Ինչպես միշտ. ո՞ւմ է խփում դոլարի անկումը

Տպագրվել է «Հայկական Ժամանակ» օրաթերթի՝ 2004 թվականի հուլիսի 9-ի համարում

Դրամը վերջին շրջանում արժեվորվում է. այսինքն՝ դրամի նկատմամբ ԱՄՆ դոլարի կուրսը շարունակում է մնալ աննախադեպ ցածր: Առաջին հայացքից ազգային արժույթի նման պահվածքը պետք է նույնքան ազգային հպարտություն հաղորդեր մեզ: Սակայն խնդիրը գործնականում դիտարկելու պայմաններում՝ ստացվում է բոլորովին այլ պատկեր: Ներկայումս մեր բնակչության մի զգալի մասն ապրում է արտասահմանից ստացվող տրանսֆերների, այսինքն՝ իրենց բարեկամներից ստացվող գումարների հաշվին: Թե որքան է այդ ընտանիքների թիվը, որեւէ վիճակագրություն չկա: Սակայն, որպեսզի պատկերավոր դառնա՝ նշենք, որ ըստ փորձագիտական տարբեր գնահատականների՝ մասնավոր տրանսֆերների տեսքով տարեկան Հայաստան է մուտք գործում ՀՀ պետբյուջեի ծավալներին համադրելի գումար՝ 450-600 մլն դոլար:

Այս տեսանկյունից դրամի արժեվորումը, կամ որ նույնն է՝ դոլարի արժեզրկումն ուղղակիորեն հարվածում է բնակչության այդ հատվածի գրպանին: Այսպես. երբեմնի 580 դրամանոց դոլարն այսօր արժե ընդամենը 530 դրամ: Նախկինում իր բարեկամից ամսական 100 դոլար ստացող ընտանիքը, փաստորեն, ուներ 58 հազար դրամի եկամուտ: Ներկայումս նույն ընտանիքն ունի ամսական 53 հազար դրամ: Այսինքն՝ տվյալ ընտանիքը կորցրեց 5 հազար դրամ կամ մոտ մեկ ամսվա հացի փող, կամ՝ մեկ ամսվա էլեկտրաէներգիայի վարձ, եւ այսպես շարունակ: Թերեւս, միայն այսքանը բավարար է պնդելու համար, որ դրամի արժեվորումը մեր քաղաքացիների մի ստվար մասի վրա բացասական հետեւանք է ունենում: Կարելի՞ է կանխել այս երեւույթը: Միակը, ով կարող է ազդեցություն ունենալ այս գործընթացի վրա՝ ՀՀ կենտրոնական բանկն է:

«Կենտրոնական բանկը չի միջամտում շուկայում տեղի ունեցող գործընթացների վրա»,- մեր հարցին ի պատասխան՝ հայտնեցին ԿԲ-ից: ԿԲ-ում դոլարի փոխարժեքի շարունակական անկումը բացատրում են նրանով, որ արձանագրվում է կանխիկ դոլարի մեծ ներհոսք, ինչը շուկայում առաջացնում է դոլարի առաջարկի ավելացում, ինչին էլ հետեւում է դրա էժանացումը: Ի՞նչ է ստացվում. ժամանակին իշխանությունները, պատկերավոր ասած, ադմինիստրատիվ մեթոդներով կանխեցին էլեկտրաէներգիայի սակագնի աճը՝ պատճառաբանելով, որ բնակչության գնողունակությունը ցածր է: Դոլարի փոխարժեքի անկման պայմաններում բնակչության գնողունակությունը, ինչպես տեսանք, նույնպես նվազում է, բայց ԿԲ-ն դրա դեմն առնելու քայլեր չի ձեռնարկում:

Հարկ է նշել, որ տվյալ դեպքում «դրամի արժեվորում» բառակապակցությունն ընդամենը տնտեսագիտական ձեւակերպում է եւ ըստ էության բովանդակային իմաստ չունի՝ մի պարզ պատճառով. դոլարի փոխարժեքի նվազմանը զուգահեռ՝ գործնականում նվազում է նաեւ դրամի գնողունակությունը: Թերեւս, բավական է համեմատել մրգերի եւ մի շարք մթերքների գները անցած տարվա նույն ժամանակահատվածի գների հետ: Փաստորեն, 100 դոլար ստացած քաղաքացին, շուկայում վաճառելով իր կանխիկ դոլարը, կորցնում է դրա մի որոշակի մասը, իսկ եւս մի որոշ մաս կորցնում է արդեն թանկացած մթերք գնելիս: Հաշվարկելը, թե որքանով աղքատացավ բնակչությունը, արդեն տեխնիկայի հարց է: Բայց փաստ է, որ ազգային արժույթի արժեվորմանը զուգընթաց՝ բնակչությունն ավելի է աղքատանում:

Սակայն չի կարելի չնկատել, որ դոլարի փոխարժեքի անկումը շատ ձեռնտու է բնակչության մեկ այլ խավի: Խոսքը չափազանց փոքրաթիվ մարդկանց մասին է՝ խոշոր ներկրողների: Օրինակ, բենզին ներկրողը դոլարով գնած բենզինը Հայաստանում վաճառում է դրամով, հետո շուկայում կրկին ձեռք է բերում արդեն էժան դոլար ու դրանով կրկին ձեռք է բերում բենզին եւ այսպես շարունակ: Ասվածը ուշագրավ է նրանով, որ Հայաստանում բենզինի գինը դրամով եւս բարձրանում է: Միայն վերջին մեկ ամսում բենզինը թանկացել է ավելի քան 20 տոկոսով: Այնինչ, եթե դրամ-դոլար փոխարժեքի փոփոխությունը գնահատենք որպես դրամի արժեվորում, ապա ներքին շուկայում բենզինի՝ դրամով արտահայտված գինը չպետք է բարձրանար, կամ՝ գոնե չպետք է փոխվեր:

Դոլարի փոխարժեքը, մասնագետների գնահատմամբ, շուտով կսկսի բարձրանալ եւ աշնանը կկազմի 590-600 դրամ: Միայն նշենք, որ ՀՀ 2004թ. պետբյուջեում դոլարի փոխարժեքը սահմանված է 589 դրամ, այսինքն՝ բյուջեն հաշվարկված է ըստ այդ ցուցանիշի: Առաջին հայացքից դրամի արժեվորման բացասական հետեւանքները դրանով պետք է որ վերանային: Բայց կասկածից վեր է, որ դոլարի փոխարժեքի բարձրացմանը զուգահեռ՝ նույնչափով, եթե ոչ ավելի, բարձրանալու են բոլոր ապրանքատեսակների գները: Այդպես է եղել միշտ եւ այդպես է լինելու: Մի խոսքով, երբ դրամը արժեվորվում է, բնակչության մի զգալի մասի կենսամակարդակը նվազում է: Երբ դրամը արժեզրկվում է, բնակչության նույն հատվածի կենսամակարդակը կրկին նվազում է:           

Հայկ Գեւորգյան