Ինչ էին անում Սարգսյանն ու Ալիեւը Վրաստանում. «փակուղայինից»՝ «մայրուղային» ՀՀ

Հոկտեմբերի 30-ին Սերժ Սարգսյանի Վրաստան կատարած աշխատանքային այցին անմիջապես հետեւեց Իլհամ Ալիեւի այցը Վրաստան: Ի՞նչ էին անում Սարգսյանն ու Ալիեւը Վրաստանում: Մեր հարցերին երեկ պատասխանել է ԵՊՀ արեւելագիտության ֆակուլտետի իրանագիտության ամբիոնի վարիչ Վարդան Ոսկանյանը:

- Պարոն Ոսկանյան, ինչո՞ւ Ալիեւը Սարգսյանի հետեւից շտապեց Վրաստան, այս այցերը որեւէ կապ ունե՞ն իրանական գազի հետ:

- Սերժ Սարգսյանի այցի վերաբերյալ պաշտոնական լրատվության մեջ նշվեց, որ Հայաստանը Վրաստանի հետ ունի բարեկամական հարաբերություններ եւ պատրաստվում է համագործակցությունը ընդլայնել՝ ընդգրկելով նորանոր ոլորտներ, այդ թվում նաեւ՝ էներգետիկ եւ ենթակառուցվածքների ոլորտները: Դատելով սրանից, հավանաբար նաեւ խոսք է եղել Վրաստանի ուղին որպես տրանզիտային ճանապարհ օգտագործելու համար Պարսից ծոցը Սեւ ծովին կապելու այդ երկարաժամկետ ծրագրի մասին: Այս հետեւությունը հիմնված է ոչ միայն պաշտոնական հաղորդագրության վրա, այլ նաեւ վրացական կողմից բազմիցս հնչած տարբեր տեսակետների, որոնց համաձայն՝ Վրաստանը կարծես թե փորձում է դիվերսիֆիկացնել իր հնարավորությունները գազային ոլորտում եւս: Մասնավորապես խոսքը վերաբերում է նաեւ ռուսական «Գազպրոմի» հետ համագործակցությանը, ինչի արդյունքում ադրբեջանական Socar-ը, որը ուներ մոնոպոլ դիրքեր վրացական շուկայում, թե՛ տրանզիտի, թե՛ ներքին շուկայի առումով, կարծես թե խիստ անհանգստացած է՝ դատելով նաեւ ադրբեջանական կողմի հրապարակումներից: Մյուս կարեւոր հանգամանքը, որը լրացնում է ամբողջ համայնապատկերը, այն է, որ Իրանի եւ ՌԴ-ի միջեւ սիրիական այս հակամարտության շրջանակներում ձեւավորվում է որոշակի համագործակցություն, եթե չասենք դաշինք, որի շրջանակներում կարծես թե կողմերը պատրաստվում են ոչ թե մրցակցել միմյանց հետ տարբեր ոլորտներում, այլ այն տարածքներում, որտեղ հնարավոր է այդ մրցակցությունը, դա փոխարինել համագործակցային միջավայրով: Եվ այս համատեքստում, եթե Իրանը նպատակ ունի գազային տրանզիտ իրականացնել դեպի հյուսիս, դեպի Սեւ ծով, ապա իրանցիները առաջին հերթին այդ ճանապարհը դիտարկում են Հայաստանի եւ Վրաստանի միջոցով: Կա մի կարեւոր հանգամանք եւս՝ հայ-իրանական հարաբերությունները հասել են այնպիսի մակարդակի, որ օրինակ, ԻԻՀ նախկին դեսպանը ՀՀ-ում՝ պարոն Քոլեյնին, բոլորովին վերջերս հայտարարեց, որ հայերը եւ իրանցիները մի ժողովուրդ են 2 երկրներում: Սա շատ հետաքրքիր բանաձեւում էր, եւ դա կարելի է գնահատել որպես մարտահրավեր ադրբեջանա-թուրքական այդ՝ մի ժողովուրդ, 2 պետություն հայտնի առասպելույթին: Այս տեսանկյունից կարծես թե Իրանը լուրջ ծրագրեր է կապում Հայաստանի հետ:

- Ադրբեջանին կհաջողվի՞ խոչընդոտել այդ տրանզիտային ծրագրերը:

- Բնականաբար, Ադրբեջանը խիստ անհանգստացած կարող է լինել թե՛ հայկական, թե՛ իրանական կողմի ակտիվությամբ եւ, բնականաբար, իր կողմից կձեռնարկի հակաքայլեր: Բայց մենք պետք է նախեւառաջ իրականացնենք մեր ծրագրերը՝ առանց ուշադրություն դարձնելու, թե Ադրբեջանը ինչ քայլեր է ձեռնարկում իր ներկայությունը ապահովելու տեսանկյունից: Այժմ նախաձեռնողականությունը մեր կողմից է, եւ Ադրբեջանը ձեռնարկում է հակաքայլեր:

- Դուք ասում եք՝ ՌԴ-ն եւ Իրանը ոչ թե կմրցակցեն, այլ կհամագործակցեն, բայց տրամաբանությունը հուշում է, որ ՌԴ-ն պետք է խոչընդոտի հայ-իրանական մերձեցմանը եւ թույլ չտա, որ ԵՏՄ անդամ Հայաստանը դառնա տրանզիտ երկիր իրանական գազի համար, ինչո՞ւ պիտի չխոչընդոտի:

- Եթե ռուս-իրանական հարաբերությունները անցնում են դաշնակցային կամ ամենաբարձր համագործակցային փուլ, ապա 2 կողմերին էլ ձեռնտու է ոչ թե մրցակցել էներգետիկ ոլորտում, այլ համագործակցել: Իսկ Հայաստանը կարող է դառնալ լավագույն հարթակը ռուս-իրանական համագործակցության համար: Հիմա 2 կողմերից էլ այդ ազդակները կան, համենայնդեպս, իրանական կողմից՝ ավելի հստակ: Բայց վերջնական խոսել ձեւավորված ռուս-իրանական դաշինքի մասին կամ Հայսատանի մասին, որպես հարթակի, դեռ վաղ է: Կարծում եմ, հետագա գործընթացները ավելի կհստակեցնեն պատկերը:

- Իսկ որո՞նք են այդ ազդակները, ի՞նչն է ձեզ նման լավատեսական պատկեր հուշում:

- Իրանը հայտարարում է, որ հայերը եւ իրանցիները մի ժողովուրդ են 2 երկրներում, Իրանը եւ ՌԴ-ն գրեթե դաշնակցային հարաբերություններ են ձեւավորվում Սիրիայի խնդրում, իրանցիները հայտարարում են, որ Հայաստանը չի կորցրել արդիականությունը իրենց համար, ամենաբարձր մակարդակով պատվիրակություն է ժամանում Հայաստան փոխնախագահի գլխավորությամբ: Տարածաշրջանի որեւէ այլ երկիր՝ ո՛չ Ադրբեջան, ո՛չ Վրաստան, նման պատվիրակության այց չի եղել: Իրանցիները հայտարարում են, որ Հայաստանը իրենց համար շատ կարեւոր օղակ, դարպաս կարող է դառնալ դեպի Եվրոպա մուտքի: Մյուս կողմից այս ամենի համատեքստում շատ կարեւոր է վրացական դիրքորոշումը: Վրաստանը ազդակներ է հղում, որ ուզում է դիվերսիֆիկացնել իր գազային կախվածությունը Ադրբեջանից, դրան հետեւում է մեր նախագահի այցը Վրաստան, որի պաշտոնական հաղորդագրության մեջ նշվում է, որ Հայաստանը եւ Վրաստանը պատրաստվում են համագործակցել նորանոր ոլորտներում, այդ թվում՝ ենթակառուցվածքների եւ էներգետիկայի: Այս ամենը ազդակների մի հսկայական փունջ է, որը մեզ թույլ է տալիս նախնական որոշակի եզրահանգումներ անել:

- Մնում է, որ ՀՀ իշխանությունները գրագետ խաղան եւ չպարտվե՞ն Ադրբեջանին:

- Սովորաբար, լավ տոնի նշան չի համարվում իշխանություններին գովելը, բայց այս պարագայում կարծես թե դրական քայլեր բավականին արված են:

- Եթե Հայաստանը դառնա տրանզիտ իրանական գազի համար, դա ի՞նչ կարող է մեզ տալ, պարզ է, որ դա շատ լավ է, բայց՝ կոնկրետ:

- Ես կարող եմ դրա աշխարհաքաղաքական նշանակության մասին խոսել, տնտեսական նշանակությունը միգուցե տնտեսագետները ավելի մանրամասն բացատրեն: Մենք եթե իրականացնում ենք 2 կարեւորագույն ծրագիր՝ մեկը ենթակառուցվածքային այդ ճանապարհային ոլորտում ենք Իրանի համար հանդիսանում կարեւորագույն կապող օղակ, խոսքը թե՛ ավտոմայրուղու, թե՛ երկաթգծի հնարավոր կառուցման մասին է, 2-րդը, էներգետիկ ոլորտում ենք Իրանի հետ հաստատում այսպիսի հարաբերություններ, ապա շրջափակման մեջ գտնվող Հայաստանը 180 աստիճանով փոխում է իր դերակատարությունը: Այսինքն, Հայաստանը «փակուղային» երկրից դառնում է մայրուղային երկիր, որն ապահովում է գազի ամբողջ հոսքը Պարսից ծոցից Սեւ ծով ընկած հատվածը: Այս ամենից շահում է նաեւ Վրաստանը, որ բավական լուրջ կախվածության մեջ է ադրբեջանա-թուրքական դաշինքից, թե՛ տնտեսական, թե՛ քաղաքական որոշումներ կայացնելու առումով: Վրաստանի համար էլ մենք փաստորեն դառնում ենք այդ փրկօղակը, որը նրան կարող է դուրս մղել այդ մոնոպոլ կախվածության վիճակից: Բայց պետք է նկատի ունենալ, որ մինչեւ այդ ենթակառուցվածքների ստեղծումը բավական ժամանակ եւ ջանքեր կպահանջվեն, որովհետեւ Իրանի հանդեպ պատժամիջոցները ամբողջությամբ չեն վերացել: Դա աստիճանական փուլ է. դրանից հետո Իրանը նախ պետք է վերականգնի նախկինում ունեցած իր հնարավորությունները, հետո այդ հնարավորությունների հաշվին ստեղծի ենթակառուցվածքներ, նոր միայն սկսի իրականացնել այդ կոնկրետ մատակարարումները:

- Ու մոտավորապես որքա՞ն ժամանակ կպահանջվի այդ ամենի համար:

- Շատ դժվար է ասել, տնտեսագետը ավելի լավ կպատասխանի, բայց, հավանաբար, պատժամիջոցների ավարտից հետո առնվազն մի 3, 4 կամ 5 տարի:

- Պարզ է, որ մենք ՌԴ-ի համար փոքր շուկա ենք, նրանց ավելի շատ այդ առումով Չինաստանը կհետաքրքրի, բայց եթե մենք դառնանք տրանզիտային երկիր, իրենք ի՞նչ են անելու իրենց գազը:

- Իրանը, դիցուք, մրցակից է ՌԴ-ի համար, եթե այդ գազամուղը Հայաստանով չանցավ, կանցնի Թուրքիայով, Ադրբեջանով: Ամեն դեպքում, այդ գազամուղը կանցնի: Հիմա պատկերացրեք ՌԴ-ին որոշում կայացնողի դերում. նա չունի լծակ՝ խոչընդոտելու այդ գազամուղի կառուցմանը: Ավելի հարմար չի՞ լինի, որ այդ գազամուղի շինարարությանը մասնակցի, դա անցկացնի իր համար բարեկամական երկրով, կոպիտ ասած, ստանա վերահսկողություն այդ գազամուղի վրա: