Վեր կաց, Բրեժնեւ. Գյուլնազ տատն ու մերոնք

Տպագրվել է «Հայկական Ժամանակ» օրաթերթի՝ 2005 թվականի մարտի 19-ի համարում

Միջին ու ավագ սերունդը, անշուշտ, կհիշի խորհրդային ժամանակների «ամենակայուն»՝ բրեժնեւյան շրջանը, որը հետագայում կոչվեց լճացման շրջան, իսկ ավելի իրատեսները այն անվանեցին ճահճացման շրջան: Այս շրջանը մի հետաքրքիր բնորոշիչ ուներ՝ հավելագրումներ: Հավելագրում էին բոլոր ցուցանիշները ՝ սկսած արտադրված ցորենի քանակից, վերջացրած բամբակով: Ամեն տարի, ըստ պաշտոնական վիճակագրության, Սովետական Միությունում արտադրվում էր ավելի ու ավելի շատ բամբակ, ու ամեն տարի նույն Սովետական Միությունը ստիպված էր լինում «փտած» Արեւմուտքից գնել ամենաառաջին անհրաժեշտության ապրանքները: Հայաստանը ներկայումս ճիշտ նույն վիճակում է: Ըստ գյուղատնտեսության առաջին փոխնախարար Սամվել Ավետիսյանի, անցած տարի Հայաստանում արտադրվել է 148 հազար տոննա խաղող, որից 80 հազարը մթերել են կոնյակ ու գինի արտադրող ընկերությունները:

Ընդ որում, մթերված խաղողի ծավալները անցած տարվա համեմատ աճել են 30 հազար տոննայով: Արտադրվել է 555 մլն լիտր կաթ, անասնագլխաքանակը անցած տարվա համեմատ աճել է 160 հազարով ու դարձել է 600 հազար: Այս տեմպերով մենք կարող ենք շուտով, շատ շուտով կերակրել ամբողջ Չինաստանը: «Դուք հավատո՞ւմ եք այդ թվերին»,- երեկ հարցրեցինք պրն Ավետիսյանին: «Դուք իրավացի եք, երբեմն լինում են շեղումներ. մի նպատակով գյուղապետարանը ներկայացրել էր անասնագլխաքանակի մի ցուցանիշ, մի ուրիշ նպատակով ներկայացրել էր այլ ցուցանիշ: Ուզում էր աղքատ համայնքների շարքում ներգրավվի, ներկայացնում էր, որ անասնագլխաքանակը պակաս է, բայց երբ որ գնում ենք անասնաբուժական միջոցառումների, ցույց է տալիս, որ շատ է»,- գյուղապետերի կենցաղային մեքենայությունները անկեղծորեն ներկայացրեց գյուղնախարարի տեղակալը:

Իսկ թե ինչ թիվ են ներկայացնում պաշտոնական վիճակագրությանը, անհայտ մնաց: Պարզապես ակնհայտ է, որ գյուղապետերը ներկայացնում են այնքան, որքան անհրաժեշտ է երկնիշ աճ ապահովելու համար: Ընդհանրապես պետք է խոստովանել, որ հավելագրումների մեխանիզմը մեզանում վերջին տարիներին այնքան է հղկվել, որ դարձել է պարզապես կատարյալ: Ինչպես են հավելագրում. ասենք, կաթի մթերողը՝ որեւէ կաթի կոմբինատ, հարկային մարմիններին ներկայացվող հաշվետվությունում գրում է, որ մթերել է որոշ քանակության կաթ եւ դրա դիմաց վճարել է ինչ-որ գումար: Մթերողը որքան մեծ գումար ներկայացնի, թե իբր վճարել է մթերված կաթի դիմաց, այնքան լավ. դա դառնում է կատարված ծախս, եւ համապատասխանաբար նվազում է վճարվելիք ավելացված արժեքի հարկը:

Վաճառողի համար դա չի առաջացնում հարկային պարտավորություն, քանի որ գյուղատնտեսությունը մեզանում, ինչպես հայտնի է, ազատված է հարկերից: Ստացվեց, որ մթերողին ձեռնտու է ցույց տալ հավելագրված ցուցանիշներ՝ դա ուղղակիորեն ավելացնում է նրա եկամուտները: Իսկ արտադրանքը կազմակերպվում է կաթի փոշիով, որից ստացված արտադրանքի ինքնարժեքը մի քանի անգամ էժան է, քան բնական կաթից ստացվածը: Շահում են բոլորը՝ մթերողը քիչ հարկեր է վճարում, վիճակագիրները  ցույց են տալիս գյուղատնտեսության 14,5 տոկոս աճ, Ռոբերտ Քոչարյանը հայտարարում է այդ թվերը եւ ասում, որ քաղաքական կայունություն կա եւ այլն: Կաթ արտադրողը չի շահում, բայց գոնե չի էլ տուժում: Ահա եւ ամբողջ մեխանիզմը:

Այս դեպքում են ասում՝ որքան պարզ, այնքան հանճարեղ: Բայց այս հանճարեղ մեխանիզմը մեկ-մեկ ծիծաղելի «զբոյներ» է տալիս: Երեւանյան կաթ մթերող ձեռնարկություններից մեկի ղեկավարը վերջերս իր տված հարցազրույցներից մեկում հպարտորեն նշել էր, թե իրենք կաթը մթերում են Գորիսի շրջանի ինչ-որ գյուղից, Աշոցքի շրջանից եւ Ճամբարակից: Այդ տեղերից կաթը Երեւան հասցնելու դեպքում այդ կաթից, լավագույն դեպքում, միայն կաթնաշոռ կարող է ստանալ, այն էլ եթե բախտը բերի:

Ընդամենը ավելացնենք, որ մեր «կաթ մթերողների» հիմնական զբաղմունքը կաթի փոշի հայթհայթելն է, այն դեպքում, երբ Հայաստանում, ըստ պաշտոնական վիճակագրության, արտադրվում է կես միլիոն տոննա կաթ` տարեկան: Նույն մեխանիզմը, ի դեպ, գործում է նաեւ այլ գյուղմթերքների մթերման հարցում: Ըստ փորձագիտական գնահատականների, գյուղնախարարության ներկայացրած տվյալը՝ 80 հազար տոննա մթերված խաղողի մասին, ուռճացված է առնվազն երկու անգամ: Մի խոսքով, նույնիսկ Գյուլնազ տատը իր հեքիաթներով չի կարող մրցել մեր իշխանությունների հետ: Գյուլնազ տատը դեռ պետք է Հայաստանում մթերված ամբողջ հացն ու պանիրը ուտի, որ հասնի մերոնց:

Հայկ Գեւորգյան