Ընտրողների ստորագրված ցուցակները բացեն, որ ի՞նչ լինի, իշխանափոխությո՞ւն

Նոր Ընտրական օրենսգրքի ամենավիճելի խնդիրներից մեկը, եթե ոչ ամենավիճելին, շարունակում է մնալ քվեարկած ընտրողների ստորագրված ցուցակների հրապարակայնացման հարցը:

Ընդդիմությունը տարիներ շարունակ փորձում է հասնել նրան, որ ստորագրված ցուցակների վրայից հանվի գաղտնիության քողը, որը սահմանվում է Ընտրական օրենսգրքով: Ըստ տարբեր գնահատականների, ընտրողների ցուցակում ՀՀ-ում դե ֆակտո չբնակվող՝ 600-700 հազար ընտրողի անուն կա, եւ  իշխանությունը սա օգտագործում է ընտրակեղծիքներ կազմակերպելու համար, եւ միայն ստորագրված ցուցակների հրապարակայնացմամբ հնարավոր կլինի փարատել այս կասկածները:  Իշխանությունը, սակայն, անհողդողդ է: Նոր ԸՕ նախագծի 13-րդ հոդվածով նույնպես արգելվում է այդ ցուցակներից «լուսապատճեններ հանել, որեւէ եղանակով արտատպել, լուսանկարել եւ տեսանկարահանել»: Դեռ անցյալ շաբաթ ԱԺ ՀՀԿ-ական պատգամավոր, պետաիրավական հանձնաժողովի անդամ Լեւոն Մարտիրոսյանը «Հայկական ժամանակին» տված հարցազրույցում պատասխանելով հարցին, թե ո՞րն է խնդիրը, որ իշխանությունն այդպես համառորեն չի ցանկանում հրապարակայնացնել ստորագրված ցուցակները, ասել էր, որ Վենետիկի հանձնաժողովը բազմիցս այդ հարցի վերաբերյալ բացասական եզրակացություն է տվել, իսկ իշխանությունը փորձում է հնարավորինս ականջալուր լինել Վենետիկի հանձնաժողովի եզրակացություններին: Նախօրեին էլ ԱԺ աշխատակազմի ղեկավար Հրայր Թովմասյանը, որը նոր Ընտրական օրենսգիրքը մշակող աշխատանքային խմբի կազմում էր, «Արմենիա TV»-ի եթերից նույն հարցին պատասխանելով՝ հղում արեց Սահմանադրական դատարանի որոշմանը: Խոսքը 2012 թվականի խորհրդարանական ընտրություններից առաջ ԱԺ 29 պատգամավորների դիմումի վերաբերյալ ՍԴ որոշման մասին է: Պատգամավորները վիճարկում էին ընտրողների ստորագրված ցուցակների հրապարակայնացումն արգելող ԸՕ մի շարք կետերի Սահմանադրությանը համապատասխանությունը, քանի որ գտնում էին, որ դրանք հակասում են տեղեկություններ փնտրելու և ստանալու` մարդու հիմնարար իրավունքներին:  Այն ժամանակ ՍԴ-ն որոշում կայացրեց, որ նշյալ հոդվածները համապատասխանում են ՀՀ Սահմանադրությանը, այսինքն` ընտրողների ստորագրած ցուցակները պետք է գաղտնի մնան:  ՍԴ-ն նույնպես իր այս որոշումը հիմնավորեց հղում անելով Վենետիկի հանձնաժողովի որոշ փաստաթղթերի:

Մասնավորապես, Վենետիկի հանձնաժողովի «Ընտրական հարցերում բարենպաստ գործունեության կանոնագիրք. ցուցումներ եւ բացատրական զեկույցին» որում շեշտվում է. «Փաստացի քվեարկած անձանց ցուցակը չպետք է հրապարակվի», «...քանի որ քվեարկության չմասնակցելը կարող է վկայել քաղաքական ընտրության մասին, ապա քվեարկած անձանց ցուցակը չպետք է հրապարակվի»:

ԵԱՀԿ ԺՀՄԻԳ-ի փորձագետները  ՀՀ սահմանադրական հանրաքվեի մասին զեկույցում անդրադարձել են սույն խնդրին եւ  բերել են միջազգային այլ իրավական  հիմնավորում, որը ստորագրված ցուցակների հրապարակայնացման օգտին է: «Նշումներ արված ընտրացուցակները հանրային ստուգմանը մատչելի դարձնելը արգելված չէ միջազգային իրավունքով»,-նշվում է ԵԱՀԿ/ԺՀՄԻԳ-ի զեկույցում, որտեղ հղում է արվում ՄԱԿ-ի 1966թ. միջազգային դաշնագրի 2011 թվականի Ընդհանուր մեկնաբանությանը: Բերվում է նաեւ Մեծ Բրիտանիայի օրինակը, որտեղ ստորագրված ցուցակները հրապարակվում են:

«Թրանսփարենսի ինթերնեշնլ» հակակոռուպցիոն կենտրոնի իրավախորհրդատու Հերիքնազ Տիգրանյանը, մեր զրույցում մեկնաբանելով ստեղծված իրավիճակը, ասաց, որ իշխանությունների վարքագիծը հաստատում է այն կասկածները, որ գոյություն ունեն այդ ցուցակների հետ կապված: «Փաստորեն  ընտրակեղծարարության գործիքը  թաքնված է ընտրողների ստորագրված ցուցակներում: Ու ինչքան էլ իշխանություններն ասում են, որ ընդամենը մեր ենթադրություններն են, թե ցուցակներն ուռճացված են, իրենց վարքագիծը եւ ամեն անգամ այդ ցուցակները ագրեսիվ պաշտպանելը հակառակն են ցույց տալիս»,-ասում է Տիգրանյանը: Վերջինս նաեւ ուշադրություն է հրավիրում այն փաստի վրա, որ նոր օրենքով նախատեսվող ընտրողի էլեկտրոնային գրանցման կտրոնը նույնպես ենթակա չէ ո՛չ տեսանկարահանման, ո՛չ լուսանկարահանման: Հիշեցնենք, նոր ԸՕ-ով տեղամասում ընտրողը էլեկտրոնային եղանակով գրանցվում է. էկրանին երեւում է նրա նկարն ու կանաչ լույս է վառվում, այն դեպքում, եթե նա դեռ չի քվեարկել՝ սարքը թողարկում է քվեարկության մասնակցության կտրոն, որը հանձնելով հանձնաժողովի անդամին, ընտրողը նրանից ստանում է քվեաթերթիկը: Ի դեպ նախագծում չի նշվում, թե քվեարկության կտրոնների հետ հանձնաժողովի անդամներն ինչպես պետք է վարվեն, դնելու են դարակու՞մ, ծրարի մե՞ջ, առանձին արկղու՞մ: Նշվում է միայն, որ հաշվարկի ժամանակ դրանք նույնպես պիտի հաշվվեն:

Այսպիսով, նոր  Ընտրական օրենսգիրքը մտնում է քննարկումների փուլ, բայց արդեն իսկ ակնհայտ է, որ իշխանությունները ամեն ինչ անելու են ստորագրված ցուցակների հրապարակայնացումը թույլ չտալու համար: Բանավեճն, ընդ որում, տեղափոխվում է միջազգային հարթակ, Վենետիկի հանձնաժողովն ընդդեմ ԵԱՀԿ/ԺՀՄԻԳ-ի եւ ՄԱԿ-ի: Մյուս կողմից, սա այն դեպքն է, երբ ասվում է՝ մարդու մտքին տեղ լինի: Հարեւան Վրաստանում, օրինակ, նույնիսկ առանց ընտրողների ստորագրված ցուցակների հրապարակայնացման լուծեցին ուռճացված ընտրացուցակների հարցը: Այնտեղ 2012 թվականի խորհրդարանական ընտրություններից առաջ իշխանության որոշմամբ կազմվեցին խմբեր, որոնցում ներգրավված էին պետական մարմնի, ընդդիմության եւ հասարակական սեկտորի ներկայացուցիչներ: Այս խմբերը երկրով մեկ անցան տուն առ տուն եւ մաքրեցին իրենց ընտրացուցակները երկրում փաստացի չբնակվող քաղաքացիներից: Բայց այստեղ կա մի փոքր, շատ փոքր հանգամանք. Վրաստանում 2012 թվականի խորհրդարանական ընտրություններում հաղթեց Բիձինա Իվանիշվիլիի ընդդիմադիր «Վրացական երազանք» կուսակցությունը: Իշխող «Միասնական ազգային Շարժումը» պարտություն կրեց, եւ փորձագետների գնահատմամբ՝ դա տեղի ունեցավ այդ թվում նաեւ ընտրացուցակները մաքրելու հետեւանքով:

Աննա Հակոբյան