Դոլարը եւ բյուջեն. ի՞նչ փոխարժեք սահմանել

Տպագրվել է «Հայկական Ժամանակ» օրաթերթի՝ 2005 թվականի հոկտեմբերի 13-ի համարում

2006թ. ՀՀ պետական բյուջեի այսօր շրջանառվող նախագծում դոլարի հաշվարկային փոխարժեքը սահմանված է 468 դրամ: Ըստ ՀՀ ֆինանսների եւ էկոնոմիկայի նախարար Վարդան Խաչատրյանի՝ դոլարի փոխարժեքի այս ցուցանիշի ամրագրումը պայմանավորում է հաշվարկի այն մեթոդիկայով, որ նախկինում առաջարկել էր Կենտրոնական բանկը: Այն է` բյուջեի նախագծում հաշվարկային փոխարժեքը սահմանվում է՝ ելնելով այդ պահին նախորդած ժամանակաշրջանի դոլարի միջին փոխարժեքից: Այսինքն եթե այս տարի բյուջեի նախագիծը ԱԺ-ին է ներկայացվել հոկտեմբերի մեկին, ապա բյուջեի նախագծում որպես հաշվարկային փոխարժեք ամրագրվում է այս տարվա առաջին 9 ամիսներին արձանագրված միջին փոխարժեքը: Այս տարի այն կազմել էր հենց 468 դրամ:

Ֆինանսների նախարարը մեզ հետ զրույցում հայտնեց, որ եթե առաջնորդվենք այս մեթոդաբանությամբ, ապա մինչեւ բյուջեի նախագիծը ԱԺ-ում ընդունվելը փոխարժեքը փոփոխության կենթարկվի, քանի որ մինչեւ դեկտեմբեր դոլարի փոխարժեքը շուկայում կշարունակվի փոփոխվել, եւ բյուջեի նախագծի ընդունման պահին կստացվի այլ փոխարժեք, քան այսօր ամրագրված է նախագծում: Սրա արդյունքում հաշվարկային փոխարժեքը կիջներ առավելագույնը մի 4-5 դրամով: Սակայն  դեռ մի քանի օր առաջ ֆինանսների նախարարը ասում էր, թե իրենք կառաջնորդվեն այն մեթոդաբանությամբ, որը կառաջարկի ԿԲ-ն: Երեկ վերջինս առաջարկեց այդ նոր մեթոդաբանությունը, որը իր հերթին առաջարկել է Արժույթի միջազգային հիմնադրամը:

Այս նոր մեթոդաբանությամբ ստացվել է մի ցուցանիշ, որը, մեղմ ասած, խիստ տարբերվում է այսօրվա նախագծում ամրագրվածից: Ստացվել է 420 դրամ՝ այսօրվա 468 դրամի դիմաց: Այսինքն՝ ավելի քան 10%-ով պակաս: Իրադարձությունների նման զարգացման կառավարությունը հաստատ պատրաստ չէր, եւ ԿԲ-ի առաջարկը մնում է առայժմ միայն առաջարկ: Ո՞րն է խնդիրը: Բյուջեում ամրագրված դոլարի հաշվարկային փոխարժեքը մեր` քաղաքացիներիս վրա որեւէ ազդեցություն չի գործում: Մեզ համար ամենակարեւորը դոլարի` տվյալ պահին շուկայական փոխարժեքն է: Հաշվարկային փոխարժեքը չի ազդում նաեւ բյուջետային հիմնարկների աշխատողների վրա, քանի որ բյուջեն ամբողջությամբ ներկայացվում է դրամով, եւ  բյուջետային աշխատողներն էլ աշխատավարձերը ստանում են դրամով:

Սակայն նույն բյուջեում կա մի տող, որի համար դոլարի հաշվարկային փոխարժեքի մեծությունը ունի առանցքային նշանակություն: Խնդիրն այն է, որ մեր բյուջեի դեֆիցիտի ծածկման համար օտարերկրյա պետություններից  նախատեսվում է ստանալ մի քանի տասնյակ մլն դոլարի ներարկումներ: Հաջորդ տարվա բյուջեի նախագծում այդ գումարը կազմում է մոտ 36,5 մլրդ դրամ: Որտեղի՞ց է ստացվել այս գումարը: Ամբողջ խնդիրն այն է, որ դրամով արտահայտված այս գումարի ետեւում կոնկրետ պայմանավորվածություններ են, որոնք սակայն արտահայտված են դոլարով: Այսինքն՝ եթե  բյուջեի այսօրվա նախագծով դոլարի հաշվարկային փոխարժեքը սահմանված է 468 դրամ, ապա նշված 36,5 մլրդ դրամը կազմում է 77 մլն դոլար:

Հենց այս հաշվարկով է ամրագրված 36,5 մլրդ դրամը: Հիմա, եթե դոլարի  հաշվարկային փոխարժեքը փոխվի, եւ նախագծում ամրագրվի 420 դրամ, ապա 77 մլն դոլարը, որը նախատեսվում է ստանալ հենց դոլարային տեսքով, դրամային արտահայտությամբ կկազմի 32.3 մլրդ դրամ: Այսինքն՝ միայն հաշվարկային փոխարժեքը փոփոխելու պարագայում մեր բյուջեն կկրի ավելի քան 4 մլրդ դրամի կորուստ: Չէ, ինչ խոսք, շատ ավելի լավ է այս կորուստը կանխատեսել այսօր, քան բյուջեն ընդունել ավելի մեծ հաշվարկային փոխարժեքով, հետո կանգնել փաստի առաջ: Սակայն այսօր կառավարության համար նոր խնդիր է ծագում` հայթհայթել լրացուցիչ 4 մլրդ դրամ կամ մոտ 9 մլն դոլար: Ընդհանուր առմամբ նայելով բյուջեի նախագծին՝ կարելի է պնդել, որ կառավարության համար այդ 4 մլրդ դրամը ճարելը շատ բարդ գործ է լինելու:

Բյուջեն, ինչպես ասում են, «պրեդելի» վրա է: Կա նաեւ այլ տարբերակ` 4 մլրդ դրամով կրճատել բյուջեի ծախսային մասը, ինչը նույնքանով կկրճատի դեֆիցիտը: Դժվար է այսօր կանխատեսել, թե կառավարությունը որ ուղղությամբ կգնա` ծախսերը կրճատելո՞ւ, ինչ-որ` առայժմ անհայտ աղբյուրից լրացուցիչ այդքան գումար ճարելո՞ւ, թե՞ պարզապես չի ընդունի ԿԲ-ի առաջարկը եւ բյուջեի նախագծում կթողնի դոլարի հաշվարկային ներկայիս փոխարժեքը` 468 դրամ: Վերջին տարբերակը ամենահեշտն է` այսօր որեւէ փոփոխություն անելու անհրաժեշտություն չի լինի, եւ հաջորդ տարվա ընթացքում հնարավոր է, որ դոլարը այդքան չարժեզրկվի: Իսկ եթե արժեզրկվի, ապա կարելի է 4 մլրդ-ի պակասությունը բացատրել անկանխատեսելի իրավիճակով, կամ էլ ընթացքում մի որեւէ աղբյուրից գումար գտնել:

Սակայն 420 դրամ արձանագրելն էլ ունի իր հմայքը: Խնդիրն այն է, որ հաջորդ տարվա բյուջեի եկամտային մասը, ըստ նախագծի, կազմելու է 466 մլրդ դրամ: Եթե հաշվարկային փոխարժեքը ամրագրվի 468 դրամ, ապա կարող ենք ասել, որ եկամտային մասը 1 մլրդ դոլար չի կազմում: Իսկ եթե ամրագրվի 420 դրամ, ապա ասվելու է, թե 2006թ. բյուջեն 1 մլրդ 100 մլն դոլար է: Սրանից քիչ բան է փոխվում, բայց ինչքան գեղեցիկ է հնչում:

Հայկ Գեւորգյան