Հավատա՞լ, թե՞ չհավատալ. աճ` վագրի թռիչքներով

Տպագրվել է «Հայկական Ժամանակ» օրաթերթի՝ 2005 թվականի փետրվարի 17-ի համարում

ՀՀ ազգային վիճակագրության ծառայության ղեկավար Ստեփան Մնացականյանը երեկ հրավիրած մամուլի ասուլիսի ժամանակ ներկայացրեց «ՀՀ սոցիալ-տնտեսական վիճակը 2004 թվականի հունվար-դեկտեմբերին» տարեկան զեկույցը, որի համաձայն ՀՀ տնտեսական աճը անցած տարվա ընթացքում կազմել է 10 տոկոս, արդյունաբերության աճը՝ 2.1 տոկոս, գյուղատնտեսության աճը՝ 14.5 տոկոս, շինարարության աճը՝ 17.2 տոկոս եւ այլն: Հավատա՞լ, թե՞ չհավատալ այս ցուցանիշներին: «Ովքեր չեն հավատում, ես խնդրում եմ ձեռք բարձրացնեն»,- լրագրողներին դիմեց պրն Ստեփանյանը, իր ղեկավարած գերատեսչության վարած վիճակագրության նկատմամբ վստահությունը պարզելու նպատակով: Պարզվեց, որ լրագրողների 20 տոկոսը հրապարակավ կասկածի տակ է դնում պաշտոնական վիճակագրությունը:

«Այնքանով, որքանով մեզանից յուրաքանչյուրը ֆիզիկապես նույնական չէ, այնքանով էլ գոյություն ունեն տարբերություններ, դա շատ լավ է»,- արձանագրեց պրն Մնացականյանը: Նրա կարծիքով, այդ անվստահությունը պայմանավորված է նրանով, որ Հայաստանը անցումային երկիր է, որտեղ վստահության խորը ճգնաժամ կա: «Ոչ ոք իրավունք չունի ձեզ ստիպել, որ հավատաք, կամ չհավատաք»,- մեծահոգաբար կասկածելու իրավունք շնորհեց ԱՎԾ ղեկավարը: Ու քանի որ մեզ իրավունք վերապահվեց կասկածել, ուրեմն կասկածենք: Այս տարի պաշտոնական վիճակագրությունը արձանագրել է ավելի քան 14 տոկոս աճ գյուղատնտեսությունում: Հավատա՞նք: Եթե անցած տարվա հուժկու ցրտահարություններից, նաեւ ջրհեղեղներից ու կարկուտներից հետո մեր գյուղատնտեսությունը ապահովել է 14 տոկոս աճ, ապա ավելի բարենպաստ պայմաններում աճը կլինի մի 200-300 տոկոս: Ինչպե՞ս է ստացվել գյուղատնտեսության 14 տոկոս աճը:

Քանի որ Հայաստանում գյուղատնտեսությունը չի հարկվում, ապա գյուղատնտեսական ապրանքների արտադրության հաշվառման միակ միջոցը հարցումներն են: Այսինքն գյուղապետին հարցնում են՝ ինչքա՞ն ծիրան, խաղող, կարտոֆիլ ու ցորեն է արտադրվել քո գյուղում: Գյուղապետն էլ, որը որպես կանոն ընտրվել է խիստ արդար ու սարսափելի թափանցիկ ընտրությունների արդյունքում եւ կոալիցիայի մաս կազմող կուսակցություններից մեկի ներկայացուցիչն է, հո չի ասելու, թե իմ գյուղապետության օրոք մեր գյուղում գյուղմթերքների արտադրությունը նվազել է այսքան տոկոսով, կամ փոփոխություն չի եղել, կամ մի քիչ ավելացել է: Գյուղապետը բնականաբար պետք է «զեկուցի», թե իր պաշտոնավարման ժամանակ գյուղը տժժացրել է, մի 40 տոկոս ավելի ցորեն է հավաքել, մի 30 տոկոս ավել կարտոֆիլ եւ այլն:

Միեւնույնն է, ինչ թիվ էլ ասի հավատալու են՝ ստուգման որեւէ մեխանիզմ չկա, որովհետեւ հայտնած որեւէ թիվ չի առաջացնում հարկային պարտավորություն: Սակայն մի քանի տարի անց գյուղատնտեսությունը սկսելու է հարկվել: Ի՞նչ փոփոխություն կկրի գյուղատնտեսության աճի տեմպը այդ պարագայում: Մեր այս հարցին պրն Մնացականյանը որեւէ կերպ չպատասխանեց: Իսկ միայն գյուղատնտեսության ցուցանիշների մանիպուլյացիաների հաշվին կարելի է Հայաստանում «ապահովել» տնտեսական աճի ցանկացած ցուցանիշ. եթե Քոչարյանն ասել է, որ աճը պետք է լինի երկնիշ, ապա վիճակագրությունը պարտավոր է արձանագրել նվազագույնը 10 տոկոս աճ: Հենց այսքան էլ արձանագրվել է 2004 թվականին: Այս ամենը, իհարկե, լարված աշխատանք է պահանջում մեր վիճակագիրներից: Եւ բնականաբար այս գերատեսչությանը այնքան էլ ժամանակ չի մնում ոչ պակաս կարեւոր գործերի համար:

Օրինակ վիճակագրությունը ուսումնասիրե՞լ է արդյոք, թե մեր երկրում ստեղծված համախառն ներքին արդյունքի ո՞ր մասն է ստեղծվել շնորհիվ մեր բնակչության ստացած մասնավոր տրանսֆերտների: Այս հարցը սպորտային հետաքրքրությունը բավարարելու նպատակ չունի: Սա մեր երկրի համար սկզբունքային հարց է: Խնդիրն այն է, որ մեր ամբողջ ՀՆԱ-ն ընդամենը 4 մլրդ դոլար է: Իսկ մասնավոր տրանսֆերտների ծավալը՝ մոտ մեկ միլիարդ դոլար: Այս տեսանկյունից չափազանց կարեւոր է իմանալ, թե տրանսֆերտի տեսքով Հայաստան մտած յուրաքանչյուր դոլարը, քանի դոլարի արդյունք է ստեղծում: Եթե հաշվեն, ապա բացառված չէ, որ պարզվի, որ մեր տնտեսության մոտ 80 տոկոսը պայմանավորված է հենց տրանսֆերտներով:

Այդ դեպքում ակնհայտ կդառնա, որ մեր տնտեսության մեջ նկատվող աշխուժությունը պայմանավորված է ոչ թե իշխանությունների վարած ինչ-որ տնտեսական քաղաքականությամբ, այլ ընդամենը տրանսֆերտների կտրուկ աճով: Սակայն նման հետազոտություններ վիճակագրական գերատեսչությունը չի իրականացրել: Պրն Մնացականյանը առաջարկում է որ դրանով զբաղվեն գիտահետազոտական ինստիտուտներ: Դե իհարկե՝ եթե ուսումնասիրեն ու պարզեն, որ իրոք մեր տնտեսության միակ «շարժիչ ուժը» հենց տրանսֆերտներն են, ապա պրն Մնացականյանը չի ցանկանա լինել այդ «գյուտի» հեղինակը: Շատ զգուշավոր մարդ է պարոն Մնացականյանը:

Հայկ Գեւորգյանը