Արգելել թուրքական ապրանքների ներմուծումը Հայաստան ելք չէ. ելքը ուժեղ երկիր ստեղծելն է

Նախօրեին հայտնի դարձավ, որ Կառավարությունը լրջորեն քննարկում է թուրքական ապրանքների ներկրումը արգելելու կամ սահմանափակելու հնարավորությունը եւ ներկայումս ՀՀ էկոնոմիկայի նախարարությունը իրականացնում է ուսումնասիրություններ եւ հաշվարկներ:

Ճի՞շտ, թե՞ սխալ կլինի թուրքական ապրանքների ներմուծումը Հայաստան արգելելը: Ցանկացած հայաստանցի նման քայլը կարող է դրական համարել, եթե, իհարկե, հարցը դիտարկի զուտ հուզական, զգացմունքային հարթության մեջ: Սակայն տնտեսությունը հեռու է զգացմունքային հարթությունից` սառը, դաժան, չոր հաշվարկների աշխարհ է սա: Ու Թուրքիայից ներմուծումը արգելելու նպատակահարմարությունը հաշվարկելու համար պետք է ունենանք որոշ ցուցանիշներ:

Այսպես. պաշտոնական տվյալներով՝ տարեկան Թուրքիայից Հայաստան է ներմուծվում է մոտ 140 միլիոն դոլարի ապրանք: Այդ 140 միլիոն դոլարը Թուրքիայի արտահանման ընդհանուր ծավալի ընդամենը 0.1 տոկոսն է: Այսինքն ներմուծումն արգելելու դեպքում մենք շոշափելի վնաս Թուրքիայի տնտեսությանը չենք հասցնի: Բայց Հայաստան ներմուծվող ապրանքների ընդհանուր ծավալի մեջ թուրքական ապրանքների մասնաբաժինը մոտ 5 տոկոս է: Այս ցուցանիշով Թուրքիան մեր խոշորագույն առեւտրային գործընկերների առաջին 5-յակում է: Ինչո՞ւ ենք այսքան շատ ներկրում Թուրքիայից: Պատասխանը պարզ է: Թուրքական տնտեսությունը, որքան էլ դա հաճելի չլինի մեզ համար, բավականին հզոր ու մրցունակ է: Գին-որակ հարաբերակցության տեսանկյունից թուրքական ապրանքները մրցունակ են նաեւ մեր շուկայում:

Թուրքիայից Հայաստան է ներմուծվում ավելի քան 700 անուն ապրանք` սննդամթերք, քիմական արտադրանք, հագուստ, կոշկեղեն, կենցաղային տեխնիկա, էլեկտրատեխնիկական արտադրանք, շինանյութեր, մետաղական գլանվածք...: Ըստ ՀՀ մաքսային ծառայության պաշտոնական տվյալների՝ անցյալ տարի միայն մոտ 5 միլիոն դոլարի գործվածք է ներմուծվել, 4 միլիոն դոլարի սպիտակեղեն,  3.5 միլիոն դոլարի կոստյումներ, 1.5 միլիոն դոլարի վերնաշապիկներ ու բլուզկաներ, 3.2 միլիոն դոլարի զուգարանի թուղթ, 1.5 միլիոն դոլարի կոշիկ, 2 միլիոն դոլարի «կաֆել-մետլախ», 1 միլիոն դոլարի ապակեղեն, 7 միլիոն դոլարի մետաղական արտադրանք` «շվելերներից» ու «ուգոլնիկներից» սկսած եւ վերջացրած մեխով ու «շուրուպով», 6 միլիոն դոլարի ալյումինե արտադրանք, 2 միլիոն դոլարի կողպեք ու կախիչ, մի քանի միլիոն դոլարի ձեռքի գործիքներ...:

Բայց Թուրքիայից Հայաստան ապրանքների ներմուծումը ունի մի առանձնահատկություն` թուրքական ապրանքներ ներկրումների զգալի, եթե ոչ մեծ մասը իրականացնում են փոքր ու միջին առեւտրականները: Իսկ դա նշանակում է, որ նման արգելանք դնելու պարագայում առաջին հերթին տուժելու է հենց փոքր բիզնեսը: Իհարկե, արգելանք մտցնելուց հետո փոքր բիզնեսը կփոխի իր գործունեության աշխարհագրությունը եւ կսկսի նույնատիպ ապրանքները ներկրել, ասենք, Չինաստանից, Վիետնամից...: Սակայն անցումային փուլը կլինի ցավոտ, քանի որ արդեն կան գործարար կապեր, պայմանավորվածություններ, մատակարարման մշակված սխեմաներ եւ այլն:  Եվ այս առումով փոքր գործարարները չեն կարող որոշակի կորուստներից խուսափել:

Այլ թեմա է խոշոր բիզնեսը, որը կարող է նույնիսկ շահել այդպիսի արգելքից: Ինչպե՞ս: Խոշոր, կամ, այսպես ասենք՝ «թեւութիկունք» ունեցող բիզնեսը հեշտությամբ կարող է շրջանցել արգելքը: Բերենք մի օրինակ: Վերջերս հենց «Հայկական ժամանակ» օրաթերթում տպագրվեց լուսանկար, ըստ որի «Երեւան սիթիում» վաճառվում է թուրքական արտադրության լոլիկ` իր արկղերով: Սակայն պարզվեց, որ պաշտոնապես Թուրքիայից  լոլիկ գրեթե չի ներկրվում: Իսկ դա նշանակում է, որ այդ լոլիկը նույնիսկ չի էլ մաքսազերծվել: Հետեւաբար այն չի էլ հաշվառվել որպես ներմուծվող ապրանք: Այդ հրապարակումից հետո լոլիկները շարունակվում են վաճառվել, բայց արդեն ոչ իրենց արկղերով: Փաստորեն կան այնքան զորեղ ու ազդեցիկ «գործարարներ», որոնք կարող են ցանկացած ապրանք Հայաստան ներմուծել առանց այն պաշտոնապես մաքսազերծելու, առանց դրա ծագման երկիրը բացահայտելու: Այսինքն, մեր մաքսային մարմինների կոռումպացվածությունը եւ նմանատիպ «գործարարների» ամենակարողությունը կհանգեցնի նրան, որ Թուրքիայից նրանք առաջվա նման կամ նույնիսկ ավելի շատ ապրանք կներկրեն, բայց կձեւակերպեն, թե բերել են, ասենք, Բուրկինա Ֆասոյից: Կստացվի, որ Թուրքիայից ապրանքների ներկրումը արգելելու պարագայում մենք ընդամենը կվնասենք փոքր բիզնեսին, նոր շուկա կբացենք օլիգարխների համար, Թուրքիայի տնտեսությունն էլ դրանից չի տուժի...: Այսինքն, սրանով մենք միմիայն կվնասենք Հայաստանի շահերին:

Ու կրկին գալիս-հանգում ենք մի շատ տխուր խնդրի: Ինչո՞ւ պետք է մեր տնտեսությունը լինի այնքան անմրցունակ, որ մենք չկարողանանք նույնիսկ «մայկա-տռուսիկ» արտադրել ու այն ներմուծենք Թուրքիայից: Ի՞նչ է, մեզ մոտ հնարավո՞ր չէ էժան ու որակյալ ջինսե շալվարներ կարել: Զուգարանի թղթի արտադրությունը այդքան բա՞րդ գործ է...: Ոչ մի բարդություն չկա, պարզապես պետք է հանել մեր տնտեսության զարգացման  արհեստական խոչընդոտները` մոնոպոլիաներ, կոռուպցիա, հարկային բեսպրեդել, խոշոր գործարար-պաշտոնյաներ...: Ու եթե մենք դա անենք, թուրքական արտադրանքի ներմուծումն արգելելու ոչ մի կարիք չի առաջանա. այն ինքն իրեն կնվազի: Արդյունավետ, մրցունակ, ազատ շուկայական տնտեսություն եւ հետեւաբար ուժեղ երկիր ստեղծելը կլինի մեր ամենահզոր հարվածը Թուրքիային: