Վիճակն անմխիթար է. դրական տեղաշարժ առայժմ չկա

Տպագրվել է «Հայկական Ժամանակ» օրաթերթի՝ 2004 թվականի հոկտեմբերի 2-ի համարում

Մարդու իրավունքների պաշտպանի ինստիտուտը 7 ամսվա կենսագրություն ունի: Ապրիլի 1-ից այս պաշտոնում աշխատող Լարիսա Ալավերդյանը, դատելով երեկվա ասուլիսից, լուրջ ճանապարհ է անցել: Առաջին ամիսների լավատեսությունն ու իշխանամետությունն իրենց տեղը զիջել են զուսպ եւ առավել իրատեսական գնահատականներին: Ըստ ամենայնի, մարդու իրավունքների ոլորտին ծանոթանալուն զուգընթաց, տիկին Ալավերդյանը հասկացել է, որ այստեղ վիճակն ավելի քան անմխիթար է, եւ իշխանություններին գովերգելու պատճառ պարզապես չկա:

Երեկ նա արդեն ոչ թե դրական գույներով էր ներկայացնում հայ իրականությունը, այլ բավական խիստ որակումներ էր տալիս: Մասնավորապես, նրա կարծիքով, ՀՀ-ում այսօր ունեցվածքի վերաբաշխում է կատարվում՝ հարուստ կամ կայացած խավը սնանկացման է հասցնում չքավոր կամ մարգինալ խավին: Ավելին, եթե մինչ այժմ խոսում էինք սոցիալական, տնտեսական բեւեռացման մասին, ապա այսօր կարող ենք խոսել իրավական բեւեռացման մասին՝ երբ սոցիալապես բարվոք վիճակում գտնվող խավի եւ առավել անապահով խավի իրավունքները տարբեր կերպ են պաշտպանվում, եւ այդ խավերը հավասար չեն օրենքի առաջ: Օմբուդսմենը, օգտագործելով ասուլիսի առիթը, լրատվամիջոցներով դիմեց բոլոր պաշտոնյաներին՝ կոչ անելով, որ նրանց կայացրած ցանկացած որոշում եւ օրենք բխի աղքատության հաղթահարման խնդրից:

Նրա դիտարկումներով՝ աղքատ խավի շահերը մեզանում չեն պաշտպանվում, եւ պատճառը անցումային շրջանը կամ մյուս օբյեկտիվ դժվարությունները չեն: Լ.Ալավերդյանը կարծում է, որ մարդու իրավունքների պաշտպանվածության տեսանկյունից մենք դեռ հեռու ենք այն մակարդակից, որը օբյեկտիվորեն կարող էր առկա լինել մեր տիպի երկրում՝ մեր օրենսդրական դաշտի պարագայում: «Դատական համակարգի անկախությունը խնդիրների խնդիրն է»,- հայտարարեց Լ.Ալավերդյանը՝ նշելով, որ իրենց դիմումների մեծ մասը բողոքներ են այդ համակարգի գործունեությունից, եւ անձամբ ինքն այս համակարգում դրական տեղաշարժ չի տեսնում: Եւ քանի որ «Օմբուդսմենի մասին» օրենքն իրեն արգելում է անմիջականորեն միջամտել դատական վարույթներին, ուստի հաճախ մերժվում կամ ընդհանրապես քննության չեն արժանանում դատարանների գործողություններից բողոքող քաղաքացիների դիմումները:

Այս մասով, ըստ օմբուդսմենի, օրենսդրական փոփոխության եւ իր լիազորությունների մեծացման խնդիր կա: Բողոքների մյուս մասը վերաբերում է հարկադիր ակտերի կատարման ծառայությանը, տեղական ինքնակառավարման եւ պետական ապարատին: Ընդ որում, վատ վարչարարության զոհ են դառնում ոչ միայն հասարակ քաղաքացիները, այլեւ ինքը՝ օմբուդսմենը: Եղել է դեպք, որ դիմել են մի պաշտոնյայի եւ 100 օր սպասել իրենց նամակի պատասխանին, քիչ չեն նաեւ անհեթեթ պատասխանները: Նման օրինակների հիման վրա էլ Լ.Ալավերդյանը եզրակացրել է. «Շատ չինովնիկներ չգիտեն, չեն կարող կամ չեն ուզում կիրառել «Մարդու իրավունքների պաշտպանի մասին» օրենքը»:

Ինչ վերաբերում է կոնկրետ գործերին՝ կան դրական լուծում ստացածներ, կան նաեւ գործեր, որտեղ իրենք անհաջողության են մատնվել: Վերջին երեք ամսում օմբուդսմենի ապարատը 40 գործով դրական լուծման է հասել: Դեռ որեւէ արդյունքի չեն հասել, բայց շարունակելու են զբաղվել Գրիշա Վիրաբյանի գործով, որը Լ.Ալավերդյանը համարում է «ոստիկանության դաժան վերաբերմունքի ապացուցված գործ»: Իրենց չի դիմել Արտակ Գաբրիելյանը, սակայն իրենք հետեւել են դատավարությանը եւ այն կարծիքի են, որ թռուցիկ բաժանելու համար չպետք է նման մեղադրանք առաջադրվեր՝ դատական սխալ է տեղի ունեցել:

Օմբուդսմենը նույն օրն եւեթ արձագանքել է Ծաղկաձորում լրագրողների վրա հարձակման միջադեպին, ազատ արձակելուց մեկ շաբաթ առաջ հանդիպել է Սամվել Բաբայանին, սերտ համագործակցում է դատախազության, քրեակատարողական համակարգի հետ: Հյուսիսային պողոտայի եւ Դալմայի այգիների կապակցությամբ դիմել է Երեւանի քաղաքապետին, եւ եթե իրենց դիմումներին դրական չարձագանքեն՝ դիմելու են դատարան: Իրենց են դիմում նաեւ աշխատանքից կրճատված եւ աշխատավարձ չստացած անձինք: Այժմ զբաղվում են «Նաիրիտ», Քիմռեակտիվների գործարանների, «Դվին» հյուրանոցի աշխատակիցների աշխատավարձերի հարցով: Ընդհանուր առմամբ՝ 1162 դիմում-բողոք են ստացել, որից 389-ը՝ մարզերից:

Ասուլիսը օմբուդսմենին վայել միայն իրավական մտահոգություններից կազմված միջոցառում կլիներ, եթե վերջում Լ.Ալավերդյանը անցում չկատարեր ղարաբաղյան թեմային ու քաղաքականությանը՝ անդրադառնալով Վարդան Օսկանյանի աշխարհացունց մտքերին: Լարիսա Ալավերդյանը նաեւ իշխանություններին հաճո համեմատություններ անցկացրեց մեր եւ այլ երկրների իրավիճակների միջեւ՝ նշելով Հայաստանի առավելությունները: Օրինակ, նրա կարծիքով, մեր օրենսդրական դաշտը, խոսքի ազատությունը առաջ են որոշ երկրներից: Մեր կալանավայրերը հասարակական կազմակերպությունները հսկում են՝ մոնիտորինգի խումբ է ստեղծվել, օմբուդսմենը ցանկացած պահի կարող է այցելել ցանկացած հաստատություն: Իսկ նման իրավունք ոչ բոլոր երկրների օմբուդսմեններն ունեն:

Արմինե Օհանյան