Սահմանադրություն. հեղափոխություն առանց վարդերի՞

Տպագրվել է «Հայկական Ժամանակ» օրաթերթի՝ 2005 թվականի հունիսի 28-ի համարում

Կիրակի երեկոյան Երեւան է վերադարձել ԵԽԽՎ-ում հայաստանյան պատվիրակությունը, որն իր հետ բերել է Վենետիկի հանձնաժողովի անվերապահ հավանությանն արժանացած սահմանադրական բարեփոխումների վերջնական տարբերակը: Ու եթե մինչեւ հանրաքվեն այլ անակնկալներ չլինեն, ապա, ինչպես ասում են ԵԽԽՎ-ում ՀՀ պատվիրակության թե՛ իշխանամետ, թե՛ ընդդիմադիր անդամները, Հայաստանը ժողովրդավարության առումով կարձանագրի լուրջ առաջընթաց: «Վերջին շրջանում ճակատն անընդհատ բետոնին խփելով՝ մենք հասկացանք, որ հույս կա տարածաշրջանում լինել առաջինը՝ առանց Վարդերի հեղափոխության, որը եղավ Վրաստանում:

Եւ եթե Ստրասբուրգում ձեռք բերված պայմանավորվածությունները հարգվեն, ապա դրանից էապես շահելու է Հայաստանի հեղինակությունը»,- սա ԵԽԽՎ-ում ՀՀ պատվիրակության ընդդիմադիր անդամ Շավարշ Քոչարյանի տեսակետն է:  Եւ այսպես, վերջնական ի՞նչ տեսք է ընդունել առաջինից երկրորդ ընթերցման ներկայացվելիք սահմանադրական բարեփոխումների նախագիծը: Վենետիկի հանձնաժողովի պահանջով ձեւափոխվել է այն դրույթը, ուր ֆիքսված էր, որ ՀՀ նախագահն անձեռնմխելի է: ՀՀ նախագահի անձեռնմխելիությունը պահպանվել է միայն վերջինիս պաշտոնավարության ընթացքում: Սա, ըստ նախագահի լիազոր ներկայացուցիչ Արմեն Հարությունյանի, որը Ստրասբուրգում մասնակցել է համատեղ քննարկումներին, եվրոկառույցների համար էական փոփոխություն էր:

Այսուհետ ՀՀ գլխավոր դատախազին, նախագահի առաջարկությամբ, նշանակելու է  խորհրդարանը, իսկ Արդարադատության խորհրդի նիստերը խորհրդատվական ձայնի իրավունքով (առանց քվեարկելու իրավունքի) վարելու է Վճռաբեկ դատարանի նախագահը: Եւ քանի որ, համաձայն նախագծում կատարված փոփոխության, այսուհետ ՀՀ նախագահը Վճռաբեկ դատարանի նախագահին, ինչպես նաեւ դատավորներին նշանակելու է Արդարադատության խորհրդի ներկայացմամբ, ըստ Արմեն Հարությունյանի, դա կապահովի Արդարադատության խորհրդի անկախությունը թե՛ գործադիրից, թե՛ երկրի նախագահից: Բացի այդ, նկատելիորեն նվազել է նաեւ նախագահի դերը գործադիր իշխանության ոլորտում:

Փոփոխված նախագծով ՀՀ նախագահը կարող է հրավիրել եւ վարել կառավարության նիստերը միայն այն դեպքերում, եթե նիստի օրակարգային հարցերը վերաբերում են արտաքին հարաբերություններին, անվտանգության եւ պաշտպանության ոլորտներին: Մնացած դեպքերում նախագահը չի կարող հրավիրել եւ վարել կառավարության նիստեր: Փոփոխության է ենթարկվել նաեւ կառավարության ձեւավորման դրույթը: Եթե առաջին ընթերցմամբ ընդունված նախագծում նշված էր, որ նախագահը, խորհրդակցելով Ազգային ժողովի խումբ-խմբակցությունների հետ,  նշանակում եւ ազատում է վարչապետին, ապա Ստրասբուրգից բերված տարբերակում նախագահը վարչապետին նշանակում է ոչ թե խորհրդակցելով, այլ վարչապետի թեկնածությունը համաձայնեցնելով ԱԺ խումբ-խմբակցությունների հետ:

Այսինքն, վարչապետի թեկնածուն որոշվելու է ԱԺ մեծամասնություն-նախագահ բանակցություններում. վարչապետը պետք է ունենա ԱԺ մեծամասնության աջակցությունը: Եւ քանի որ այսուհետ գործադիր մարմնի ղեկավարի թեկնածությունը համաձայնեցված է լինելու խորհրդարանի հետ, որոշակի փոփոխություն է կրել նաեւ կառավարության ձեւավորման դրույթը.

«Մենք համաձայն էինք այն տարբերակին, որ եթե ԱԺ-ն երկու անգամ չի հաստատում նախագահի ներկայացրած կառավարության գործունեության ծրագիրը, նախագահը արձակում է ԱԺ, իսկ արդեն նորընտիր խորհրդարանն իրավասու է նշանակել արտահերթ նախագահական ընտրություններ: Մինչդեռ, Վենետիկի փորձագետներն ասացին, որ եթե վարչապետի նշանակումը  համաձայնեցված է լինելու խորհրդարանի հետ, դժվար է պատկերացնել, որ խորհրդարանն այդ դեպքում կարող է երկու անգամ չհաստատել նախագահի ներկայացրած կառավարությանը: Ուստի, նրանց առաջարկով մենք այս դրույթից հանեցինք այն պարբերությունը, որ նախագահի կողմից ԱԺ-ն լուծարելուց հետո նոր խորհրդարանը կարող է նշանակել արտահերթ նախագահական ընտրություններ: Բացի այդ, հենց Վենետիկի փորձագետները նշեցին, որ ԱԺ-ն չպետք է նման լայն իրավունք ունենա ցանկացած պատճառով անվստահություն հայտնել ժողովրդի կողմից ընտրված նախագահին»,- ասում է Արմեն Հարությունյանը:

Այդուհանդերձ, Սահմանադրությամբ ամրագրված մնում է այն դրույթը, որ եթե խորհրդարանը երկու անգամ չի հաստատում նախագահի ներկայացրած կառավարության գործունեության ծրագիրը, նախագահը լուծարում է ԱԺ-ն:

Ինչ  վերաբերում է Երեւանի քաղաքապետին, ապա երկրորդ ընթերցման դրվելիք  նախագծում ամրագրվել է, որ Երեւանը համայնք է: Իսկ քաղաքապետի ընտրությունը կարգավորվելու է օրենքով: Այն, որ Երեւանը ֆիքսվում է որպես համայնք, նշանակում է, որ քաղաքապետը պետք է լինի ընտրովի: Իսկ թե օրենքը ընտրության կոնկրետ ի՞նչ տարբերակ կընտրի՝ ուղղակի ընտրությո՞ւն, թե՞ քաղաքապետին կընտրի քաղաքի ավագանին, դա դեռեւս որոշված չէ:  Այսպիսով, հուլիսի առաջին տասնօրյակում վերջնական տեսքի բերված սահմանադրական բարեփոխումների նախագիծը, մինչեւ երկրորդ ընթերցում, կրկին ուղարկվելու է Վենետիկ՝ վերջնական փորձաքննության:

Եւ, ինչպես ասում է ԱԺ արտաքին հարաբերությունների մշտական հանձնաժողովի նախագահ Արմեն Ռուստամյանը՝ «Եթե ամեն ինչ գնա համաձայն Ստրասբուրգում ձեռք բերված պայմանավորվածությունների, ապա դեմոկրատիայի առումով Հայաստանն էական առաջընթաց է արձանագրելու ողջ տարածաշրջանում»: Ինչ վերաբերում է սահմանադրական ողջ այս գործընթացի հնարավոր զարգացումներին, ապա ե՛ւ իշխանությունը, ե՛ւ ընդդիմությունն արդեն աշխատում են Եվրոպայի «դաբրոն» ստացած Սահմանադրության նախագիծը հարմարեցնել սեփական քաղաքական շահերին: Թե ո՞ւմ շահը կշահի, այս պահին դժվար է կանխատեսել: Համենայնդեպս, մինչեւ նոյեմբերյան հանրաքվեն դեռ բավական ժամանակ կա:           

Նաիրա Զոհրաբյան