«Կոկա՞», թե՞ «Պեպսի». մրցակցության պատրանք

Տպագրվել է «Հայկական Ժամանակ» օրաթերթի՝ 2005 թվականի սեպտեմբերի 15-ի համարում

ՀՀ տնտեսական մրցակցության պաշտպանության հանձնաժողովը երեկ քննարկեց «Կոկա-կոլա հելլենիկ բոթլինգ քամփնի Արմենիա» ընկերության կողմից գերիշխող դիրքի չարաշահման հարցը: Նման քննարկման առիթ է հանդիսացել «Ջերմուկ գրուպ» ընկերության դիմումը հանձնաժողովին: Ի՞նչ կապ կա այս երկու ընկերությունների միջեւ: Խնդիրն այն է, որ «Ջերմուկ գրուպը» հանդիսանում է «Պեպսի-կոլայի» բացառիկ ներկայացուցիչը Հայաստանում եւ ներկրում է այդ անվանումով հայտնի ըմպելիքը: Եւ ահա այս երկու ընկերությունների` միջազգային շուկայում առկա դաժան մրցակցությունը իր դրսեւորումն է ստացել նաեւ Հայաստանում: «Ջերմուկ գրուպի» դիմումի բովանդակությունը հետեւյալն է.

«Կոկա-կոլան» կարբոնացված, գազավորված քաղցրացված զովացուցիչ ջրերի հայաստանյան շուկայում զբաղեցնում է գերիշխող դիրք՝ ծածկելով այդ շուկայի մոտ 75 տոկոսը: Առեւտրի այն կետերը, որոնք պայմանագրային հարաբերությունների մեջ են «Կոկա-կոլայի» հետ, վերջին շրջանում ենթարկվում են ճնշումների այն իմաստով, որ «Կոկա-կոլան» պայման է դնում նրանց առաջ` կա՛մ «Պեպսի-կոլա» չես վաճառում, կա՛մ էլ սառնարանս վերցնում եմ տանեմ: Խոսքը «Կոկա-կոլայի» լոգոտիպով ֆիրմային սառնարանների մասին է, որ վաճառակետերին տրամադրվում է անվճար` բացառապես «Կոկա-կոլայի» արտադրանքի համար օգտագործելու նպատակով: Անշուշտ, այստեղ ոչ ազնիվ մրցակցության նշանները առկա են:

Ցանկացած վաճառող նման պայման դնելու դեպքում կնախընտրի գործ չունենալ «Պեպսի-կոլայի» հետ, քանի որ վաճառվող այս կարգի զովացուցիչ ըմպելիքների 75 տոկոսը, ինչպես հանձնաժողովն է պարզել, «Կոկա-կոլան» է: Այսինքն՝ վաճառողը հաշվի է առնելու, որ «Կոկա-կոլան» արդեն փորձված է, լավ է վաճառվում, եւ կնախընտրի ընդունել այդ ընկերության պայմանը` հեռու մնալ «Պեպսիից»: «Ջերմուկ գրուպ»-ի ներկայացրած դիմումին կցված էին նաեւ մի քանի վաճառողների, պատկերավոր ասած, ցուցմունքները, ըստ որոնց իրենք անձամբ չեն ընդունել «Կոկա-կոլայի» պահանջը եւ զրկվել են վերջինիս սառնարանից: Հանձնաժողովը փաստը համարեց ապացուցված եւ «Կոկա-կոլային» տուգանեց 100 հազար դոլարով: Շատ էլ լավ արեց: Այդուհանդերձ, տեղի ունեցածը բազմաթիվ հարցեր է առաջացնում:

Նախ «Կոկա-կոլայի» կողմից նման պայմաններ առաջադրելու փաստը ապացուցելը շատ դժվար է: Չկան ձայնագրություններ, գրավոր փաստաթղթեր այն մասին, որ «Կոկա-կոլան» սառնարանը ետ է վերցնում հատկապես այն պատճառով, որ տվյալ վաճառողը «Կոկա-կոլայի» սառնարանի մոտ դրել է «Պեպսի-կոլայի» սառնարանը: Այլ կերպ ասած, եթե շատ իրավական տեսակետից նայենք, «Կոկա-կոլային» պետք է մեղադրել այդ վաճառողի հետ սառնարանը տրամադրելու մասին պայմանագիրը խախտելու մեջ եւ ոչ թե մրցակցությունը խաթարելու: Չէ, իհարկե, բոլորս էլ հասկանում ենք, որ տվյալ դեպքում հանձնաժողովը ճիշտ է գնահատել իրավիճակը: Սակայն պետք է նկատենք, որ նույն հանձնաժողովը բազմաթիվ այլ դեպքերում շատ ավելի ցայտուն փաստերը համարում է ոչ ապացուցելի:

Օրինակ՝ այդպես էլ հանձնաժողովը ոչ մի կերպ չկարողացավ ապացուցել, որ նույն օրը, նույն ժամին, նույն վայրկյանին Հայաստանի բացարձակապես բոլոր գազալցակայաններում գազի գնի ուղիղ 30 տոկոս բարձրացումը հակամրցակցային համաձայնության արդյունք է: Հանձնաժողովի տարբերակված գործունեության մեկ այլ օրինակ եւս: Այն, որ «Կոկա-կոլան» նման կերպով չարաշահում է իր գերիշխող դիրքը, հանձնաժողովը իմացել է մամուլից: Այսինքն՝ մամուլում հրապարակված տեղեկատվությունը հիմք է հանդիսացել, որ հանձնաժողովը սկսի ուսումնասիրել այս հարցը, եւ ի վերջո այն հաջողությամբ է պսակվել: Սակայն արդյոք հանձնաժողովը մի՞շտ է նման կերպ վարվում: Մամուլում տեղեկատվություն եղավ այն մասին, որ մենաշնորհ ունեցող «Հայաստանի էլեկտրական ցանցեր» ընկերությունը հոսանքազրկում է այն լրագրողների բնակարանները, որոնք, պարզ ասած, իրենց «խելոք չեն պահում»:

Այս հրապարակումներին հանձնաժողովը դժկամությամբ արձագանքեց, իբր թե ուսումնասիրեց հետո դադարեցրեց այդ ուղղությամբ իր աշխատանքը: Կամ մի՞թե «Կոկա-կոլայի» եւ «Պեպսի-կոլայի» միջեւ ծայր առած այս պատմությունը անբարեխիղճ մրցակցության միակ դրսեւորումն է: Ի՞նչ է, չգիտե՞նք, թե ինչ է կատարվում այլ ապրանքների շուկաներում, երբ կոնկրետ վերցրած բնակավայրերում արգելված է մի կոնկրետ արտադրողի ապրանքի վաճառքը: Սրանք հանրահայտ փաստեր են, որոնք, սակայն, դուրս են մնում հանձնաժողովի ուշադրությունից: Եւ սա ինքնին լրացուցիչ խոչընդոտ է ազատ մրցակցության համար:

Այլ կերպ ասած՝ հանձնաժողովի գործունեությունը ավելի է խորացնում տնտեսական մրցակցության խոչընդոտները` երբ բոլորին` այդ թվում նաեւ տնտեսվարողներին հայտնի պատճառներով հանձնաժողովի համար հասանելի են որոշ ոլորտներ, իսկ որոշ ոլորտների վրա ընդհանրապես «տաբու» է դրված: Եւ ուշագրավ մի զուգադիպություն: Տնտեսական մրցակցության հանձնաժողովի կողմից պատասխանատվության ենթարկված վերջին երկու կազմակերպություններն են «ԱրմենՏելը» եւ «Կոկա-կոլան»: Երկուսի սեփականատերերն էլ օտարերկրյա` արեւմտյան  ընկերություններ են: Իհարկե, հրաշալի է, որ մեր հանձնաժողովի «դուխն» ու սկզբունքայնությունը բավարարում է նման ընկերություններին պատասխանատվության ենթարկելու համար:

Դա շատ լավ է: Բայց հենց միայն սրանից տպավորություն է ստեղծվում, թե Հայաստանում արեւմտյան ներդրողները, որոնք չունեն սափրագլուխներ եւ չեն կրակում, ամենահակամրցակցայինն են, իսկ մեր տեղացի նախարարախառը ու պատգամավորախառը օլիգարխները մրցակցության մեռած են` առավոտից իրիկուն մտածում են, թե ինչպես անեն, որ հանկարծ Հայաստանում ազատ տնտեսական մրցակցությունը չխաթարվի:

Հայկ Գեւորգյան