Անորակ տնտեսություն. Ամբողջ միրգը կերա՞նք

2015 թվականը տնտեսական տեսանկյունից հակասական տարի էր: Մի կողմից Հայաստանը ճգնաժամի մեջ է, բնակչությունը աղքատանում է, տրանսֆերտները նվազում են, բյուջեն թերակատարվել է եւ այլն, մյուս կողմից տնտեսության երկու հիմնական ճյուղերում հզոր աճեր են գրանցվել: Խոսքը գյուղատնտեսության եւ արդյունաբերության մասին է:

Գյուղատնտեսությունում, ըստ պաշտոնական վիճակագրության, արձանագրվել է 11.7 տոկոս աճ, արդյունաբերությունում` 5.2 տոկոս աճ: Համարենք, որ ՀՀ ազգային վիճակագրական ծառայության ներկայացրած այս ցուցանիշները ճշգրիտ են, լիովին արտացոլում են իրական պատկերը եւ ուսումնասիրենք, թե ինչ որակի աճ ենք ունեցել այս երկու ոլորտներում:

Գյուղատնտեսություն 

Տարին, ինչպես հայտնի է, բերքառատ էր: Նույնիսկ պնդումներ եղան, որ աննախադեպ բերքառատ տարի էր: Դա զգացինք նաեւ մենք բոլորս` մրգի ու բանջարեղենի պակաս չզգացվեց: Ըստ պաշտոնական վիճակագրության, բանջարեղենի արտադրությունը աճել է 10 տոկոսով, մրգինը` 35 տոկոսով, խաղողինը` 19 տոկոսով...: Լավ է, շատ լավ: Բայց սրան զուգահեռ կան, մեղմ ասած, տարօրինակ երեւույթներ: Այսպես, խաղողի արտադրության 20 տոկոսանոց աճի պայմաններում արձանագրվել է դրանից պատրաստվող հիմնական արտադրատեսակների զգալի նվազում: Կոնյակի արտադրությունը նվազել է 10 տոկոսով, գինու արտադրությունը` 4 տոկոսով:

Սա տոկոսային պատկերն է: Խոսքը մի քանի տասնյակ կամ հազար լիտրի մասին չէ. գինու արտադրությունը նվազել է մոտ 200 հազար լիտրով, իսկ կոնյակինը` 1.8 միլիոն լիտրով: Եվ ուրեմն խաղողի արտադրությունը աճում է, վերամշակումը` նվազում: Այլ կերպ ասած, այդ բերքառատ, աննախադեպ բերքառատ, գերբերքառատ տարին որեւէ «նստվածք» չի թողել վերամշակման իմաստով:

Շատ ավելի կասկածելի է պատկերը «ամենագլխավոր» բանջարեղենի` լոլիկի բերքի ու վերամշակման առումով: Թե որքան լոլիկ է ի վերջո հավաքվել տարվա կտրվածքով, պաշտոնական ցուցանիշները կներկայացվեն միայն երկու ամսից: Սակայն տարվա ընթացքում արձանագրված ցուցանիշները խոսում են այն մասին, որ այս դեպքում եւս շատ լավ բերք է ստացվել` ավելի քան 300 հազար տոննա: Իսկ վերամշակումը նույնպես աննախադեպ է եղել: Աննախադեպ ցածր: Լոլիկի վերամշակման հիմնական արգասիքը տոմատի մածուկն է: ԱՎԾ-ի երեկ հրապարակած տվյալներով 2015-ի ընթացքում արտադրվել է 1400 տոննա տոմատ 2014-ի` 3400 տոննայի դիմաց: Այսինքն արտադրությունը նվազել է ավելի քան երկու անգամ:

Ուրախացնում է, իհարկե, որ գոնե մրգերի վերամշակման առումով փայլուն ցուցանիշ է արձանագրվել: 2014 թվականին արտադրվել էր 2500 տոննա մրգի պահածո, 2015-ին` 3500 տոննա: Աճը կազմել է ավելի քան 36 տոկոս: Սակայն եթե խնդիրը դիտարկենք մրգերի վերամշակման ընդհանուր ցուցանիշներով, ապա այստեղ ամեն ինչ չէ, որ լավ է: Մասնավորապես, մրգի պահածոների արտադրության 1000 տոննայով աճելը զուգորդվել է մրգահյութերի արտադրության 4000 տոննա նվազմամբ:

Մի խոսքով, եթե կարող ենք ուրախանալ աննախադեպ բնակլիմայական պայմաններով, որի արդյունքում նույնքան աննախադեպ բերք ենք հավաքել, ապա ոչ մի կերպ չենք կարող ուրախանալ մեր տնտեսության արձանագրած ցուցանիշներով: Պատկերավոր ասած, բերքը հավաքել ենք ու կերել: Մեկ քայլանի «օպերացիա» ենք իրականացրել: Այնինչ տնտեսության որակը հիմնականում որոշվում է նրանով, թե հումքը` տվյալ դեպքում խաղողը, լոլիկը, մրգերը... ինչպես ենք վերամշակում: Ցուցանիշները վկայում են, որ մեր տնտեսության որակը վատթարանում է եւ նույնիսկ առատ բերքի պայմաններում այդ բերքը չի թողնում, այսպես ասենք, արդյունաբերական հետք մեր տնտեսության վրա: 

Արդյունաբերություն 

Դե այստեղ, թերեւս, ամեն ինչ պարզ է` արդյունաբերությունում արձանագրված աճ ասելով՝ ուղիղ եւ անվերապահորեն նկատի ունենք հանքարդյունաբերությունը: Ցուցանիշները, նույնիսկ պաշտոնական, ուղղակի սահմռկեցուցիչ են: ԱՎԾ-ի երեկ հրապարակած պաշտոնական տվյալների համաձայն, պղնձի խտանյութի արտադրությունը անցած տարի կազմել է 315 հազար տոննա նախորդ տարվա 192 հազար տոննայի դիմաց: Աճը 64 տոկոս է: Սա՝ քանակական առումով: Գումարային առումով, որով հաշվարկվում է արդյունաբերական արտադրանքի ծավալը, աճը կազմել է ավելի քան 50 տոկոս:  Եթե մեր արդյունաբերության «ամենազանգվածեղ» ճյուղում` հանքարդյունաբերությունում գրանցվում է 50 տոկոս աճ, իսկ ընդհանուր արդյունաբերության մեջ` միայն 5,2 տոկոս, ապա ակնհայտ է, որ տնտեսության մյուս ճյուղերում տեղի է ունեցել անկում:

Մասնավորապես մշակող արդյունաբերությունում անկումը 5.6 տոկոս է: Դիտարկելով հանքարդյունաբերության ոլորտում արձանագրված 50 տոկոս աճը, կարող ենք պնդել, որ մեր տնտեսության մեջ մի նոր փուչիկ է փչվում: Եթե 2008-2009թթ. ճգնաժամերից առաջ հավեսով փչվեց շինարարական փուչիկը ու նույնքան հավեսով էլ  պայթեց, ապա հիմա փչվում է հանքարդյունաբերության փուչիկը, որի պայթելը կախված է նրանից, թե ինչ դրսեւորումներ կունենան գունավոր մետաղների գները աշխարհում: Իսկ դրանք, ամենայն հավանականությամբ, կամ նվազելու են, կամ  չեն աճելու ու մնալու են ներկայիս ցածր մակարդակին:

Մի խոսքով, մեր տնտեսությունը որակական առումով առաջընթաց ապրելու ոչ մի հավակնություն չի ցուցադրում: