Ազգը ողջ է. որ երկրորդ փորձը փորձանք չդառնա

Տպագրվել է «Հայկական Ժամանակ» օրաթերթի՝ 2004 թվականի դեկտեմբերի 11-ի համարում

Մեր ազգային բնավորության յուրահատկություններից մեկի գոյությունը երեւի թե ամենաանվիճելին է, եւ հայերս նույնպես դա չենք հերքում. մենք գրեթե երբեք մեջտեղում չենք լինում։ Մենք կա՛մ ամենավերջինների շարքում ենք, կամ՝ ամենաառաջինների։ Երբ փլուզվեց Խորհրդային Միությունը, համաժողովրդական խանդավառության ամենահզոր ալիքը թափ առավ Հայաստանում։ Շատերը մինչ օրս էլ համոզված են, որ ամեն ինչ կարող էր այլ կերպ լինել, եթե հայերն այդքան շռնդալից հարայ-հրոցով ոտքի չկանգնեին։ Եւ իրոք. այդ ժամանակ մենք ամենաառաջիններից եւ ամենավճռականներից էինք։ Իրապես անկասելի համազգային պոռթկումը պայմանավորված էր ոչ միայն եւ ոչ այնքան մեր ղարաբաղցի հայրենակիցների հետ համերաշխությամբ, որքան խորը գիտակցված պետական անկախության վաղուց ի վեր տառապալի ձգտմամբ։ Եւ մենք դա ստացանք՝ տվյալ պահին ունենալով ե՛ւ բավարար տնտեսական, ե՛ւ ավելի քան բավարար ինտելեկտուալ ներուժ՝ սեփական ուժերով ժողովրդավարական պետություն կառուցելու համար։

Սակայն  այսօր, հայտնի իրավիճակի պատճառով, մենք հայտնվել ենք պոչում. եւ՝ ոչ միայն, այսպես կոչված, «պոստսովետական տարածության մեջ», ավելին՝ տխրահռչակ «երրորդ աշխարհում»։ Հենց այդ ժամանակահատվածում՝ 1998 թվականի հակասահմանադրական հեղաշրջումից հետո, երկիրը եւ հասարակությունը ետ շպրտվեցին այնչափ, որչափ չէր կարող ենթադրել անգամ ամենամռայլ հոռետեսը։ Մեր ներկա ազգային տանը այսօր թագավորում է նույնիսկ ոչ թե վաղ ֆեոդալիզմը, այլ դասական ճորտատիրությունը, որը ժամանակակից քաղաքակիրթ աշխարհում աննախադեպ է երեւութանում իր լկտիության եւ անամոթության աստիճանով։ Ասում են՝ խելացիները սովորում են ըստ իրենց սխալների, իմաստունները՝ ուրիշների։ Մեր կացության պարագայում ընդունելի են ե՛ւ մեկը, ե՛ւ մյուսը։ Հենց այս պատճառով՝ դժվար թե արժե ջանք թափել փոխադարձ մեղադրանքների եւ «ի՞նչ անել» ու «ո՞վ է մեղավոր» հավերժական հարցերի  պատասխանները գտնելու համար։

Վրա է հասել է ժամանակը՝ սթափ գիտակցելու առկա իրողությունը եւ, ամենակարեւորը, այն ակնհայտ ճշմարտությունը, որ այս խորագույն համակարգային ճգնաժամից միայն մի ելք կա։ Եւ այդ ելքը այլընտրանք չունի։ Խոսքը լավագույնս կազմակերպված, գործուն ու համախումբ ընդդիմության կազմավորման մասին է։ Ընդդիմություն, որը գիտակցաբար համախմբվում է ոչ միայն եւ ոչ այնքան որոշակի անձի, որքան ժողովրդավարության գաղափարների վերածննդի շուրջ։ Այս տարիներին, իշխանության բռնազավթումից ի վեր, այդպիսի ընդդիմություն, ցավոք, չձեւավորվեց։ Ներքաղաքական դաշտի շրջանակներում պայքարը շարունակում է ծավալվել հանուն իշխանության մեխանիկական փոփոխության, ոչ թե հանուն գաղափարների։ Ընդդեմ գործող ռեժիմի համազգային բողոքի առկայության եւ արտահայտության հանդեպ իմ ողջ հարգանքով հանդերձ, նկատեմ՝ նրանք, ովքեր իրենց համարում են ներկա ընդդիմության առաջնորդներ, չունեն լավ գիտակցված եւ որոշակիորեն ձեւակերպված քաղաքական գաղափարախոսություն։

Տպավորությունն այնպիսին է, որ նրանք մրցակցում են լսարանի վրա ներգործելու հռետորական վարպետությամբ, իսկ ավելի ընդգրկուն քաղաքական իմաստով՝ միայն այն բանով, թե ով է իրենցից ավելի «ռուսամետ»։ Զարմանալի չէ, որ ժողովուրդը ավելի ու ավելի  անտարբեր է դառնում այդ աղքատիկ գաղափարական զինանոցի նկատմամբ, որի ետեւում փաստորեն չկա ոչինչ, բացի կրկնվող բարձրագոչ հայտարարություններից։ Ի դեպ, ռուսական կողմնորոշումը նախընտրող ընդդիմադիր կեցվածքն այսօր հատուկ մեկնաբանության կարիք է զգում։ Բոլորին էլ տեսանելի է, որ հենց իրեն՝ ռուս ժողովրդին դեռ երկար եւ դժվարին պայքար է վիճակված հանուն ժողովրդավարության։

Հայաստանի քաղաքացիներն արդեն համոզվել են, թե որքան յուրօրինակ են ռուսական ղեկավարության «ժողովրդավարական սկզբունքները», թե ինչպես է թափ առնում գործող հակաժողովրդական եւ ապօրինի ռեժիմը՝ ոտնահարելով հանրության կամքը։ Ցավոք, նախկին խորհրդային հանրապետությունների նկատմամբ «ավագ եղբոր» սինդրոմը շարունակում է մնալ Ռուսաստանի քաղաքականության առանցքային ուղեցույցը։ Այդ ռազմավարության շրջանակներում Մոսկվան բացեիբաց իր հույսը կապում է խորհրդային տիպի խորշելի նոմենկլատուրայի ներկայացուցիչների հետ, որոնք կառչում են ցանկացած կեղծիքի՝ իրենց իշխանությունը երկարաձգելու համար։ Այդպես էր ե՛ւ Վրաստանում, ինչը շարունակվում է նրա ինքնավար տարածքներում, այդպես էր Բելառուսի սկանդալային հանրաքվեի ժամանակ, նույնն է կատարվում այսօր Ուկրաինայում։

Սակայն, չնայած այս բոլոր ջանքերին, Ռուսաստանի ազդեցության գոտիները նեղանում են՝ իր ծավալով ժողովրդավարական սկզբունքներից հեռացմանն ուղղակիորեն համահունչ, եւ՝ ոչ միայն ներքին, նաեւ արտաքին քաղաքականության բնագավառում։ Կանխատեսումն այստեղ միանգամայն տեղին է, քանի որ ռուսական նեոտոտալիտարիզմի ֆիասկոն այլեւս ոչ մեկի մոտ կասկած չի հարուցում։ Եւ այսպես, վերադառնալով գլխավոր թեմայի շուրջ խորհրդածություններին, եւս մի անգամ ընդգծենք, որ երկիրը սոցիալ-տնտեսական եւ քաղաքական անդունդից հանելու միակ հնարավոր ուղին ընդդիմության համախմբումն է ժողովրդավարական գաղափարների վերածննդի շուրջ։

Հաշվի առնելով նշված յորահատկությունները՝ ներքաղաքական դաշտում այդպիսի ընդդիմություն կարող են դառնալ աջ ուժերը։ Նախ, որովհետեւ նրանց գաղափարախոսության հիմքում ազատական, ժողովրդավարական արժեքներն են։ Երկրորդ, որովհետեւ այստեղ է կուտակված քիչ թե շատ ինտելեկտուալ ներուժը։ Եւ վերջապես՝ երրորդը, որովհետեւ տվյալ որակով ու դիմագծով այլ քաղաքական ուժեր Հայաստանում պարզապես չկան։ Այդ առումով ուշադրության են արժանի աջ ուժերի գործունեության առավել նկատելի դրական միտումները։ Հատկապես լավատեսություն են ներշնչում նրանց առաջնորդների շփումները, որոնք հենց վկայում են ոչ միայն ընդհանրապես նրանց լուրջ նպատակների, այլեւ մասնավորապես՝ երկրի ներսում արագ ակտիվացման հնարավորությունների մասին։

Այժմ այլեւս կարելի է չկասկածել, որ նրանց միջոցով ձեւավորվող ընդդիմությունը չի սահմանափակվի միայն ժողովրդավարական գաղափարների մասին հռչակելով, ինչպես եղավ առաջին անգամ իշխանության գալու շրջանում, այլ իսկապես կձգտեն դրանց կենսագործմանը։ Թեկուզեւ պարզապես այն պատճառով, որ երկու անգամ նույն ջուրը չեն մտնում։  Եւ վերջապես՝ թեկուզ այն պատճառով, որ իրենց դառը փորձն իսկ ցուցանեց մեկընդմիշտ՝ ազգային հետաքրքրությունների պաշտպանությունն ու առաջընթացը, նաեւ՝ կայուն քաղաքացիական հասարակության ստեղծումն ուղղակիորեն պայմանավորված են ժողովրդավարական սկզբունքներին իշխանությունների իրական հավատարմությամբ։

Այսօրվա ապօրինի ռեժիմին աջակցողներն արդեն իսկ զգում են վտանգը։ Նրանք ամեն կերպ ջանում են ներշնչել իրենց եւ հասարակությանը, որ այսպես կոչված «նախկինները» վերադարձի ոչ մի հնարավորություն չունեն, որովհետեւ ժողովուրդը, իբր, նրանցից հիասթափված է վերջնականապես եւ անշրջելիորեն։ Դրա հետ մեկտեղ՝ նրանք չեն նկատում, որ կոպտորեն վրիպում են, որովհետեւ չեն էլ փորձում ապացուցել, որ ժողովուրդը հավատում է իրենց։ Հայաստանցիների համար այսօր դժվար է, քան երբեք։ Դժվար է ոչ միայն ապրել ստրկական պայմաններում եւ կրել ստորացումներ, դժվար է նաեւ կողմնորոշվել  հեռանկարային առումով։ Շատերը կորցրել են հավատը եւ այլեւս ոչնչի չեն հավատում։ Սակայն, եթե առանձին վերցրած մի մարդու հույսը վերջինն է մեռնում, մի ողջ ազգի հույսը չի մեռնում երբեք։ Իսկ ազգը ողջ է եւ ավելի է կոփվել՝ ձեռք բերելով թեկուզ դառը, բայց անխուսափելի փորձ։ Եւ հիմա պետք է այնպես անել, որ հանուն ժողովրդավարության հաղթանակի՝ հնարավորինս շուտ կյանքի կոչվի երկրորդ փորձը։

Արկադի Վարդանյան