Մի «մորթեք» ՏՄՊՊՀ-ին. Ինչ է թաքցնում Արտակ Շաբոյանը

ՀՀ տնտեսական մրցակցության պաշտպանության պետական հանձնաժողովը, ինչպես տեղեկացրել էինք երեկ, մեր հարցմանը ի պատասխան՝ հայտնել էր, որ Ռուսաստանի Դաշնությունից բենզինի ներկրման ամբողջ շղթայում ներառված ընկերությունների միջեւ իրականացված գործարքները առեւտրային գաղտնիք են հանդիսանում:

Այսպիսով, Հայաստանում բենզինի գնի անտրամաբանական բարձր մակարդակի պատճառները պարզելու գործում ՏՄՊՊՀ-ի վրա հույս դնելը անիմաստ է: Մի առիթով պնդել էինք, որ այդ հանձնաժողովը կարող է հրապարակել ցանկացած տեղեկություն, բայց մի պայմանով, որ դրանից պարզ չդառնա, թե ինչու է բենզինը Հայաստանում թանկ: Մեր կանխատեսումը լիովին իրականացավ: Պետք է նշել, որ առանձին ընկերությունների միջեւ գործարքների ծավալը եւ գինը իրոք կարելի է համարել առեւտրային գաղտնիք, եւ հանձնաժողովը իրավական տեսանկյունից նման տեղեկություններ հրապարակելու իրավունք չունի:

Սակայն ցանկության դեպքում կարելի է հեշտությամբ, առանց օրենքը խախտելու տրամադրել որոշ ցուցանիշներ, որոնցից պարզ կդառնար, թե ինչու է Հայաստանում բենզինը այդքան թանկ: Մասնավորապես, առեւտրային գաղտնիք է, թե օրինակ «Ֆլեշ» ընկերությունը որքան բենզին է գնել «Ռոսնեֆտ-Արմենիայից» եւ ինչ գնով: Բայց թե որքան բենզին են Ռուսաստանում գնել «Ֆլեշ» եւ «Սի Փի Էս» ընկերությունները միասին վերցրած եւ ինչ միջին գնով՝ մեծագույն ցանկության դեպքում էլ դժվար է առեւտրային գաղտնիք համարել: Այդ տեղեկությունները ՏՄՊՊՀ-ն, իհարկե, ունի եւ, իհարկե, չի հրապարակի երբեք: Ու պատճառը ամենեւին էլ առեւտրային գաղտնիքը չէ:

Խնդիրն այն է, որ Հայաստանում բենզինի գինը մի կեղտոտ գործարքի  հետեւանք է: 2013 թվականի վերջին մեր՝ ԵՏՄ-ին անդամակցելու խոստման դիմաց Ռուսաստանը Հայաստանին տրամադրեց ներքին գներով բենզին ձեռք բերելու քվոտա: Այս քայլը այն ժամանակ լայնորեն գովազդվեց: Նշվում էր, թե սա դեռ առաջին քայլերն են ԵՏՄ-ին անդամակցելու ճանապարհին եւ տեսեք, թե հետո ինչեր են լինելու...: Բայց այդ ժամանակ չէր խոսվում այն մասին, որ այդ գործարքը ունի նաեւ ոչ այնքան հրապարակային դրույթ: Պետք է ստեղծվեր մի ընկերություն, որը պետք է ստանար այդ քվոտավորված բենզինը եւ վերավաճառեր բենզինի ներկրմամբ զբաղվող ընկերություններին: Ու այդպես ստեղծվեց «Ռոսնեֆտ-Արմենիան»: Ու ահա այս «դետալը» ամեն կերպ քողարկելու նպատակն է հետապնդում ՏՄՊՊՀ-ն, երբ «առեւտրային գաղտնիք է» ձեւակերպում բենզինի ձեռքբերման եւ ներկրման հետ կապված գրեթե բոլոր տեղեկությունները:

Բայց 21-րդ դարում շատ դժվար է քողարկել որեւէ տեղեկատվություն, մանավանդ՝ երբ այն նյարդայնացնում է մեր հանրությանը: Հիմա հղում անելով պաշտոնական փաստաթղթերի՝ պարզենք, թե ինչ գնով է ՌԴ-ն տրամադրում քվոտայով Հայաստանին հատկացված բենզինը, եւ այդ բենզինի գինը ինչու է այդքան բարձր ստացվում Հայաստանում:

ՌԴ մաքսային ծառայության տվյալների շտեմարանում արձանագրված է, որ 2014 թվականին Ռուսաստանից Հայաստան է արտահանվել 100 հազար տոննա բենզին, որի մաքսային արժեքը կազմել է 72 միլիոն դոլար: Այսինքն, մեկ լիտր բենզինը Ռուսաստանում ձեռք է բերվել 0.72 ցենտով (հաշվարկների պարզության համար մեկ լիտր բենզինը համարում ենք մեկ կիլոգրամ, չնայած մեկ լիտր բենզինի քաշը մոտ 0.85 կիլոգրամ է): Այդ ժամանակ Հայաստանում մեկ լիտր բենզինի մանրածախ գինը 1.14 դոլար էր` 470 դրամ: Այլ կերպ ասած, ձեռքբերման եւ իրացման գների տարբերությունը, կամ այդ շուկայում գործող տնտեսվարողների մարժան 44 ցենտ էր յուրաքանչյուր լիտրից: Այդ տարի «Ռոսնեֆտ-Արմենիան» արանքում չկար, կամ եթե կար, ապա վերավաճառելիս մեծ գումարներ չէր վաստակում: Համենայն դեպս նա ներառված չէր խոշոր հարկատուների ցանկում:

2015 թ. ըստ նույն աղբյուրի, ՌԴ-ից Հայաստան է արտահանվել 122 հազար տոննա բենզին 55 միլիոն դոլար մաքսային ընդհանուր արժեքով: Այսինքն, մեկ լիտրի գինը կազմել է արդեն 44 ցենտ: Այդ ժամանակ մեկ լիտր բենզինը Հայաստանում վաճառվում էր 430 դրամով կամ 90 ցենտով: Այս դեպքում եւս տնտեսվարողների մարժան կազմում է 46 ցենտ: Առաջին հայացքից թվում է, թե ամեն ինչ նորմալ է` բենզին ներկրողները յուրաքանչյուր լիտրի ներկրումից եւ վաճառքից ստացել են ճիշտ այնքան, որքան 2014 թվականին: Բայց սա՝ միայն առաջին հայացքից: Ամբողջ խնդիրն այն է, որ 2015թ. մեր խոշոր հարկատուների ցանկում հանկարծ հայտնվել է «Ռոսնեֆտ-Արմենիան» իր վճարած 3.3 միլիարդ դրամ հարկերով: Ուսումնասիրելով այս ընկերության հարկերի կառուցվածքը, դժվար չէ կռահել, որ 2015 թ. նա ստացել է մոտ 15 միլիարդ դրամի շահույթ: Որտեղի՞ց այդքան շահույթ «Ռոսնեֆտ-Արմենիային»: Հենց վերավաճառքից:

Գրեթե ոչինչ չանելով՝ այս ընկերությունը ընդամենը էժան քվոտավորված բենզինը ձեռք է բերել եւ տեղում վաճառել «Ֆլեշ» եւ «Սի Փի Էս» ընկերություններին: 122 հազար տոննա բենզինը վերավաճառելու արդյունքում 15 միլիարդ դրամի շահույթ ստանալու համար այս ընկերությունը յուրաքանչյուր լիտրի մեջ պետք է «մտներ» մոտ 125 դրամ: Եվ ահա, երբ հանում ենք ամեն լիտրից «Ռոսնեֆտ-Արմենիայի» «հախը», ստացվում է, որ Հայաստանում բենզինը անցած տարի պետք է արժենար մոտ 300 դրամ, ոչ թե 430:

Ահա թե ինչն է թաքցնում ՏՄՊՊՀ-ն: Մեկ անգամ եւս արձանագրենք, որ այս պահին մեկ լիտր բենզինը Վրաստանում արժե 250 դրամ, Ռուսաստանում` 230 դրամ, իսկ Հայաստանում` 390 դրամ: Եվ սա ուղղակիորեն եւ աներկբայորեն «Ռոսնեֆտ-Արմենիա» ընկերության կողմից իր գերիշխող դիրքի չարաշահման ուղղակի հետեւանքն է: Բայց որ ՏՄՊՊՀ-ին «մորթես»՝ այդ մասին նույնիսկ չի ակնարկի: