Օֆշորային փողեկուլներ. ինչպես են մեր «խեղճ» օլիգարխները տարեկան 700-800 մլն $ հանում ՀՀ-ից

«Օֆշոր» հասկացությունը դարձել է մեր հասարակական կյանքի անբաժանելի մասը: Հիմա երեւի տարրական դասարանների աշակերտներն էլ գիտեն, թե ինչ է օֆշորը:

Սակայն մեր տնտեսության վրա օֆշորային ընկերությունների թողած ազդեցության մասին պատկերացումները, այսպես ասենք, չափազանց մոտավոր են ու թերագնահատված: Մինչդեռ կարելի է պնդել, որ օֆշորների միջոցով մեր տնտեսությունից հսկայական գումարներ են տարվում: Եվ դա պատկերացնելու համար նկարագրենք օֆշորների միջոցով եկամուտներ թաքցնելու եւ հարկերից խուսափելու ամենապարզունակ սխեման, որը լայնորեն կիրառում են մեր օլիգարխները:

Եթե օլիգարխը ներկրում է որեւէ ապրանք, որի գինը միջազգային շուկայում 1 դոլար է, եւ վաճառում է դա Հայաստանում 5 դոլարով, ապա նրա ստացած մարժան 4 դոլար է եւ այդ գումարի, ասենք, կեսը` 2 դոլարը, նա պետք է հարկ վճարի: Եվ ուրեմն, ինչ պետք է անի «խեղճ» օլիգարխը, որ ավելի քիչ հարկ վճարի: Նա պետք է ցույց տա, որ տվյալ ապրանքը արտասահմանում ձեռք է բերել ոչ թե 1 դոլարով, այլ, ասենք, 3 դոլարով: Այդ դեպքում օլիգարխի մարժան կդառնա միայն 2 դոլար, եւ հենց այդ երկու դոլարի կեսը կամ մեկ դոլարը նա պետք է հարկ վճարի:

Իսկ ինչպես անի, որ ցույց տա, թե ինքը համաշխարհային շուկայում 1 դոլար գին ունեցող ապրանքի դիմաց վճարել է 3 դոլար: Նորմալ` ոչ օֆշորային երկրում նման բան անելը դժվար է, որովհետեւ այդ ապրանքը վաճառող ընկերության մոտ մեծ հասույթ կգոյանա եւ այդ հասույթից նա պետք է հարկեր վճարի իր երկրում: Ահա այստեղ է, որ ի հայտ է գալիս օֆշորային X ընկերությունը: X-ը տվյալ ապրանքը գնում է 1 դոլարով, վաճառում մեր օլիգարխին 3 դոլարով: Ու քանի որ այդ առքուվաճառքը ընդամենը փաստաթղթային ձեւակերպումներ են պահանջում եւ ուրիշ ոչինչ, X-ում նույնիսկ աշխատողներ չկան: Դրանք, պատկերավոր ասած, «ֆեյքեր» են, որոնք բանկային համակարգով մեր օլիգարխից ստանում են փողը, դրա մի մասը փոխանցում տվյալ ապրանքը վաճառողին, իսկ տարբերությունը պահում իրենց: Ու ստացվում է, որ  ինչ-որ պանամաներում, կայմաններում կամ վիրջիններում գրանցված այդ ընկերությունը ընդամենը փող ներծծող պոմպ է` փողեկուլ: Արդյունքում լինում այն, ինչ լինում է: Այն շահույթը, որ օլիգարխը պետք է ստանար Հայաստանում եւ հսկայական հարկեր վճարեր, մնում է օֆշորում: Դե այստեղ թերեւս կարիք էլ չկա նշելու, որ այդ X ընկերությունը իրականում պատկանում է նույն օլիգարխին եւ չհարկված շահույթը ստանում է այդ նույն օլիգարխը, բայց՝ պանամաներում ու կայմաններում:

Որպեսզի ակնհայտ դառնա, որ այս պարզունակ սխեման կիրառում են մեր օլիգարխները, բերենք մի քանի օրինակ: Պաշտոնական վիճակագրության համաձայն, անցած տարի Հայաստան ներկրված շաքարի հումքի մեկ կիլոգրամի մաքսային արժեքը կազմել է 40 ցենտ: Սա այն դեպքում, երբ անցած տարի շաքարի հումքի միջին գինը եղել է 26 ցենտի շրջակայքում: Ու եթե պատկերացնենք, որ պաշտոնապես տարեկան  Հայաստան է ներկրվում 80-90 հազար տոննա շաքարի հումք, ապա կարող ենք պնդել, որ տարեկան 8-9 միլիոն դոլար մնում է օֆշորում: Այստեղ հաշվի չենք առնում տվյալ շուկայում եղած ստվերը, այլ սխեմաներով հարկերից խուսափելը... խոսքը միայն օֆշորային սխեմայի մասին է:

Բանանի դեպքում էլ հետաքրքիր թվեր են: Սահմանի վրա բանանի մեկ կիլոգրամի գինը ավելի քան 80 ցենտ է եղել 2015 թվականին: Դա մոտ 380 դրամ է: Իսկ այդ նույն տարվա ընթացքում ասենք Ռուսաստանի սուպերմարկետներում մեկ կիլոգրամ բանանը վաճառվում էր 250-300 դրամով: Մանրածախ շուկայում նման գին լինելու պարագայում ՌԴ սահմանին բանանի մեկ կիլոգրամի մաքսային արժեքը պետք է կազմեր 25 ցենտ: Այսինքն Հայաստան ներկրված յուրաքանչյուր կիլոգրամ բանանից մի 50 ցենտը մնացել է օֆշորում: Անցած տարի Հայաստան է ներկրվել 14 միլիոն կիլոգրամ բանան, ինչը նշակում է, որ այս սխեման օգտագործելու դեպքում օֆշորներում «կանհետանար» մի 7-8 միլիոն դոլար:

Հիմա մտովի կազմեք ներկրվող ապրանքների այն ցանկը, որոնց շուկայում ներգրավված են մեր օլիգարխները, եւ պարզ կդառնա, թե քանի տասնյակ կամ հարյուրավոր միլիոն դոլարներ են օֆշորային մի քանի X ընկերությունների ջանքերով «կորչում» պանամաներում ու կիպրոսներում:      

Ճիշտ նույն սխեման, բայց արդեն հակառակ ուղղությամբ, գործում է արտահանման դեպքում: Այսինքն հայաստանյան օլիգարխը որեւէ ապրանք խիստ ցածր գնով վաճառում է իրեն իսկ պատկանող օֆշորային ընկերությանը, նա էլ շուկայական գնով վաճառում վերջնական գնորդին: Տարբերությունը կրկին մնում է օֆշորում: Արտահանման ոլորտում այսպիսի սխեմա օգտագործելու դասական օրինակը մի քանի տարի առաջ դեռ գործող «Նաիրիտն էր»: Ում եւ ինչ գնով են վաճառում մեր պղնձի հանքաքարը, ինչ ճանապարհ է անցնում այն մինչեւ վերջնական գնորդին հասնելը՝ անհայտ է: Դա համարվում է «առեւտրային գաղտնիք»:

Հատուկ նշենք, որ օֆշորային այս սխեման աշխատեցնելու համար անհրաժեշտ է ունենալ մոնոպոլիզացված շուկա, որպեսզի տվյալ օլիգարխը կարողանա իր ապրանքը այստեղ վաճառել իր ուզած գնով: Նույնն էլ արտահանելիս: Եթե լինի մրցակցություն, ապա սխեմայի օգտագործումը դառնում է գրեթե անիմաստ: Ահա թե ինչու են Հայաստանում մոնոպոլիաները գործում իշխանության ամենաբարձր հովանու ներքո: 

Միջազգային ֆինանսական կազմակերպությունների որոշ գնահատականների համաձայն, տարեկան Հայաստանից ապօրինի դուրս է բերվում 700-800 միլիոն դոլար: Օֆշորային վերը նշված սխեմաները դրանում ամենամեծ դերակատարումն ունեն: