Դուք դեռ ո՞ղջ եք. ձեզնից չէինք սպասում

ԽՍՀՄ խնայբանկում իրենց ավանդները վստահած տարեցներից շատերը վաղուց ավանդել են իրենց հոգիները՝ այդպես էլ չիմանալով, որ իրենց ավանդները մի օր վերադարձվելու են: Նրանք, ովքեր ողջ են մնացել, այնպես չէ, որ այդ մտքից խանդավառված են, քանի որ տարիքի, հիշողության եւ բազմաթիվ հիվանդությունների բերումով այնքան էլ լավ չեն պատկերացնում իրականությունը:

2017-ի բյուջեից նախատեսվում է 1 մլրդ 485 մլն դրամով փոխհատուցել խորհրդային «Խնայբանկ»-ի ավանդները։

Նշենք, որ ԽՍՀՄ «Խնայբանկում» ավանդները Հայաստանում փոխհատուցում են միայն անապահով քաղաքացիներին վերահաշվարկի հատուկ սանդղակով (ստացվում է՝ նախկին ավանդատուները կարող են ստանալ 50-250 հազար դրամ)։ 2017-ի հերթագրված ավանդատուների ցուցակում ներառված են մինչեւ 1931 թ. ծնված քաղաքացիները (արդեն 3-րդ տարին է՝ «ավելի երիտասարդ» ավանդատուները ցուցակում չեն ներառվում)։ Իսկ 2015-ին հերթագրվածների կարգավիճակ են ստացել նաեւ սահմանամերձ գյուղերի բնակիչները։

Մինչեւ 1931թ. ծնված՝ նշանակում է, որ փոխհատուցում ստանալու ենթակա «ամենաերիտասարդ» տարեցը պետք է լինի առնվազն 86 տարեկան:

Նրանք, ովքեր 86 տարեկանը սահմանել են՝ որպես ավանդի փոխհատուցում ստանալու նվազագույն տարիք, հավանաբար չեն տառապում Ալցհեյմերի հիվանդությամբ, չունեն երակների լայնացում, չունեն օստեոխոնդրոզ ու սրտի առիթմիա: Եվ կամ օրվա մեջ ձեռքը մի քանի անգամ չեն մեկնում կատվախոտի թուրմի սրվակին՝ դասական 30 կաթիլն ընդունելու: Հակառակ դեպքում երբեւէ իրենց հարց տային. «Տեսնես, որքա՞ն կապրեմ ես»:

Իսկ այդ հարցի պատասխանը գտնելու համար կարելի է մտնել համացանց ու պարզել, որ Հայաստանում կյանքի միջին տեւողությունը 73,9 տարի է: Այսինքն՝ եթե փոխհատուցում են 1931-ի ծնվածների խնայողությունները, ապա շատ հեշտ է հաշվել, որ 1931 թվականին ծնվածների մեծ մասը… դե, ինչպես ասեմ, որ շատ ուղիղ չհնչի,… արդեն չկան ընտրողների ցուցակում: Եվ ոչ էլ անգամ թոշակառուների ցուցակում: Թեեւ նախադեպերը վկայում են, որ Հայաստանում մահանալ՝ դեռ չի նշանակում` զրկվել ընտրելու հնարավորությունից եւ կամ թոշակ չստանալ:

Հիմա 2017-ն է: Ուրեմն, կրկնենք, փոխհատուցման կարող են հավակնել 86 տարեկան եւ բարձր տարեցները:

Սակայն խնդիրն այս դեպքում անգամ այն չէ, որ գոնե ողջ մնացած տարեցները կարողանան իրենց ավանդները ստանալ: Օրենքը նախապայման ունի՝ ավանդները վերադարձվում են միայն նրանց, ովքեր սոցիալապես անապահով խմբերում են: Դրա համար 86 եւ ավելի տարիք ունեցող ավանդատուն պետք է հասնի տարածքային սոցիալական բաժին, լրացնի բազմաթիվ թղթեր՝ իր տան հասցեով գրանցված ավտոմեքենա կա՞, թե՞ ոչ, ո՞ւմ խնամակալության տակ է, ընտանիքում քանի՞ անդամ կա, ո՞վ որտե՞ղ է աշխատում եւ ի՞նչ աշխատավարձով, եւ այլն, եւ այլն: Եթե պարզվի, որ տարեցը ծայրահեղ թշվառ վիճակում չէ, ուրեմն կարող է մոռանալ փոխհատուցման մասին: Առանց անապահովության ցուցակում ընդգրկվելու՝ տարեց մարդը չի էլ կարող հավակնել փոխհատուցում ստանալուն:

Սակայն կա ավելի մեծ խնդիր. 86 եւ ավելի տարիք ունեցող մարդիկ՝ ի տարբերություն այս օրենքի հեղինակների, ունեն բազմաթիվ հիվանդություններ, տեղաշարժման բարդություն, լսողական, տեսողական խնդիրներ եւ պարզապես տեղյակ չեն, որ իրենք ավանդները փոխհատուցելու հնարավորություն ունեն:

89-ամյա ծանոթ մի կնոջ իր բարեկամուհին է տեղեկացրել, որ, այսպես ու այսպես, ավանդները վերադարձնում են: Իսկ եթե բարեկամուհին չասե՞ր: Միայն չասեք, թե դա պետության խնդիրը չէ, պարտավոր էիք իմանալ: Եթե որեւէ մեկս մեր ֆինանսական կամ բարոյական պարտականությունը պետության հանդեպ փորձենք չկատարել, բազմաթիվ կառույցներ անմիջապես կստիպեն քեզ հիշել՝ որտեղ են ձմեռում խեցգետինները: Ու այն փաստը, որ դու տվյալ օրենքի կամ որոշման մասին տեղեկացված չես եղել, եւ դա է պատճառը, որ պարտականություններդ թերացել ես կատարել, ամենեւին մեղմացուցիչ հանգամանք չի դիտվի: Կարո՞ղ է մի երիտասարդ ժամանակին չներկայանալ զինկոմիսարիատ եւ դա հիմնավորել, թե տեղյակ չէր: Նրան կպատժեն օրենքի ողջ խստությամբ:

Սակայն, երբ այս տարեց, անպաշտպան մարդկանց խնայողությունները պետք է վերադարձվեն, այն էլ՝ երկարատեւ փաստաթղթային քաշքշուկներից, օրենքով բազմաթիվ սահմանափակումներից հետո, նրանց ինֆորմացված չլինելը որեւէ կառույցի չի հետաքրքրում: Տեղյակ չեն՝ ուրեմն թող չստանան:

Պետությունը շահագրգռված է, որ այս մարդիկ մահանան՝ փոխհատուցումը չստացած, քանի որ, խոշոր հաշվով, տարեց թոշակառուները պետության համար բեռ են: Բնության օրենքն այս դեպքում տարեց մարդկանց ավանդների փոխհատուցման ծրագրի առանցքն է. մարդիկ Հայաստանում 86 տարեկանից շուտ են մահանում կամ էլ մահանում են փաստաթղթերն ի մի բերելու շրջանում: Իսկ մահն, արդեն, պետությանը թույլ է տալիս իր պարտավորությունները խզված համարել ավանդատուի հետ:

Սակայն մի՞շտ է պետությունն այսքան անտարբեր իր տարեցների հանդեպ: Բացառություններ լինում են: Պետական նշանակության ընտրություններին էլեկտորատի կորիզը տարեց, հիշողությունը կորցրած կամ ծայրահեղ աղքատության մեջ գտնվող տարեցներն են, որոնց մեկ առ մեկ գտնում են տներից, 10000 դրամ վճարում ու երթուղայիններով կազմակերպում նրանց անվտանգ երթեւեկությունը՝ դեպի ընտրատեղամաս ու ետ:

Ընտրությունները, թերեւս, միակ դեպքն է, երբ պետությունը ծայրահեղ հոգատար է տարեցների հանդեպ: Երկրի առաջին դեմքերը հավանաբար վստահ են, որ ծերությունն ու մահն իրենց դեպքում բացառություն են անելու:

Լիլիթ Ավագյան