Ինչպես էր փոխվում աշխարհը, քանի դեռ մենք փոխում էինք Հայաստանը

Վերջին մեկ ամսվա ընթացքում մեր հասարակությունը չափազանց զբաղված էր հեղափոխությամբ եւ ուշադիր չէր միջազգային իրադարձությունների նկատմամբ, մինչդեռ աշխարհում ոչ պակաս կարեւոր զարգացումներ էին տեղի ունենում: Նախ եւ առաջ դա, իհարկե, երկու Կորեաների ղեկավարների պատմական հանդիպումն էր:

Հարավային Կորեայի նախագահ Մուն Չժե Ինի եւ Հյուսիսային Կորեայի առաջնորդ Կիմ Չեն Ընի հանդիպումը տեղի ունեցավ երկու երկրների սահմանին: Յուրաքանչյուրն իր երկրում կանգնած միմյանց ողջունելուց հետո երկրների ղեկավարները միասին անցան սկզբում Հարավային, ապա Հյուսիսային Կորեայի տարածքով: Հանդիպման ընթացքում ստորագրվեց բարեկամության եւ խաղաղության մասին փաստաթուղթ, որը հիմք է հանդիսանում հետագայում Կորեայի վերամիավորման համար: Տարածված կարծիք է, որ Կորեաների մերձեցումը հնարավոր է դարձել Հյուսիսային Կորեայի նկատմամբ ԱՄՆ պատժամիջոցների եւ կոշտ դիրքորոշման շնորհիվ: Այս կարծիքը, թերեւս, կյանքի իրավունք ունի, քանի որ Հյուսիսային Կորեան օբյեկտիվորեն ի զորու չէր լինի ռազմական հակամարտության մեջ մտնել ԱՄՆ-ի հետ:

Մեր անմիջական հարեւաններից Թուրքիայի վարչապետ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը ապրիլի 18-ին հայտարարեց արտահերթ նախագահական եւ խորհրդարանական ընտրություններ անցկացնելու իր որոշման մասին: Արտահերթ ընտրությունները կկայանան ս.թ. հունիսի 24-ին՝ 2019 թ. նոյեմբերի 3-ի փոխարեն: 2017 թ. սահմանադրության փոփոխության արդյունքում իշխանական լիազորությունները կենտրոնացվել էին նախագահի ձեռքում: Ըստ Էրդողանի, դրանց նպատակն է երկրի անցումը նախագահական համակարգին արագացնելը: Սակայն ընտրությունները մեկուկես տարով արագացնելն իրականում այլ դրդապատճառներով է պայմանավորված: Նախ եւ առաջ տնտեսական իրավիճակի օրեցօր վատթարացումը, որը, Սիրիայի պատերազմի ֆոնին կարող էր հզոր հարված հասցնել Էրդողանի վարկանիշին մինչեւ 2019 թ. նոյեմբեր: Բացի այդ, դեռեւս 2016 թ. հունիսյան անհաջող ապստամբությունից հետո երկրում հայտարարված է արտակարգ իրավիճակ, ինչը հնարավորություն է տալիս իշխանություններին որոշակի հավելյալ լծակներ ունենալ ընդդիմադիրների նախընտրական քարոզարշավի վրա:

Նկատելի մերձեցում է տեղի ունենում ռուս-թուրքական հարաբերություններում՝ ԱՄՆ-ի հետ հարաբերությունների վատթարացման ֆոնին: Բանն այն է, որ Թուրքիան՝ Ռուսաստանից  С-400  համալիրներ ձեռք բերելու պարագայում, կհայտնվի ԱՄՆ CAATSA փաստաթղթով նախատեսված պատժամիջոցների ռիսկի տակ եւ, ըստ պետքարտուղարի օգնական Ուես Միթչելի, կասկածի տակ կդնի F-35-երի ծրագրում իր մասնակցությունը:

Թուրքիան, այդուհանդերձ, շարունակում է համագործակցել ԱՄՆ այս պահին երկու անզիջում հակառակորդների՝ Ռուսաստանի եւ Իրանի հետ՝ Սիրիայի ճգնաժամի հարցում, թեեւ որոշակի զգուշավորություն է պահպանում: Ապրիլի 28-ին Մոսկվայում տեղի ունեցած արտաքին գերատեսչությունների ղեկավարների մակարդակով հերթական եռակողմ հանդիպման նախօրեին Թուրքիան դրական քայլ էր համարել ԱՄՆ եւ դաշնակիցների՝ Սիրիային հասցված օդային հարվածները, մինչդեռ ՌԴ ու Իրանը, բնականաբար, քննադատել էին դրանք:

Ապրիլի 26-ին Մայք Պոմպեոն Սենատի կողմից պաշտոնապես նշանակվեց ԱՄՆ պետքարտուղար: Երեք օր անց նա արդեն գտնվում էր Իսրայելում, որտեղ հանդիպեց Բինյամին Նեթանյահուի հետ: Նրանք քննարկել են Իրանի խնդիրը՝ համաձայնության գալով, որ իսլամական հանրապետությունը սպառնալիք է Իսրայելի եւ ողջ տարածաշրջանի անվտանգության համար: Նեթանյահուն նաեւ ողջունել է Իրանի հետ 2015 թ. կնքված միջուկային պայմանագրի վերանայման ԱՄՆ-ի մտադրությունը:

Ապրիլի 30-ին Նեթանյահուն հայտարարել է, որ Իրանը ռազմական միջուկային ծրագիր ունի: Նրա խոսքերով, իսրայելական հետախուզությունը Թեհրանից այսպես կոչված «Ամադ» նախագծի գոյությունն ապացուցող կես տոննա նյութեր է արդյունահանել:

Նույն օրը, ինչպես հետագայում պարզվեց իսրայելական ուժերը հարվածներ են հասցրել սիրիական բանակի պահեստներին: Այդ լարված իրավիճակը փոքր-ինչ թուլացավ Թրամփի հայտարարությունից հետո, երբ ԱՄՆ նախագահը հայտարարեց, որ Միացյալ Նահանգներն այլեւս չեն զբաղեցնելու համաշխարհային ոստիկանի դերը:

ԱՄՆ հետագա քայլերը, սակայն, հակասում են այդ հայտարարությանը: Մայիսի 6-ին Թրամփի փաստաբան Ռուդոլֆ Ջուլիանին հայտնեց, որ Թրամփը մտադրություն ունի փոխել Իրանի վարչակազմը: Ըստ Ջուլիանիի, դա այս պահին ավելի կարեւոր է, քան արաբա-իսրայելական հակամարտության լուծումը:

Դոնալդ Թրամփը մայիսի 8-ին հայտարարեց, որ ԱՄՆ-ն դուրս է գալիս միջուկային պայմանագրից եւ «նոր թափով է վերականգնելու» Իրանի նկատմամբ սահմանված ու պայմանագրով սառեցված պատժամիջոցները: Տարածաշրջանում ԱՄՆ դաշնակիցներ Իսրայելը, Սաուդյան Արաբիան եւ այլ երկրներ ողջունեցին Թրամփի քայլը, սակայն Ռուսաստանը, Չինաստանը, եվրոպական երկրները եւ մի շարք այլ երկրներ քննադատել են Թրամփի որոշումը եւ հայտարարել, որ հավատարիմ են մնում 2015 թ. փաստաթղթում ամրագրված սկզբունքներին: Բացի այդ, Ատոմային էներգետիկայի միջազգային գործակալությունը՝ ՄԱԳԱՏԷ-ն վերջին շրջանում մի քանի անգամ հայտնեց, որ Իրանը հավատարիմ է մնացել պայմանագրով ստանձնած պարտավորություններին:

Այդուհանդերձ, ԱՄՆ-ն իր կոշտ դիրքորոշմամբ եւ պատժամիջոցներով, փորձելու է ստիպել Իրանին զիջումների գնալ Սիրիայի ճգնաժամի եւ Հեզբոլլահի հարցերում: Վաշինգտոնում, թերեւս, գիտակցում են, որ Իրանը Հյուսիսային Կորեա չէ եւ առանց պայքարի չի հանձնվի: Իսկ պայքարի հաջորդ փուլն արդեն սկսել է. մայիսի 10-ի գիշերը իսրայելական ուժերը «Սիրիայի տարածքում գտնվող իրանական ուժերին պատասխան հարված են հասցրել»: Իրանական կողմը հերքում է ոչ միայն իր կողմից Իսրայելի հրթիռահարումը, այլեւ առհասարակ իրանական ուժերի առկայությունը Սիրիայում:

Ելնելով նրանից, որ կողմերից ոչ մեկը չի պատրաստվում զիջել իր դիրքերը եւ արդեն իսկ տեղի է ունեցել զինված բախում՝ չի կարելի բացառել նաեւ ռազմական գործողությունների տեղափոխումը Իրանի տարածք: Դա, իհարկե, լրջագույն մարտահրավեր է Հայաստանի համար: Հնարավոր քաղաքացիական պատերազմը Իրանում ուղղակիորեն առնչվում է Հայաստանի ազգային անվտանգությանը եւ մեր դիրքորոշումը Իրան–Արեւմուտք հակամարտությունում ծայրահեղ կշռադատվածություն է պահանջում:

Տպագրվել է «Հայկական ժամանակ» օրաթերթի մայիսի 11-ի համարում: