Հայերը դժվար են ղեկավար փոխում. հարցազրույց ՆԱՍՍԱ-ի ինժեներ Ռիչարդ Օհանյանի հետ

ՆԱՍՍԱ-ի ռեակտիվ շարժիչների լաբորատորիայի էլեկտրոինժեներ, ԱՄՆ-ի «Policy Forum Armenia» կազմակերպության գիտաշխատող, «Հայաստանի համար վերլուծությունների եւ պլանավորման ARPA ինստիտուտի» խորհրդի անդամ եւ Իրանի բարձր դասարանցիների  ֆիզիկայի դասագրքի հեղինակ Ռիչարդ Օհանյանը «ՀԺ»-ին տված հարցազրույցում խոսել է հայաստանյան մի շարք կարեւոր խնդիրների մասին, որոնք, ըստ նրա, երբեմն համազգային արմատներ ունեն: Ռիչարդ Օհանյանը երկար տարիներ ակտիվորեն ներգրավված է նաեւ ազգային եւ համայնքային կյանքում:

- Պարոն Օհանյան, մի քանի շաբաթ առաջ Հայաստանում ՀՅԴ-ն քաղաքական համաձայնագիր կնքեց իշխող հանրապետական կուսակցության հետ: Բանակցությունների փուլում այստեղ տեղեկություններ էին տարածվում, որ ԱՄՆ-ի  դաշնակցականները դեմ են այդ քայլին: Ճի՞շտ էին այս տեղեկությունները:

- Ներքին առումով ես չգիտեմ՝ դաշնակցական տարբեր շրջանների կենտրոնական կամ տեղական մարմինները ինչքան դեմ էին այդ որոշմանը, կամ դեմ չէին, բայց հրապարակային որեւէ հայտարարություն չեմ տեսել, գոնե ՀՅԴ Ամերիկայի շրջանում աշխատող կենտրոնական կոմիտեների կողմից: Այսինքն, հնարավոր է, որ եղել են կուսակցականներ, ովքեր դեմ են եղել այդ որոշմանը, որովհետեւ վերջիվերջո մարդիկ իրենց կարծիքների տերն են, բայց ընդհանուր՝ որպես կազմակերպություն, գոնե ես չեմ տեսել որեւէ հրապարակային հայտարարություն տեղական մարմինների կողմից: Դուք տեսե՞լ եք նման հայտարարություն:

- Հրապարակային ոչինչ չի եղել: Խոսվում էր, որ ներքին լուրջ դիմադրություն է եղել ՀՅԴ Ամերիկայի եւ Ֆրանսիայի կառույցներում:

- Դա նորմալ երեւույթ է: Դաշնակցությունը համաշխարհային կազմակերպություն է, որն ունի տարբեր մարմիններ, որոնք աշխատում են տարբեր երկրներում. այս համաշխարհային կառույցը ինչ-որ չափով աշխատում է ապակենտրոն կերպով, եւ շատ նորմալ է, որ տարակարծություններ լինեն այսքան կարեւոր հարցի շուրջ: Իմ կարծիքով, դա կարելի է վերագրել դաշնակցության ընդհանուր կառույցի ճկունությանը, որ այդ տարակարծությունները ջախջախիչ եւ պառակտիչ հետեւանքներ չեն ունենում կազմակերպության վրա: Իսկ տարակարծությունն իմ կարծիքով բնական է, այդպես էլ պիտի լինի, եթե չլիներ, ես դա ավելի աննորմալ կհամարեի: Եթե եղել է տարակարծություն, ուրեմն դաշնակցությանը պետք է գնահատել այս հարցով, որ իրենք կարողացել են այդ հարցը լուրջ քննարկել եւ վերջում որոշման հանգել:

- Դուք անձամբ, ի՞նչ կարծիք ունեք այդ համաձայնագրի եւ առհասարակ Հայաստանում քաղաքական փոփոխությունների մասին: Հայ համայնքում ինչպե՞ս է ընդունվում այս ամենը, հետեւո՞ւմ եք գործընթացներին:

- Ես անձամբ հետեւում եմ, իմ ընկերական շրջանակը՝ նույնպես, ես կասեի, մի քիչ ավելի շատ է հետեւում, քան մյուսները: Հայաստանի քաղաքականությունն էլ իր բարդություններն ունի, երբ հեռվից են հետեւում, կարող է եւ դեմքերին չեն ճանաչում, կուսակցություններին ծանոթ չեն, լուրերը  հայերեն է գրվում, դա ինքին խնդիր է շատերի համար, արդեն իսկ  սփյուռքում նոր սերունդը դժվարանում է հայերեն կարդալ, կամ էլ, որ կարդում է, չեն ընկալում բոլորը: Իսկ ընդհանուր առմամբ, որեւէ լուրջ աշխատանք չկա կամ չի տարվում, որ սփյուռքի ընդհանուր կարծիքը հայտնի դառնա, գիտական մեթոդոլոգիա չի օգտագործվում, լուրջ տվյալ չկա: Որեւէ կազմակերպություն չի զբաղվում, որ տարբեր երկրներում ապրող հայ համայնքներում կարծիքները ընդհանրացվեն, հասկացվեն կամ վերլուծվեն: Մարդիկ իրենց անձնական կարծիքներն ունեն, այո, բայց դա չի կարելի ընդհանրացնել որպես տարբեր համայնքների կամ սփյուռքի կարծիք:

- Անձամբ ձեր կարծիքը ինչպիսի՞ն է Հայաստանի քաղաքական իրականության վերաբերյալ, այդտեղից ի՞նչ է երեւում, որ Հայաստանում ի՞նչ վիճակ է: Սահմանադրություն փոխվեց, դառնում ենք խորհրդարանական պետություն:

- Դա մի քիչ բարդ հարց է: Խոսակցություններ միշտ էլ կան ընդհանուր կոռուպցիայի մասին: Կարլ Փոփփեր անունով հայտնի փիլիսոփա կա, որը իր «The open Society and its enemies» աշխատության մեջ ասում է, The primary problem in political theory, հիմնական խնդիրն այն չէ, թե ով է հարմար կառավարելու, հիմնական խնդիրն այն է, թե ինչպես ենք մենք կարող առանց արյունահեղության կամ հեղափոխության հեռացնել մեզ կառավարողներին այն ժամանակ, երբ մտածում ենք, որ նրանք այլեւս հարմար չեն կառավարելու: Դժբախտաբար, սա համահայկական խնդիր է: Հայերը մի քիչ դժվարանում են իրենց ղեկավարներին փոխել, կապ չունի՝ դա պետություն է, կուսակցություն է, հասարակական, մշակութային, թե գիտական կազմակերպություն: Մեր մեջ դժվար է դա տեղի ունենում: Իմ ընդհանուր քննադատությունը այս հարցում այն, է որ նոր սերունդները որ գալիս են, նոր ղեկավարները դժվարանում են հներին տեղափոխել եւ դրա համար փոփոխությունը դժվար է ընթացք գտնում, փոփոխությունը ոչ միայն մարդկանց փոխելու իմաստով, այլ ընդհանուր գաղափարախոսությունների: Սրա ամենակարկառուն նմուշը Հայաստանի պետությունն է. տարիներ շարունակ նույն մարդիկ են ղեկավարում, նույն դեմքերն են: Իսկ եթե լինում է որեւէ փոփոխություն եւ մեկը գնում, ուրիշն է գալիս, նույն մտայնությունն է շարունակվում, նույն քաղաքականությունն է գոյատեւում, եւ սա պրոբլեմ է: Հիմա ինչպես անենք, որ այսպես չլինի, դա մի քիչ դժվար հարց է, ազգովի պետք է այս հարցը քննենք:

Ինչ վերաբերվում է Սահմանադրության փոփոխությանը, պարզ է, որ խնդիր կա  Սահմանադրությունը փոխելու ձեւի հետ, բայց Սահմանադրությունը վատը չէ, պառլամենտարիզմը, իմ կարծիքով, լավ բան է, բայց այդպես, որ Սահմանադրությունը փոխեցին... դե, դա պրոբլեմ է:

- Սերժ Սարգսյանն, օրինակ, գտնում է, որ այդ նույն հարցի լուծումը բերել է Սահմանադրության փոփոխությամբ, եւ իր կարծիքով հենց խորհրդարանական համակարգին անցնելը պետք է օգնի, որպեսզի ղեկավարություն փոխվի երկրում, սերնդափոխություն տեղի ունենա, եւ նաեւ այդ արմատացած, կարծրացած գաղափարները զիջեն նոր, ավելի պրոգրեսիվ գաղափարներին: Ձեր կարծիքով, ճի՞շտ հաշվարկ է արել նա:

- Գիտեք, իրենք մի բան ասում են, բայց ինչ կկատարվի ապագայում, արդեն պետք է սպասել եւ տեսնել: Ես էլ շատերի նման մի քիչ կասկածով եմ մոտենում այդ բոլոր խոստումներին: Տեսնենք, արդյոք այս բոլոր խոսքերը, որ տվել են, իրականության հետ կհամընկնե՞ն: Դա ես չեմ կարող ասել, բայց գոնե նրանք, ովքեր հետեւում են այս խնդիրներին,  մի փոքր այլ կարծիքի են: Նրանք ասում են, որ  երեւի ձեւ էին փնտրում, որ իրենց քաղաքական գոյությունը երկարացնեն: Չգիտեմ, պիտի համբերենք եւ տեսնենք:

- Պարոն Օհանյան, Հայաստանում նոր կուսակցություններ են ստեղծվում, նոր ուժեր ներգրավվում,  տեղյա՞կ եք նրանց մասին, կարծում եք՝ կարո՞ղ են հաջողել, թե՞ ոչ:

- Գիտեմ՝ «Նոր Հայաստան» կա, կամ «Քաղաքացիական պայմանագիրը»: Դա լավ բան է: Հույսս այն է, որ այս նոր կուսակցությունները պետք է կարողանան իրենց տեղը գտնել:  Եթե նոր կուսակցություն ես հիմնում, պետք է կարողանաս տեղը գտնել ընդհանուր գաղափարախոսության սպեկտրումի վրա: Մի շատ կարեւոր բան կա, որ կարող է տեխնիկական թվալ, բայց շատ կարեւոր է, որ այս եւ ընդհանրապես բոլոր կուսակցությունները կարողանան ընտրության պրոցեսը մի քիչ ավելի բարելավել, իրենք պետք է իրենց ներկայացուցիչները ունենան ԲՈԼՈ՛Ր կենտրոններում, որտեղ կատարվում է քվեարկություն: Հայաստանում խնդիրը ոչ թե կուսակցությունների լինել- չլինելն է, կամ գաղափարախոսությունների ճիշտ կամ սխալ լինելն է, այլ ընտրության պրոցեսը: Ընտրությունները ճիշտ չեն ընթանում, դրա համար պետք է ձեւ գտնել, եւ հուսով եմ, որ այս նոր կուսակցությունները կաշխատեն այդ ուղղությամբ:

Աննա Հակոբյան