Երևան
8 °C
Նախ այն մասին, թե ինչ է նշանակում «լյուստրացիա», եւ ինչու են ԿԳԲ նախկին գործակալների կամ կոմունիստական տոտալիտար վերնախավի հետապնդում նախատեսող օրենքները նախկին սոցճամբարի երկրներում կոչվել «Լյուստրացիայի մասին»:
«Լյուստրացիա» լատիներեն բառ է, որ նշանակում է` մաքրազերծում զոհաբերության միջոցով: Նախկին սոցճամբարի, Մերձբալթյան երկրների հանրություններն, օրինակ, կոմունիստական բռնապետության տապալումից հետո ինքնամաքրման կարիք են ունեցել: Նրանք ելել են այն իրողությունից, որ Կոմունիստական ռեժիմը բնույթով եղել է հանցավոր: Այս գնահատականն, ի դեպ, չի նշանակել, թե չեխերը, լեհերը, լիտվացիները մտածել են կամ մտածում են, թե կոմունիստական իշխանությունը «ոչ մի լավ բան» չի արել, ոչ մի շենք չի կառուցել, ոչ մի գործարան չի բացել: Ռեժիմի հանցավորության մասին գնահատականը հիմնված է եղել այն պարզ եւ անժխտելի փաստի վրա, որ կոմունիստական իշխանությունը բանտերում, գուլագներում, ուղղակի պատերի տակ` սպանել-գնդակահարել է միլիոնավոր անմեղ մարդկանց, միլիոնների էլ հետապնդել է, երկար տարիներով ազատազրկել: Հենց ռեպրեսիվ այս գործելակերպի վրա է հիմնված եղել կոմունիստական հասարակարգը, ռեժիմը, իշխանությունը:
Կոմունիստական ռեժիմի հանցավորության գնահատականն, ահա, տրվում է մարդու կյանքի եւ ազատության նկատմամբ այդ երկրներում արմատավորված հարգանքի հիման վրա: Նրանք ելնում են այն իրողությունից, որ ոչ մի գործարան, ոչ մի տնտեսական աճ, ոչ մի բարեկեցություն չեն կարող մարդկային կյանքի փոխհատուցում լինել կամ արդարացնել մարդկային կյանքը խլելու կամ խաթարելու գործելակերպը:
Այս արձանագրումից հետո, ահա, առաջ է գալիս հաջորդ հարցը. ինչպես է կոմունիստական բռնապետական համակարգը գտել իր պոտենցիալ զոհերին: Չէ՞ որ իրավապահ պաշտոնական խողովակներով հնարավոր չէ վերահսկել բոլորին եւ ամեն ինչ: Մանավանդ` տեխնիկայի առումով ոչ այնքան զարգացած ժամանակաշրջանում հնարավոր չէր վերահսկել, տեղեկանալ անհատ մարդու տրամադրությունների, բառապաշարի, նույնիսկ` գինովցած վիճակում թույլ տրված ռեպլիկի մասին: Արձանագրենք. սեղանի շուրջ կամ բակում, կամ ընկերական միջավայրում անհաջող նախադասություն ձեւակերպելու հետեւանքով տասնյակ հազարավոր, միլիոնավոր մարդիկ են գուլագներում, բանտերում հայտնվել: Նրանց մի հսկայական մասը մնացել է բանտերում` անմարդկային պայմանների զոհը դառնալով կամ ուղղակի գնդակահարվելով:
Ինչպե՞ս են, ուրեմն, ՀԱՄԱՊԱՏԱՍԽԱՆ ՄԱՐՄԻՆՆԵՐԸ իմացել, որ, ասենք, Գդանսկի բնակիչ Յաշեկը խոսքի մեջ ասել է, որ նախորդ օրը Կառլովո էր գնացել, ու ժողովուրդը էնտեղ էլ էր սոված: Գնաց Յաշեկը` կամ աքսոր, կամ բանտ, կամ գնդակահարություն: Ահա, ուրեմն, ինչպե՞ս ՀԱՄԱՊԱՏԱՍԽԱՆ ՄԱՐՄԻՆՆԵՐԸ իմացան Յաշեկի վերը բերված արտահայտության մասին: Խեղճ Յաշեկը ոչ հանրահավաք էր արել, ոչ ասուլիս: Իր ընտանիքում էր ասել, հարեւանների, բարեկամների միջավայրում: Եւ ուրեմն, ՀԱՄԱՊԱՏԱՍԽԱՆ ՄԱՐՄԻՆՆԵՐԸ սրա մասին կարող էին իմանալ, եթե ընտանիքի որեւէ անդամ, որեւէ հարեւան, որեւէ բարեկամ ԿԳԲ-ի ծպտված գործակալ է եւ Յաշեկի ասածի մասին զեկուցել է ՀԱՄԱՊԱՏԱՍԽԱՆ ՄԱՐՄԻՆՆԵՐԻՆ: Ծպտված գործակալի պահը շատ կարեւոր է, որովհետեւ Յաշեկը որքան էլ գյուղացի, կհասկանար, որ պետական իշխանության պաշտոնական ներկայացուցիչների մոտ նման բաներից խոսել չի կարելի: Ահա այսպես, ԿԳԲ-ական գործակալները իրենց պարտքն են համարել Յաշեկի եւ նրա նմանների ասածները հասցնել ՀԱՄԱՊԱՏԱՍԽԱՆ ՄԱՐՄԻՆՆԵՐԻՆ եւ սրա դիմաց պարգեւատրում են ստացել: Եւ որքան շատ են տեղ հասցրել, այնքան շատ են պարգեւատրվել, որքան «կարեւոր» բան են հասցրել, այնքան շատ են ստացել: Որքան «վտանգավոր հանցագործի» են բացահայտել, այնքան առաջընթաց են ունեցել իրենց կարիերայում: Ասենք` ուսանող են եղել. ՀԱՄԱՊԱՏԱՍԽԱՆ ՄԱՐՄԻՆՆԵՐԻՆ տեղյակ են պահել եւ դարձել ասպիրանտ: Ոչ թե ստուկաչության, այլ իրենց բուն մասնագիտության գծով: Հետո էլի են դանոսներ գրել, դարձել են գիտությունների թեկնածու, հետո էլի են դանոսներ գրել, դարձել են դոկտոր, պրոֆեսոր:
Եւ ահա, որպեսզի կարիերան իրենց ցանկացածի պես առաջ շարժվի, սկսել են հորինել, մոգոնել, չափազանցել: Ուրիշների կյանքն այդպիսով խաթարել են, իրենցը` առաջ բրդել: Հետո մեկի կինը դուրներն եկել է, ամուսնու վրա հնարավորինս բոլշեւիկյան դանոս են գրել: Մարդուն տարել են, իրենք կնգան «տիրություն» են արել: Դիմացի բնակարանի վրա աչք են ունեցել, հարեւանի վրա են դանոս գրել: Հարեւանին տարել են, տունն իրենց է մնացել: Ինչ խոսք, շատ դանոսչիկներ իրենք էլ դանոսի զոհ են դարձել, բայց սրանից խնդրի էությունը չի փոխվում: Եւ ահա եկել է մի պահ, երբ կոմունիստական էլիտայի մի բավական ստվար հատվածը կազմել են դանոսչիկները, որոնք կարիերա են արել սրա-նրա վրա դանոս գրելով:
Իրավիճակի փոփոխություն
Կոմունիստական ռեժիմի տապալումից
հետո, բնականաբար,
այդ էլիտայի
մի մասը
շարունակել է
մնալ վերնախավում:
Ի վերջո,
քաղաքական փոփոխությունները փոխում
են քաղաքական
առաջին, երեւացող
դեմքերին: Երկրորդ,
երրորդ էշելոնը
շարունակում է
մնալ գործունակ:
Դերասաններ, նկարիչներ,
գրողներ, գիտնականներ,
դիվանագետներ, արդյունաբերողներ, քաղաքական
գործիչներ. ռեժիմի
փոփոխությունը` ռեժիմի
փոփոխություն, բայց
Լեհաստանն, օրինակ,
խոմ ուրիշ
տեղից գրող
ու դիվանագետ
չէ՞ր ներմուծելու:
Նոր հասարակարգը
միշտ էլ
հիմնված է
լինում հին
հասարակարգի վրա:
Բայց հենց
այս կետում
հարց է
առաջանում. մի՞թե
հնարավոր է
նոր հասարակարգ
կառուցել հենվելով
դանոսչիկների` ուրիշի
կնոջը տիրանալու
համար ամուսնուն
գուլագ ուղարկածների,
կարիերայի համար
ընկերոջը զրպարտածների,
խանդից ելնելով
գրչակցին կառափնարան
տարածների վրա:
Ցանկացած առողջ
հասարակություն այս
հարցին կպատասխանի
միանշանակ` ոչ:
Եւ «Լյուստրացիայի» գործողության
իմ ընկալումը
ոչ միայն
դանոսչիկներին, դահիճներին
բացահայտելն ու
նրանց պետական,
հասարակական կյանքից
հեռու պահելն
է, այլեւ
Կոմունիստական ռեժիմի
տարիներին գոնե
այս իմաստով
անբասիր մնացածներին
մաքրելը հանցագործ
համակարգի պատասխանատվության բեռից:
Լյուստրացիոն գործելակերպը
նաեւ արտաքին
անվտանգության խնդիր
է լուծում:
Ի վերջո,
ԿԳԲ-ի
գործակալները խոցելի
են օտարերկրյա
հատուկ ծառայությունների համար:
Փլուզման տարիներին
ԿԳԲ-ի
գործակալների մասին
տեղեկատվությունը ցաքուցրիվ
է եղել
աշխարհով մեկ`
ՊԱԿ-ի
նախկին աշխատակիցների հետ,
որոնք իրենց
հետ տարել
են գաղտնի
ինֆորմացիա, իսկ
արտերկրում հայտնվելով
խոմ սոված
չէին մնալու,
վաճառելու էին
չէ՞ այդ
տեղեկատվությունը: Գոյություն
չունեցող ԿԳԲ-ի անտեր
մնացած գործակալներն
էլ, բնականաբար,
հեշտությամբ հավաքագրվելու էին
նրանց կողմից.
շատերը դա
կգերադասեին ԿԳԲ-ի գործակալ
լինելու մասին
տեղեկատվության բացահայտման
խայտառակությունից: Լյուստրացիայի հարցում,
ի դեպ,
ամենանախանձախնդիրը գտնվեցին
գերմանացիները. վերամիավորված Գերմանիան
չէր կարող
թույլ տալ,
որ Կոմունիստական Գերմանիայի
քաղաքական վերնախավը,
հատուկ ծառայության`
«Շտազիի» գործակալները
պահպանեն իրենց
դիրքերը երկրի
էլիտայում: «Շտազին»
ոչ միայն
կամ ոչ
այնքան Գերմանիայի
Դեմոկրատական Հանրապետության հատուկ
ծառայություն էր,
որքան Սովետական
ԿԳԲ-ի
մասնաճյուղ, եւ
ուրեմն` պատրաստի
գործակալական ցանց
Ռուսաստանի համար:
«Շտազիի» արխիվների
բացումը բազում
խայտառակ վիճակներ
ստեղծեց. պարզվեց,
որ բազմաթիվ
ամուսիններ գրել
են իրենց
կանանց վրա,
կանայք` ամուսինների,
եղբայրը` եղբոր:
Բայց սա
մի ճանապարհ
էր, որ
Գերմանիան չէր
կարող չանցնել:
Լյուստրացիան, իհարկե,
նախկին սոցճամբարի
տարբեր երկրներում
տարբեր ձեւեր,
նրբություններ եւ
մասշտաբներ է
ունեցել: Դրա
իրավական իմաստը
հետեւյալն է.
օրենսդրորեն արգելել
տոտալիտար ռեժիմի
հետ համագործակցած անձանց
մուտքը պետական,
քաղաքական համակարգ:
Տարբեր երկրներ,
սակայն, տոտալիտարիզմի հետ
համագործակցության տարբեր
սահմաններ են
գծել: Նշենք
նաեւ, որ
նախկին սոցճամբարի
ոչ բոլոր
երկրներն են
դիմել Լյուստրացիայի: Այդպիսի
օրինակ է
Ռումինիան, որտեղ
նման օրենք
մինչեւ օրս
չի ընդունվել:
Հայաստան
Չնայած ներկայումս «Ժառանգություն» կուսակցությունն է
համապատասխան օրենսդրական
նախաձեռնությամբ հանդես
եկել, լյուստրացիայի հարցը
Հայաստանում նախկինում
էլ ժամանակ
առ ժամանակ
գլուխ է
բարձրացրել: Այն,
որ այսօր
Հայաստանում գործող
գիտական, մտավորական,
քաղաքական, պետական
էլիտայի մի
զգալի հատվածը
ԿԳԲ-ի
դանոսչիկներ են,
նկատելի է
նույնիսկ անզեն
աչքով: Հենց
թեկուզ այսօր
այդքան թմբկահարվող
մտավորականության անողնաշարության հարցը.
ձեզ մոտ
երբեք հարց
չի՞ ծագել,
թե այս
կամ այն
հայտնի անհատը,
մտավորականը, արվեստագետը
ինչու՞ է
քարշ գալիս
իշխանության ոտքերի
տակ: Այո,
ասում ենք
ստորաքարշություն, նյութապաշտություն եւ
այլն: Այս
ամենը կա,
բայց համոզված
եմ` դեպքերի
80 տոկոսում, եթե
ոչ ավելի,
դեր է
խաղում ԿԳԲ-ական անցյալը,
որովհետեւ այդ
մտավորականներից շատերը
ԿԳԲ-ին
դանոսներ գրելով
են «մտավորական»
դարձել, տասնյակ
անմեղ մարդկանց
գլուխ են
կերել, կարիերա
են արել
եղկելի մեթոդներով:
Եւ ավազակապետությունն այսօր
նրանց օգտագործում
է սեփական
նպատակների համար:
Նույնը եւ այսօրվա քաղաքական էլիտայի մի զգալի մասը, որ սերում է կոմսոմոլի ԿԳԲ-ական հատվածից: Այո, ակնհայտ է, որ Հայաստանի քաղաքական, մտավորական, մարզական, նույնիսկ գողական էլիտայի մի զգալի հատվածը ԿԳԲ-ի գործակալներ են, եւ ուրեմն, պատկերացրեք, թե որքան դիմադրության է արժանանալու այսպիսի ցանկացած մտադրություն, եւ որքան հիասթափություններ է առաջացնելու Լյուստրացիան Հայաստանում: Ու չնայած հասկանում եմ, թե սա ինչպիսի բարդություններ եւ ալեկոծումներ կարող է հարուցել, ինքս երկու ձեռքով կողմ եմ Լյուստրացիային` Հայաստանում, ԿԳԲ-ի դանոսչիկների եւ դահիճների մասով, քանզի համոզված եմ, որ որեւէ երկիր առաջընթացի համար նախ պետք է ճանաչի ինքն իրեն: Խնդիրն այն չէ, որ մենք պարտավոր ենք մեր պատմության աղբանոցը նետել Չարենցին սպանողներին: Խնդիրն այն է, որ այսօր էլ Հայաստանը կառավարում են Չարենցին սպանողները, եւ հենց նրանց են հեռուստացույցով ցուցադրում Չարենցին հարգանքի տուրք մատուցելիս:
Հ.Գ. Խնդրի առնչությամբ ԱԱԾ տնօրեն Գորիկ Հակոբյանի` «Արմենպրեսի» միջոցով տարածած մեկնաբանությունը ոչ մի կապ չուներ թեմայի հետ: Եթե Հակոբյանը մտադիր է ազգի հերոս համարել Չարենցին, Բակունցին եւ հազարավոր ուրիշ անմեղ հայաստանցիների սպանածներին, թող այդպես էլ ասի: Որոշ քաղաքական գործիչներ ծոր են տալիս` բա ինչու՞ չենք բացահայտում ՑՌՈՒ-ի կամ «Մոսադի» գործակալներին: Եթե որեւէ մեկը ՑՌՈւ-ի կամ «Մոսադի» կամ Էֆէսբեի կամ ցանկացած օտարերկրյա հատուկ ծառայության գործակալի անուն գիտի ու դրա մասին ԱԱԾ-ին տեղյակ չի պահում, ուրեմն` ինքն էլ է գործակալ: Օտարերկրյա գործակալների համար ՀՀ քրեական օրենսգրքում հոդված կա` «Հայրենիքի դավաճանություն», եւ նրանց պետք է դատել: Ինչ վերաբերում է ԿԳԲ-ի դանոսչիկներին, նրանք ֆորմալ առումով իրենց երկրի` ԽՍՀՄ հատուկ ծառայության գործակալ են եղել եւ չեն կարող մեղադրվել հայրենիքի դավաճանության համար, եւ նրանց հատուկ մոտեցում է անհրաժեշտ` որպես հանցավոր ռեժիմի սպասարկու: Ի դեպ, դեռ հարց է` Հայաստանում պահպանվե՞լ են ԿԳԲ գործակալական ցանցի արխիվները: Չի բացառվում, որ դրանք էն գլխից տարվել են Մոսկվա:
Խուզարկել են գնդապետ Վոլոդյա Ավետիսյանի տունը, առգրավել համակարգիչ, տեսախցիկներ
Հայաստանն արգելափակել է Վլադիմիր Սոլովյովի հաղորդումների հեռարձակումը ՀՀ տարածքում
Թթուջուր-Նավուր ավտոճանապարհը փակ է բոլոր տրանսպորտային միջոցների համար
Լեհաստանը զորքեր կուղարկի Ֆրանսիա
Երևանում թալանել են «Տոյոտա Երևան»-ի վաճառքի բաժնի ղեկավարի «Տոյոտա»-ները
Ոչ միայն դեղերը, այլև վիտամինները, սննդային հավելումները պետք է պահվեն երեխաների համար անհասանելի վայրում. ԱՆ
Այրվել է վագոն-տնակ՝ ներսում եղած իրերով
Ֆրանսիայի հետախուզական ծառայությունները խորհուրդ են տալիս չեղարկել Օլիմպիական խաղերի բացման արարողությունը
Մի քանի ժամով կհոսանքազրկվեն Երևանի և 2 մարզի որոշ հասցեներ
Բախվել են «Նիսսան» և «ՎԱԶ» մակնիշի ավտոմեքենաներ
Հայտարարվել է Տաթև ՀԷԿ-ի ՕԿՋ-ի վերանորոգման աշխատանքների տեխնիկական վերահսկողության մրցույթ
Քարաթափում Արարատի մարզում. ճանապարհը դարձել է միակողմանի երթևեկելի
Նիկոլ Փաշինյանի գլխավորությամբ տեղի է ունեցել ՔՊ նախաձեռնող խմբի նիստ․ հայտնի է՝ ինչ է քննարկվել
ՀՀ-ն որևիցե բան չի պատրաստվում զիջել, ստոր շահարկումներ են․ Ալեն Սիմոնյանը՝ Տավուշի շուրջ պտտվող լուրերի մասին
Սուրեն Պապիկյանը մասնակցել է ռազմական տեխնիկայի ցուցադրությանը և հետևել մարտական հրաձգությանը (լուսանկարներ)
Ինչպես կասեր դասականը՝ «յա՜, իրո՞ք». Արշակ Կարապետյանը «գողացել» է ՀՀԿ-ի ծրագիրը
ՌԴ դեսպանը սիրում էր Ջերմուկում հանգստանալ, լուսանկար էր հրապարակել, բա թող գա ասի, որ դա ՀԱՊԿ-ի տարածք է․ Սիմոնյան
Երբ կկայանա Ալեն Սիմոնյանի և Սահիբա Գաֆարովայի հաջորդ հանդիպումը․ ԱԺ նախագահը մանրամասնել է՝ ինչ է քննարկվել մարտի 22-ին
Վիճաբանություն և ծեծկռտուք «Ռիո Մոլլ»-ի հարևանությամբ. կռվի մասնակիցների մեծ մասը անչափահասներ են, կա վիրավոր
Ռուսաստանը նպատակ է դրել հեղաշրջում իրականացնել Հայաստանում, առաջիկայում քայլերը կսրվեն. Առաքելյան
Դասարաններում կկրճատվի աշակերտների թիվը․ իրականացվել են գնահատման համակարգի փոփոխություններ
Բախվել են «Նիսսան»-ն ու «Ֆորդ տրանզիտ»-ը․ վերջինս նաև երկաթե արգելապատնեշներին է հարվածել, տուժածները հիվանդանոցում են
ԱՄՆ-ը Ռուսաստանի Դաշնությանը մանրամասն տեղեկատվություն է տրամադրել ահաբեկչության սպառնալիքի մասին․ Սպիտակ տուն
Երևանի գլխավոր հատակագիծը կլինի թվայնացված փաստաթուղթ․ Տիգրան Ավինյանը տեսակապով հարցեր է քննարկել Քրիս Չոայի հետ
Շահրամանյանը շարժվում է Բակո Սահակյանի ու Սերժ Սարգսյանի պահվածքով, պետք է ուշադրության կենտրոնում լինի. Իոաննիսյան
96 խնամատար ընտանիքում դաստիարակություն է ստանում 152 երեխա․ այս ինստիտուտի զարգացման աշխատանքները շարունակվում են
Հայ-ռուսական հարաբերություններում առկա վիճակը լավատեսություն չի ներշնչում․ ինչում է մեղադրել Լավրովը ՀՀ ղեկավարությանը
Մինչև ապրիլի 5-ը կատարված իրավախախտման տուգանքի 50 տոկոսը վճարելու դեպքում պարտավորությունը կհամարվի կատարված
Չստացված չեկիստ, հանգիստ վեր ընկիր տեղդ ու ջանդ յուղիր. Մեհրաբյանը՝ Շահրամանյանին
200 հոգու հրկիզման սահմռկեցուցիչ դրվագն ունենալով իր անցյալում՝ խորհուրդ է տալիս Հայաստանի անվտանգության մասին. Սաֆարյան
Հավերժ ճակատներին Եվլախ դաջածներն էլի ակտիվացան. Հարություն Մկրտչյանը՝ Սամվել Շահրամանյանի մասին
Բախվել են շտապօգնության ավտոմեքենան և «Մերսեդես»-ը
Աֆղանստանում 5․7 մագնիտուդ ուժգնությամբ երկրաշարժ է տեղի ունեցել
Խմբի կազմում ապօրինի կերպով զենք-զինամթերք են ձեռք բերել և իրացրել․ խուզարկություններ Երևանում և Գողթանիկում (լուսանկար)
Մեկնարկել է բարձրագույն կրթություն չունեցող մասնագետների արտահերթ կամավոր ատեստավորումը
Եվրոպական խորհրդի քաղաքական և անվտանգության հարցերով կոմիտեի անդամները կայցելեն Հայաստան
Նոր Հաճնի կամրջի վրա փոսային նորոգման աշխատանքներ են իրականացվում․ երբ կավարտվեն
Հայտնի են Արթուր Աբրահամի հոր՝ Գրիգոր Աբրահամյանի հոգեհանգստի և հուղարկավորության վայրն ու օրերը
Վարդենյաց լեռնանցքը դժվարանցանելի է կցորդիչով բեռնատարների համար
Վարչապետի գլխավորությամբ քննարկվել է «Հայփոստ»-ի զարգացման ռազմավարության նախագիծը․ ինչ է հանձնարարվել
© 2024 Հայկական ժամանակ