Փակուղի. մեր վերջակետը

Տպագրվել է «Հայկական Ժամանակ» օրաթերթի՝ 2005 թվականի հունվարի 15-ի համարում

Անցած տարվա դեկտեմբերի 29-ին Թուրքիայի տրանսպորտի նախարար Բինալի Իլդիրիմը, Վրաստանի տնտեսական զարգացման նախարար Ալեքսի Ալեքսիշվիլին եւ Ադրբեջանի տրանսպորտի փոխնախարար Մուսա Փանահովը Թբիլիսիում ստորագրել են Ախալքալաք-Կարս երկաթգծի նախագծման եւ կառուցման մասին պայմանագիրը: Ըստ այդմ, պետք է կառուցվի 120 կիլոմետրանոց երկաթգիծ, որի 90 կիլոմետրն անցնում է Թուրքիայի տարածքով, իսկ 30-ը՝ Վրաստանի: Բացի դրանից, նախատեսվում է վերակառուցել արդեն գոյություն ունեցող Թբիլիսի-Ախալքալաք երկաթուղին: Մի քանի տողանոց այս տեղեկատվությունը, որը տարածել են բազմաթիվ լրատվական գործակալություններ, ուղղակիորեն վերաբերում է Հայաստանին:

Այդ երկաթուղու կառուցման հետեւանքով Հայաստանը անդառնալիորեն կկորցնի տարածաշրջանում գոնե նվազագույն ազդեցություն ունենալու, որպես ինքնուրույն միավոր լինելու ամենավերջին հնարավորությունը: Նման պնդումը ինչ-որ բարդ վերլուծությունների ու ուսումնասիրությունների արդյունք չէ: Սա այնքան ակնհայտ է, որ լրացուցիչ պարզաբանումների կարիք չի զգում: Խնդիրն այն է, որ այս պահին գոյություն ունեցող երկաթգծերով Հայաստանի հարեւան Ադրբեջանն ու Թուրքիան, Ադրբեջանն ու Իրանը, Իրանն ու Վրաստանը, Վրաստանն ու Թուրքիան իրար կապվում են միայն Հայաստանի տարածքով: Եւ դրանց որեւէ այլընտրանք չկար: Այսինքն, Հայաստանով անցնող երկաթգծերը սկզբունքային նշանակություն ունեն տարածաշրջանում երկաթուղային հաղորդակցության համար:

Իսկ Կարս-Ախալքալաք երկաթգծի կառուցմամբ՝ իրերի այս դասավորությունը կտրուկ փոխվում է. մեր հարեւաններն ունենում են երկաթուղային կապ՝ շրջանցելով Հայաստանը: Այլ կերպ ասած՝ ապագայում մեր նշած երկրների միջեւ ապրանքաշրջանառության հիմնական մասը իրականացվելու է Հայաստանի կողքով: Իսկ թե ինչ ահռելի ծավալների կլինի այդ ապրանքաշրջանառությունը, դժվար է անգամ կանխատեսել: Կարս-Ախալքալաք երկաթուղու շահագործման պայմաններում Գյումրի-Կարս երկաթուղու վերաբացումը այլեւս կդառնա անիմաստ, եւ իր աշխարհագրական դիրքով ու ենթակառուցվածքներով տարանցիկ երկիր լինելու հեռանկարով Հայաստանը վերջնականապես կվերածվի փակուղու: Եւ այդ հեռանկարում որեւէ փոփոխություն  կատարելու հնարավորությունը իսպառ կվերանա:

Բայց սրանից՝ մեծ կորստի զգացողություն մեր իշխանությունները կարծես թե չունեն: «Հայաստանը կողմ է, որ բացվի Գյումրի-Կարս երկաթուղին»,-տեղի ունեցածը մեկնաբանելու մեր խնդրանքին ի պատասխան՝ ասաց ՀՀ արտգործնախարարության մամուլի խոսնակ Համլետ Գասպարյանը: Ըստ նրա՝ համագործակցությունը մեր տարածաշրջանում պետք է այնպիսի մթնոլորտ ստեղծի, որ առկա հակամարտությունները ավելի դյուրին կլուծվեն, եւ մեր իշխանությունները կողմ են այնպիսի զարգացումների, որոնց արդյունքում կովկասյան երկրների միջեւ չեն առաջանա նոր բաժանարար գծեր: Ընդհանուր, տրաֆարետային այս մեկնաբանությունները բոլորովին համահունչ չեն տեղի ունեցող գործընթացներին:

Գործընթացներ, որոնց հետեւանքով մենք սերունդներին կփոխանցենք ոչ թե երկիր, այլ ընդամենը բնակչություն ունեցող մի տարածք: Երեկ Հայաստանում Վրաստանի ժամանակավոր հավատարմատար  Մամուկա Ցխելիաշվիլին հաստատեց մեր այն տեղեկությունները, որ այդ նախագծի նկատմամբ մեծ հետաքրքրություն է ցուցաբերում Եվրոբանկը: Ավելին, հավատարմատարը նաեւ ակնարկեց, որ բացի Եվրոբանկից՝ նախագծի ֆինանսավորմանը կարող են մասնակցել նաեւ ֆինանսական այլ հեղինակավոր կազմակերպություններ:

Սա կարեւոր է ոչ այնքան նախագծի ֆինանսական մասը պատկերացնելու, որքան այս երկաթուղու նկատմամբ միջազգային հանրության վերաբերմունքի առումով: Իսկ ֆինանսական խնդիրներ այս նախագիծը, ըստ ամենայնի, չի ունենալու: Թուրքական կողմը արդեն իսկ հայտարարել է, որ պատրաստ է ֆինանսավորել, ընդհանուր առմամբ, մինչեւ 400 մլն դոլար գնահատվող այս երկաթուղու ոչ միայն իր տարածքով, այլ նաեւ Վրաստանի տարածքով անցնող հատվածի շինարարությունը: Ընդ որում, Թուրքիան նախատեսում է շինարարությունը սկսել արդեն այս տարվա ընթացքում:

Հայկ Գեւորգյան