Ի՞նչ են քննարկելու երկրների ղեկավարները. ՀԱՊԿ գագաթնաժողովին ընդառաջ

Նոյեմբերի 8-ին Աստանայում՝ ՀԱՊԿ գագաթաժողովի շրջանակներում նախատեսվում է Հավաքական անվտանգության խորհրդի (ՀԱԽ) նիստ, որին մասնակցելու են ՀԱՊԿ անդամ երկրների ղեկավարները: Նախքան դա կանցկացվի նաեւ ՀԱՊԿ անդամ պետությունների արտաքին գործերի նախարարների խորհրդի, պաշտպանության նախարարների խորհրդի, անվտանգության խորհրդի քարտուղարների կոմիտեի համատեղ նիստը:

Համաձայն ՀԱՊԿ մամուլի ծառայության՝ գագաթնաժողովի օրակարգում են միջազգային եւ տարածաշրջանային անվտանգության խնդիրների քննարկումը, ՀԱՊԿ անդամ երկրների արտաքին քաղաքական գործունեության համակարգման խնդիրները, մարտահրավերներին եւ սպառնալիքներին հակազդելու մեխանիզմների կատարելագործման եւ կազմակերպության ռազմական ներուժի զարգացման հարցերը:

Գագաթնաժողովի գլխավոր ինտրիգը, թերեւս, նոր գլխավոր քարտուղարի հարցն է: Նոյեմբերի 2-ին ավարտվեց ՀԱՊԿ նախկին գլխավոր քարտուղար Յուրի Խաչատուրովի հետկանչման գործընթացը: Դրանից հետո գլխավոր քարտուղարի պարտականությունները ժամանակավորապես կատարում է Ռուսաստանի ներկայացուցիչ Վալերի Սեմերիկովը:

Նոյեմբերի 5-ին ռուսական «Կոմերսանտը», հղում կատարելով «կազմակերպությանը մոտ կանգնած դիվանագիտական աղբյուրներին», գրել էր, որ նոյեմբերի 8-ից հետո այդ պաշտոնը զբաղեցնելու է Բելառուսի անվտանգության խորհրդի քարտուղար Ստանիսլավ Զասը: Այդ հրապարակմանն արձագանքեցին Հայաստանի եւ Բելառուսի արտաքին գերատեսչությունները՝ նշելով, որ ՀԱՊԿ նոր գլխավոր քարտուղարի հարցը քննարկման փուլում է եւ անհայտ է անգամ, թե որ երկիրն է նա ներկայացնելու:

Գագաթնաժողովի ընթացքում նախատեսվում է քննարկել մեկ այլ կարեւոր հարց՝ ՀԱՊԿ դերի մեծացումը՝ փոփոխվող աշխարհաքաղաքական պայմաններում կազմակերպության լիարժեքության ապահովմանն ուղղված քայլերը: Միտումն, իհարկե, նոր չէ, սակայն մինչ այժմ որեւէ զգալի առաջընթաց այս ուղղությամբ չկա: Առաջիկա գագաթնաժողովից եւս չարժե մեծ քայլեր ակնկալել: Կազմակերպության կշիռի վրա ներկայիս պայմաններում դրական ազդեցություն կարող է թողնել միջազգային ահաբեկչության դեմ համատեղ պայքարը, ինչի վերաբերյալ, ամենայն հավանականությամբ, որոշում կկայացվի առաջիկա գագաթնաժողովի ընթացքում:

Գագաթնաժողովի օրակարգում ներառված է մեկ այլ հետաքրքիր հարց եւս: Խոսքը ՀԱՊԿ դիտորդի եւ գործընկերոջ կարգավիճակների իրավական ձեւակերպման վերաբերյալ որոշման մասին է: ՀԱՊԿ կանոնակարգով դիտորդի կարգավիճակ տրամադրելու հարցը որոշվում է ՀԱԽ-ի կողմից: Իսկ նոր որոշումը, ընդունվելու պարագայում, ենթադրում է նաեւ, որ դիտորդի կամ գործընկերոջ թեկնածու պետությունը պետք է դիվանագիտական հարաբերություններ ունենա ՀԱՊԿ անդամ բոլոր երկրների հետ:

Նախկինում նմանատիպ հարցերը որոշվում էին դիվանագիտական հարթության վրա կամ կուլիսներում: 2016 թ. նոյեմբերին Պակիստանը փորձեց ՀԱՊԿ Խորհրդարանական վեհաժողովում ստանալ դիտորդի կարգավիճակ, սակայն ՀԱՊԿ ԽՎ-ում հայկական պատվիրակության ջանքերով այդ հարցը հանվեց խորհրդի նիստի օրակարգից:

Գործնականում ՀԱԽ-ի կողմից այդ որոշման ընդունումը կփակի Ադրբեջանի՝ ՀԱՊԿ-ին անդամակցելու ճանապարհը՝ առնվազն մինչեւ արցախյան հարցի կարգավորումը: Ուստի, ռուս-ադրբեջանական հարաբերությունների ջերմացման վերաբերյալ կանխատեսումները կարող են իրականանալ բացառապես երկկողմանի հարաբերությունների շրջանակում:

Բացի այդ, տարածաշրջանում տեղի ունեցող փոփոխությունների՝ մասնավորապես ԱՄՆ ակտիվացման ֆոնին Ադրբեջանի անդամակցությունը ՀԱՊԿ-ին որոշակիորեն կորցնում է արդիականությունը: ՀԱՊԿ-ի՝ որպես ՆԱՏՕ-ի հակակշիռ ուժի միտում ունեցող կառույցի համար արցախյան հակամարտությունը մղվում է երկրորդ պլան՝ հաշվի առնելով նաեւ այն, որ հայ-ադրբեջանական հակամարտությունը աշխարհաքաղաքական առճակատում չէ: Բացի դրանից, Իրանի շուրջ տեղի ունեցող իրադարձությունների եւ ընդհանուր իրավիճակի անկանխատեսելիության պայմաններում առհասարակ անհասկանալի է՝ արդյո՞ք Ադրբեջանը որեւէ հեռանկար ունի ՀԱՊԿ-ում:

Փոխարենը առավել արդիական է դառնում Իրան-ԵԱՏՄ եւ Իրան-ՀԱՊԿ համագործակցությունը: Որքան էլ Իրանը զգայուն լինի իր ինքնիշխանության նկատմամբ եւ հաստատակամ՝ չանդամակցելու ռազմաքաղաքական դաշինքների, Իսլամական հանրապետության ղեկավարությունը գիտակցում է ԱՄՆ-ի հետ առճակատման հնարավոր ռազմական հեռանկարի վտանգը: Ռազմական սցենարից խուսափելու ամենակարճ ճանապարհը Իրանի համար ինքնիշխանության մի մասի զոհաբերումն է՝ հանուն անվտանգության արտաքին աղբյուրի:

Ինչ վերաբերվում է արցախյան հակամարտությունում ՀԱՊԿ-ի դերին, ապա լուրջ փոփոխություններ չեն սպասվում: ՀԱՊԿ անդամներից, թերեւս, միայն Ռուսաստանն է ունակ ազդել կարգավորման գործընթացի վրա եւ կշարունակի ձեռքը պահել զարկերակի վրա՝ փորձելով երկկողմ եւ եռակողմ ձեւաչափերում, ինչպես նաեւ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահության շրջանակներում վերահսկել իրավիճակը: