Ընդդեմ «իզգոյացման». դեմարշ՝ հայկական ձեւով

Տպագրվել է «Հայկական Ժամանակ» օրաթերթի՝ 2004 թվականի հուլիսի 3-ի համարում

Ռ.Քոչարյանի ստրասբուրգյան ելույթի մի հատվածը նվիրված էր ԼՂ-ի խնդրին: Ինձ մի փոքր զարմացրեց, որ հասարակության եւ ընդդիմության մի հատվածը ոգեւորությամբ ընկալեցին այդ դրվագը՝ սահմանազատում անցկացնելով Ստրասբուրգում հնչած խոսքի տարբեր հատվածների միջեւ: Իրականում՝ խոսքի հիմքում նույն կոնֆրոտացիոն մոդելն է. Հայաստանի փաստացի նախագահը երկրի ներսում չի հանդուրժում ընդդիմությանը՝ ժողովրդավարության մասին իր «ուրույն» պատկերացումներում հակադրվելով միջազգային հանրությանը, ԼՂ-ի խնդրում շրջանառվում է «Ղարաբաղը մերն է» իրավիճակ արձանագրող, սակայն հակամարտության կարգավորման իրական կոնցեպտ բացառող մոտեցումը, որը՝ մի կողմից, կարծես թե, դուրս է անցած տարիների կիսատ-պռատ, հենց իր մասնակցությամբ ընթացած բանակցությունների տրամաբանությունից, մյուս կողմից՝ ի հակադրումն միջազգային ջանքերի ենթադրում է կարգավորման սառեցում, ինչը դեմարշ է նույն այդ միջազգային կազմակերպություններին:

Ռ.Քոչարյանի ելույթը, ըստ էության, աշխարհից ինքնամեկուսացման բանաձեւ էր: Պատահական չէ, որ չուշացավ Եվրախորհրդի ԽՎ-ի նորընտիր գլխավոր քարտուղարի արագ արձագանքը կամ նույն ՆԱՏՕ-ի բանաձեւի շեշտերը ավելի առարկայական դարձրին Հայաստանի կղզիացած վիճակը, որն իր մեջ «իզգոյացման» վտանգավոր ռեսուրս է պարունակում: Դաշտային հրամանատարի շեշտադրումներով հնչած ելույթը, բնական է, պիտի ոգեւորեր 19-րդ դարի ակունքներից սնվող հայդատականներին կամ, ասենք, անցած դարի 30-ականների պրիմիտիվ ազգայնականությամբ խանդավառված հանրապետականներին: Տարօրինակ է, որ հասարակության եւ ընդդիմության մի հատվածն են ոգեւորված այն բանաձեւից, որը ենթադրում է, թե ԼՂ-ի խնդրի լավագույն լուծումը կարգավորման սառեցումն է:

Այս վտանգավոր մոտեցումը՝ համեմված կեղծ հայրենասիրական լոզունգներով, որի կրողը Հայաստանի իշխանություններն են, ենթադրում է Հայաստանի մեկուսացում համաշխարհային եւ ռեգիոնալ գործընթացներից՝ պետության բովանդակությունը կորցնելու գնով ռուսական ֆորպոստի վերածվելու տխուր հեռանկարով: Հնարավոր չէ լուծել Ղարաբաղի խնդիրը 19-րդ դարի մոտեցումներով՝ հակադրվելով համաշխարհային կոնտեքստին: Սա պիտի հասկանան բոլորը: Սլոբոդան Միլոշեւիչը, որ տարածքային հավակնություններ ուներ Խորվաթիայի եւ Բոսնիայի նկատմամբ, ի վերջո, իրենից հետո թողեց անհամեմատ թույլ Սերբիա, որը կանգնած է իր բուն տարածքները՝ Չեռնոգորիան եւ Կոսովոն կորցնելու իրական վտանգի առաջ: Թալիբները նույնպես երազում էին իսլամական մեծ պետության մասին՝ այդ վիրտուալ կարգախոսի պատանդ դարձնելով փուշտուններին եւ Աղֆանստանը կանգնեցնելով հումանիտար աղետի առջեւ:

Նույն բանը կարող է սպառնալ Հայաստանին, եթե «երեք ճակատ, մեկ սահման» բանաձեւը շարունակի մնալ Հայաստանի իշխանությունների քաղականությունը, իսկ ընդդիմությունը չգիտակցի, որ քաղաքակիրթ աշխարհին համահունչ արժեքային կողմնորոշումների բանաձեւումը ոչ այնքան միջոց է երկրի ընթացիկ ճգնաժամը հաղթահարելու համար, որքան՝ արժեքների համակարգ, որը հնարավոր կդարձնի Հայաստանի ռազմավարական զարգացումը եւ ինտեգրումը քաղաքակիրթ աշխարհին: Հայաստանի իշխանությունները փորձում են «սառեցնել» ԼՂ-ի խնդրի լուծման գործընթացը, իսկ հասարակությունն ու քաղաքական ուժերը, կարծես, չեն հակադրվում: Հայաստանի ոչ լեգիտիմ վարչախմբի պատկերացումներին խորթ են հարեւան երկրների հետ բնականոն հարաբերություններ հաստատելու, մասնավորապես՝ հայ-թուրքական հարաբերությունները բարելավելու գաղափարները:

Այս հարցում քաղաքական ուժերը լռում են: Իսկ դա նշանակում է, որ առայժմ հյուսիսից փչող քամիները շարունակելու են բովանդազուրկ դարձնել մեր երկրի Անկախությունը, բոլորիս՝ ՀՀ քաղաքացիներիս ազատությունը: Քանի դեռ լուծված չէ ԼՂ-ի խնդիրը, կարգավորված չեն Հայաստանի եւ Թուրքիայի հարաբերությունները, «պատերազմական վիճակի» թելադրանքով երկրիս կարեւոր գործոններ են լինելու չբարեփոխված բանակը, բովանդակությամբ խորհրդային ոստիկանությունը, գուցե՝ նույնքան եւ շատ ավելի «պահպանողական» ՊԱԿ-ը եւ՝ տարբեր տրամաչափի ռուսական ռեզիդենտները: Արտաքին քաղաքականությունը, ԼՂ խնդրի լուծումը շարունակելու ենք դարձնել ռուսական շահերի պատանդ, մեր անվտանգությունը պայմանավորելու ենք նույն այդ երկրի գործոնով, տնտեսությունը մնալու է մոնոպոլ՝ դրանից բխող բոլոր հետեւանքներով:

Ասել է թե՝ Հայաստանն անկախ ու ժողովրդավար չի լինելու, որովհետեւ՝ մի շարքային ոստիկան որոշելու է ընդհանուրիս վարքը, մի օտար երկիր՝ մեր երկրի անելիքը: Միանշանակ է, որ Հայաստանի ինքնիշխանության բանաձեւը նրա ժողովրդավարությունն է, հարեւանների հետ բնականոն հարաբերությունները՝ անվտանգության համակարգի անկյունաքար դարձնելը, ՆԱՏՕ-ին եւ ԵՄ-ին անդամակցելը: Այս նույն տրամաբանությամբ էլ պիտի լուծվի ԼՂ-ի խնդիրը: Այս հարցում ցանկացած լուծում, որ չի հակադրվում զարգացման հրամայականին ու չի վտանգում Հայաստանի եւ Ադրբեջանի ինքնիշխանությունը, շատ ավելի գերադասելի է այսօրվա «սառեցված» վիճակից, որը պարարտ հող է իռացիոնալ մտածողության զարգացման համար:

Սա է ճշմարտությունը, որը նախկինները հասկացան իրենց իշխանության մայրամուտին, որին իրենց բնույթով պիտի հակադրվեին ներկաները՝ հայդատական-պարտկոմական կոնգլոմերատով: Ինչ մնում է գործող ընդդիմությանը, ապա նա առաջիկա ամիսներին պետք է ապացուցի, որ «ուվաժաեմի Վլադիմիր Վլադիմիրովիչ»-ն ընդամենը իներցիայի հետեւանք էր, իսկ երկրի զարգացման մասին ընկալումները, մեր ձգտումները լավագույնս արտահայտվում էին Մատենադարանի հարթակում ծածանվող ու մեր հասարակության արժեքային կողմնորոշումները բացահայտող, մեր 1991թ.-ի սեպտեմբերի 21-ի ընտրությունը վերահաստատող Եվրամիության դրոշներով:

Սուրեն Սուրենյանց