսաստանից: Եւ գազի գնի ցանկացած փոփոխության մեր տնտեսությունն արձագանքելու է անմիջապես: Իսկ գործընթացները զարգանում են այն ուղղությամբ, որ գազի գինն, այնուամենայնիվ, բարձրանալու է: Եթե ռուսական իշխանությունները դիմելու են ներքին սպառողներին գազն ավելի թանկ վաճառելու քայլին, ինչո՞ւ պետք է դրանից խուսափի Հայաստանը: Երաշխավորվա՞ծ է արդյոք, որ Հայաստանի համար գազը չի թանկանա: Ըստ Նիկոլայ Գրիգորյանի՝ հանձնաժողովում կա ընդամենը մի փաստաթուղթ, ըստ որի՝ Ռուսաստանից մատակարարվող գազի գինն անփոփոխ է մնալու միայն մինչեւ այս տարվա վերջ:

Իհարկե, Հայաստանին մատակարարվող գազի գինը կարող է չբարձրացվել նաեւ հաջորդ տարի, բայց դրա դիմաց մենք թանկ ենք վճարելու: Արդեն վճարել ենք մասնավորապես նրանով, որ Բաքու-Ջեյհան նավթամուղը, հետագայում՝ նաեւ գազամուղը, շրջանցեն Հայաստանը: Եւ Հայաստանը հայտնվել է Ռուսաստանի բռի մեջ: Կամ ավելի ճիշտ՝ Հայաստանը «նստած է» Ռուսաստանի գազային ներարկիչի վրա: Ճիշտ այնպես, ինչպես թմրամոլն է «նստում» կոկաինի ներարկիչի վրա:  Իսկ թմրամոլն իրեն թմրանյութ մատակարարողի համար պատրաստ է անել ամեն ինչ՝ առանց բացառության:

Հայկ Գեւորգյան