Կենտրոնական բանկը չի կանխում գնանկումը. դրանից տուժում է տնտեսությունը

Հայաստանում անցած տարվա դեկտեմբերին արձանագրվել է գնանկում: Ըստ ՀՀ ազգային վիճակագրական ծառայության տվյալների՝ 2015 թվականի դեկտեմբերին նախորդ տարվա նույն ամսվա համեմատ սպառողական ապրանքների գները նվազել են 0.1 տոկոսով:

Տնտեսագետների լեզվով ասած՝ 12-ամսյա գնանկումը 0.1 տոկոս է: Լա՞վ է սա, թե՞ վատ: Կենցաղային մակարդակով քննարկումներում սա կարող է դրական երեւույթ համարվել. խանութներում ապրանքները էժանացել են 0.1 տոկոսով: Բայց երկրի տնտեսության տեսանկյունից սրանում ոչ մի լավ բան չկա:

Գնանկումը նույնիսկ կենցաղային խոսակցություններում կարող է դրական համարվել միայն այն դեպքում, երբ բնակչության գնողունակությունը աճել է, իսկ գները՝ նվազել: Բայց եթե բնակչությունը, պայմանականորեն ասած, աղքատացել է 5-6 տոկոսով, իսկ գները իջել են 0.1 տոկոսով, ապա դա վատ է` շատ վատ: Ընդհանրապես գնանկումը նույնքան վատ երեւույթ է, որքան չափից ավելի գնաճը: Եվ ահա թե ինչու: Ամեն տարի պետական բյուջեն կազմելիս սահմանվում է թիրախային գնաճ, որը պետք է կազմի 4-5 տոկոս: Սա շատ կարեւոր, կարելի է ասել՝ ամենակարեւոր ցուցանիշներից մեկն է պետության համար: Հենց այդ թիրախային գնաճն է դրվում պետական եկամուտների ու ծախսերի ծրագրավորման, վարվող դրամավարկային քաղաքականության հիմքում: Ու եթե գնաճը դրանից զգալիորեն ցածր է կամ շատ բարձր, ապա դա լուրջ խնդիր է դառնում տնտեսության համար:

Հիմա այս դասական տնտեսագիտական թեզը տեղայնացնենք Հայաստանի համար ու կհամոզվենք, որ մենք էական վնասներ ենք կրում գնանկումից: Նախ սկսենք նրանից, որ եթե համաշխարհային շուկաներում ապրանքների գների նվազումը նույնությամբ արտացոլվեր մեր ներքին շուկաներում, ապա  ապրանքները մեր խանութներում շատ ավելի կէժանանային: Բայց սա առանձին թեմա է: Հիմա փաստ է, որ ապրանքները էժանացել են 0.1 տոկոսով, իսկ բնակչությունն էլ աղքատացել է: Ի՞նչ է պետք անել այս պարագայում: ՀՀ կենտրոնական բանկը պատասխանատու է գնաճի ցուցանիշի համար: Բայց ԿԲ-ն ոչ միայն պատասխանատու է, որ գները չաճեն, այլ նաեւ, որ գները չափից շատ չնվազեն:

Որպեսզի գնանկում չլինի, ԿԲ-ն պետք է իջեցնի, այսպես կոչված, վերաֆինանսավորման տոկոսադրույքը: Դա այն տոկոսադրույքն է, որով ԿԲ-ն, պատկերավոր ասած, փող է տալիս առեւտրային բանկերին: Որքան բարձր տոկոսով են բանկերը փող վերցնում ԿԲ-ից, այնքան բարձր է լինում այդ նույն բանկերի կողմից բիզնեսին տրվող վարկերի տոկոսը: Որքան բարձր են վարկերի տոկոսները, այնքան ավելի քիչ «թթվածին» է ստանում տնտեսությունը: Հիմա, երբ գնանկում է արձանագրվել, ԿԲ-ն կարող է իջեցնել այդ տոկոսադրույքը ու բանկերին ավելի էժան փող տալ: Վերջիններս էլ կարող են իջեցնել իրենց տոկոսները ու բիզնեսին ավելի էժան վարկ տալ: Դա, անշուշտ, դրական ազդեցություն է թողնելու մեր խղճուկ տնտեսության վրա: Հիմա վարկերի միջին տոկոսադրույքը 15-ից մինչեւ 23 տոկոս է:

Այսինքն, 10 միլիոն դրամի վարկ վերցրած գործարարը ամեն տարի ստիպված է իր բիզնեսից ստացած եկամուտից միայն վարկը սպասարկելու համար բանկերին վճարել 1.5-2.3 միլիոն դրամ: Այդ ի՞նչ բիզնեսով պետք է զբաղվի գործարարը, որ բացի իր մյուս բոլոր ծախսերից՝ մի 2 միլիոն էլ տա բանկերին: Երեւի՝ թմրանյութերի վաճառքով: Ու հենց այս թանկ վարկերն են հիմնականում հարվածում մեր գործարարներին: Եթե վարկերը էժանանան, ապա բիզնեսն էլ կշնչի, նոր աշխատատեղեր կբացվեն, աշխատավարձերը կբարձրանան, առեւտուրը կաշխուժանա...: Մի խոսքով, մարդիկ մի քիչ, շատ քիչ կհարստանան, ու ապրանքների գների 4-5 տոկոս աճը նրանց չի դժգոհեցնի: Այսինքն, ստացվում է, որ եթե ԿԲ-ն գնանկումը կանխելու եւ 4-5 տոկոս գնաճ ապահովելու համար նվազեցնի վարկերի տոկոսադրույքը, ապա դա լավ է` տնտեսությունը խթան կստանա:

ԿԲ-ի մյուս գործիքը, որով կարելի է գնանկումը կանխել, դրամի արժեզրկումն է: Առաջին հայացքից դա շատ վատ է: Բայց եթե տնտեսությունը աշխուժանա, նոր աշխատատեղեր բացվեն, մարդկանց եկամուտները ու գնողունակությունը աճեն, ապա դրամի փոքր-ինչ արժեզրկումից կրկին ոչ մեկը չի դժգոհի: Իսկ այն, որ դրամի չափավոր, սահուն ու վերահսկելի արժեզրկումը կբերի տնտեսության աշխուժացմանը, թերեւս անվիճելի է: Երբ ամբողջ աշխարհում երկրների արժույթները արժեզրկվում են, իսկ հայկական դրամը համառորեն կայունություն է պահպանում, դրանում ոչ մի լավ բան չկա: Դա պարզապես արհեստական ու հզոր խոչընդոտ է արտահանողների համար: Իսկ եթե այդ խոչընդոտը վերանա կամ մեղմվի, ապա արտահանողները, պատկերավոր ասած, ավելի շատ ապրանքներ կպատվիրեն տնտեսությանը, տնտեսությունն էլ ավելի շատ կարտադրի, ու էլի կունենանք աշխատատեղեր, աշխատավարձերի բարձրացում, կենսամակարդակի աճ եւ այլն:

Իսկ ինչ է անում Կենտրոնական բանկը: Վերջինս շատ դանդաղ, մի տեսակ չուզենալով իջեցնում է վերաֆինանսավորման տոկոսադրույքը: Իջեցնում է այնքան, որ տնտեսությունը դա նույնիսկ չի էլ զգում: Ինչ վերաբերում է դրամի փոխարժեքին, ապա այստեղ ԿԲ-ն հրաշքներ է գործում: Ինչ-ինչ գործիքներ կիրառելով, տարատեսակ նորմատիվներ փոխելով հասել է նրան, որ դրամը աշխարհի ամենակայուն արժույթն է դարձել: Իսկ դա ուղղակիորեն ու շատ ցավոտ հարվածում է արտահանողներին եւ լայն հորիզոններ բացում ներմուծողների համար: Տրամաբանությունը հուշում է որ ԿԲ-ն պետք է հակառակն աներ: