Մութ գործարք. ՌԱՕ ԵԷՍ-ը գնե՞լ է մեր բաշխիչ ցանցերը

Տպագրվել է «Հայկական Ժամանակ» օրաթերթի՝ 2005 թվականի հուլիսի 2-ի համարում

Նախորդ օրը ՌԱՕ ԵԷՍ-ը իր պաշտոնական վեբ-կայքում տեղադրեց ֆինանսական կոնսոլիդացված հաշվետվությունը: 45 էջանոց այս փաստաթղթի տառացիորեն վերջին երեք տողանոց պարբերությունը պայթած ռումբի էֆեկտ ունի: «2005 թվականի հունիսին «Ինտերէներգոն», որը մտնում է ՌԱՕ «ԵԷՍ Ռոսիի» խմբի մեջ, ձեռք է բերել «Հայաստանի էլեկտրական ցանցեր» ՓԲԸ-ի բաժնետոմսերի 100 տոկոսը: Գործարքի ամբողջ գումարը կազմում է 2 մլրդ 29 մլն ռուբլի (73 մլն ԱՄՆ դոլար) եւ վճարվել է փողի տեսքով»,- գրված է հաշվետվության մեջ: Այսինքն՝ իր ֆինանսական հաշվետվությունում, որը, ի դեպ, ինչպես նշել են հաշվետվության հեղինակները, «կազմված է ֆինանսական հաշվետվության միջազգային չափանիշներին համապատասխան», ՌԱՕ ԵԷՍ-ը արձանագրում է, որ 73 մլն դոլարով գնել է մեր բաշխիչ ցանցերը:

Բրիտանական «Միդլենդ Ռեսուրսեզին» պատկանող Հայաստանի ցանցերի վաճառքի փաստը ՌԱՕ ԵԷՍ-ին այսքանով կարելի է արձանագրված համարել: Սակայն երեկ «Հայաստանի էլեկտրական ցանցեր» ՓԲԸ-ն հերքեց ՌԱՕ ԵԷՍ-ի Միջազգային չափանիշներին համապատասխանող հաշվետվությունում բերված այս փաստը: Ինչպես հայտնեցին «ՀԷՑ»-ից, բաժնետոմսերի վաճառք տեղի չի ունեցել, սեփականատիրոջ փոփոխություն չի եղել, այլ ընդամենը «Ինտերէներգոյին» տրվել է կառավարման, իրավունք: Այլ կերպ ասած, ըստ «ՀԷՑ»-երի, ՌԱՕ ԵԷՍ-ը սխալ հաշվետվություն է ներկայացրել: Ավելին, «ՀԷՑ»-ում համոզված են, որ ՌԱՕ ԵէՍ-ը կհերքի իր տեղեկատվությունը: Անչափ հետաքրքիր կլինի տեսնել այդ հերքման տեքստը:

Ասենք, ՌԱՕ ԵԷՍ-ը «բաժնետոմսերը ձեռք բերել» արտահայտությունը փոխեց «ընկերության կառավարում» արտահայտությամբ, բայց ինչպե՞ս են վարվելու չափազանց ճշգրտորեն նշված «2 մլրդ 29 մլն ռուբլի» արտահայտության հետ: Հերքումը կլինի` կտեսնենք, բայց այստեղ մի ուշագրավ հանգամանք կա: «ՀԷՑ»-ից տեղեկացնում են, որ «Ինտերէներգոն» իրենց կառավարումը ստանձնելով՝ ստացել է նաեւ ներդրումների իրավունք: Այսինքն՝ այս դեպքում գործ ունենք կառավարման ոչ այն մոդելի հետ, որը մինչ այժմ կարելի էր համարել ավանդական: Այսինքն՝ կառավարումը ստանձնած ընկերությունը ոչ թե գումար է ստանում իր աշխատանքի դիմաց, այլ ստանում է շահույթ իր կատարած ներդրումների դիմաց:

Չի բացառվում, որ վերը նշված 2 մլրդ 29 մլն ռուբլին կամ 73 մլն դոլարը ձեւակերպված լինի որպես այդպիսի ներդրում: Բայց անկասկած, այստեղ մի բան այնպես չէ: Ամենայն հավանականությամբ, նման բարդ սխեմաների ու ոչ ավանդական ձեւակերպումների ետեւում թաքնված է «ՀԷՑ»-երի վաճառքի փաստը: Եւ նման պնդումների համար կան բոլոր հիմքերը: Դեռ այս տարվա փետրվարին վստահելի աղբյուրներից տեղեկատվության արտահոսք եղավ այն մասին, որ ՌԱՕ ԵԷՍ-ն արդեն իսկ գնել է ՀԷՑ-երը, բայց այդ մասին պաշտոնական հայտարարությունը կլինի ապրիլին: Նույնիսկ նշվում էր գործարքի գինը` մոտ 80 մլն դոլար, եւ գնորդի անունը` «Ինտեր ՌԱՕ ԵԷՍ» («Հայկական Ժամանակ», 12.02.2005թ): Եթե չհաշվենք պաշտոնական հայտարարության ժամկետի երկամսյա շեղումը, ապա ՌԱՕ ԵԷՍ-ի հաշվետվության մեջ նշված տեղեկությունները ճշտորեն համընկնում են փետրվարին մեր տարածած տեղեկությանը:

Խնդիրը միայն այն է, թե ինչպես են ձեւակերպելու գործարքը: Իսկ տարբեր բարդ սխեմաների կիրառմամբ կարելի է ցանկացած վաճառք ձեւակերպել: Նման մեքենայությունների դիմելու այլընտրանք ո՛չ  գնորդը, ո՛չ էլ վաճառողը չունեն:  Բանն այն է, որ «ՀԷՑ»-երը ՌԱՕ ԵԷՍ-ին վաճառելուն կտրականապես դեմ է Համաշխարհային բանկը: Վերջինս համոզված է, որ ՌԱՕ ԵԷՍ-ը մութ, ոչ թափանցիկ, ֆինանսական կասկածելի գործարքների դիմող մի ընկերություն է, որը միջազգային որեւէ աուդիտի չի ենթարկվում, այդ իսկ պատճառով չպետք է տիրապետի Հայաստանի համար ստրատեգիական նշանակություն ունեցող այս կառույցին: ՀԲ-ն, իհարկե, չի կարող ուղղակիորեն խոչընդոտել ՌԱՕ ԵԷՍ-ին, այդ իսկ պատճառով Բաշխիչ ցանցերի մասնավորեցման նպատակով ընդունված օրենքում ՀԲ-ի պարտադրանքով մտցվեց կետ այն մասին, որ ցանցերի սեփականատերը այն մեկ ուրիշին վաճառելու դեպքում անպայման պետք է ստանա ՀՀ կառավարության համաձայնությունը:

Ակնհայտ է, որ ՀՀ կառավարությունը նույնիսկ մեծագույն ցանկության դեպքում չի կարող ցանցերը վերավաճառելու թույլտվություն տալ՝ արհամարհելով ՀԲ-ին: Սա է պատճառը, որ ՌԱՕ ԵԷՍ-ը ստիպված է կիրառել բարդ մեխանիզմներ օրենքի` նշված դրույթը շրջանցելու համար: Սա այն դեպքն է, երբ բացի Համաշխարհային բանկից բոլոր երեք կողմերը` «Միդլենդ Ռեսուրսեզը», ՌԱՕ ԵԷՍ-ը եւ կառավարությունը, երազում են իրականացնել այս գործարքը: Եւ ահա թե ինչու: «Միդլենդ Ռեսուրսեզը» հենց սկզբից «ՀԷՑ»-երը գնել էր վերավաճառելու նպատակով (2002թ. օգոստոսին «Միդլենդ ռեսուրսեզը» «ՀԷՑ»-երը գնել էր 37 մլն դոլարով): Այդպիսին է այդ ընկերության բնույթը, եւ սրանում ոչ մի վատ բան չկա:

Պարզապես այս ընկերությունը նպատակ ուներ գնել ապրանքը, ներդրումներ անել, բերել այն ավելի «լավ տեսքի» եւ թանկ գնով վերավաճառել: ՀՀ Հանրային ծառայությունները կարգավորող հանձնաժողովում այս տարվա փետրվարին տեղի ունեցած ասուլիսի ժամանակ «Հայցանց»-ի գլխավոր տնօրեն Եվգենի Գլադունչիկը բառացիորեն հայտարարեց. «Եթե լավ գնորդ ճարվի, «Հայցանցը» կարելի է վաճառել»: Իսկ ինչո՞վ լավ գնորդ չէ ՌԱՕ ԵԷՍ-ը: Վերջինիս մեր «ՀԷՑ»-երը անհրաժեշտ են ամբողջ Հայաստանի էներգետիկայի նկատմամբ լիակատար վերահսկողություն հաստատելու եւ Հայաստանում, ինչպես ասում են, ուղղահայաց ինտեգրացված էներգահոլդինգ ստեղծելու համար` արտադրել, տեղափոխել եւ վաճառել էլեկտրաէներգիան:

Նկատենք, որ ՌԱՕ ԵԷՍ-ը արդեն իսկ ՀԷԿ-երի «Սեւան-հրազդան» կասկադի, «Հրազդան» ՋԷԿ-ի լիիրավ սեփականատերն է եւ նաեւ ՀԱԷԿ-ի կառավարիչը: Այլ կերպ ասած՝ տիրապետում է Հայաստանի էներգաարտադրող հզորությունների մեծ մասին: Ավելորդ չէ հիշեցնել, որ 2001-ին, երբ բաշխիչ ցանցերը ներկայացվեցին մասնավորեցման միջազգային մրցույթի, մասնակիցներից մեկն ու ամենահամառը հենց ՌԱՕ ԵԷՍ-ն էր: Բայց ՀԲ-ի սահմանած չափանիշներին չհամապատասխանելու պատճառով նա չկարողացավ անցնել նախաորակավորման փուլը եւ դուրս մնաց մրցույթից: Դրանից հետո Ռուսաստանի իշխանություններն անգամ քաղաքական ենթատեքստով հայտարարություններ արեցին: Այս գործարքի իրականացման մեջ թերեւս միայն կառավարության շահագռգռվածությունն է, որ լրացուցիչ մեկնաբանության կարիք չունի:

Ինքնին հասկանալի է` եթե ռուսական որեւէ ընկերություն ցանկանում է լիակատար վերահսկողություն հաստատել որեւէ կարեւորագույն ինֆրակառուցվածքի վրա, ապա ընդամենը պետք է այդ մասին տեղյակ պահի ռուսական ֆորպոստ հանդիսացող Հայաստանի ղեկավարներից մի քանիսին: Մնացածը արդեն տեխնիկայի հարց է` մի քիչ բազար կանեն ու կբարիշեն: Այնպես որ, եթե նույնիսկ ՌԱՕ ԵԷՍ-ը հերքի իր միջազգային չափանիշներին համապատասխանող հաշվետվության վերը նշված պարբերությունը, միեւնույնն է, «ՀԷՑ»-երի փոխանցումը ՌԱՕ ԵԷՍ-ին պատկանող դուստր ընկերություններից որեւէ մեկին ընդամենը ժամանակի եւ տեխնիկայի հարց է:  Խնդիրը ձեւակերպումն է:   

Հայկ Գեւորգյան