Բյուջեից հեռու խաղացեք. փնտրեք փողերը օֆշորում

Երեկ ԱԺ արտահերթ նիստում առաջին ընթերցմամբ ընդունվեց «Հրազդան ցեմենտ» ՓԲԸ-ին հարկային արտոնություններ տալու մասին օրենքների նախագծերի փաթեթը:

Եթե այս փաթեթն ընդունվի, ապա «Հրազդան ցեմենտը» կազատվի ՀՀ պետական բյուջե գանձելու ենթակա մոտ 505 միլիոն դրամը վճարելուց: Սրանք տարիներ շարունակ չկատարված հարկային պարտավորությունների վրա ավելացած տույժ-տուգանքներն են:

Նույն փաթեթը մեկ անգամ արդեն իսկ քվեարկվել է ԱԺ-ում եւ մերժվել: Հիմա կառավարությունը կրկին բերել է այն, հույս ունենալով, որ ի վերջո կանցկացնի. ամենայն հավանականությամբ կանցկացնի: Ու սա կլինի բավականին նշանակալից իրադարձություն տնտեսական դաշտի համար:

Եվ ուրեմն, որն է խնդիրը: Այն, որ կառավարությունը ուզում է արտոնություններ տալ «Հրազդան ցեմենտին», առաջին հայացքից ողջունելի է, քանի որ դրանով մեր արդյունաբերության հսկաներից մեկը հնարավորություն կստանա շունչ քաշել եւ լիարժեք աշխատել: Բայց սա՝ միայն առաջին հայացքից: Իրականում «Հրազդան ցեմենտին» հարկային արտոնություն տալը խաթարում է տնտեսագիտական հիմնարար սկզբունքներ: Առանձին վերցրած մեկ ձեռնարկությանը հարկային արտոնություն տրամադրելը հակասում է առողջ տրամաբանությանը եւ կարող է աղետալի նախադեպ դառնալ:

Ներկայումս «Հրազդան ցեմենտը» «ՎՏԲ Հայաստան» բանկի սեփականությունն է: Այնպես չէ, որ բանկը երազում էր ձեռք բերել այդ գործարանը: Պարզապես «Հրազդան ցեմենտը» ժամանակին խոշոր` մոտ 20 միլիոն դոլարի վարկ էր վերցրել այս բանկից ու հետո չեր մարել վարկը եւ այն, պատկերավոր ասած, ավտոմատ անցավ բանկին: Եվ վերը նշված տույժ-տուգանքներն էլ բանկը չի կուտակել, այլ նախկին սեփականատերը, որը ուղղակի բախտի քմահաճույքին թողեց այդ հսկա ձեռնարկությունը, որը ձեռք էր բերել կոպեկներով: Այնպես որ, «ՎՏԲ Հայաստանը» ակամայից է ժառանգել ինչպես ձեռնարկությունը, այնպես էլ դրա պարտքերը եւ հիմա այս արտոնություններով ընդամենը ցանկանում է թեթեւացնել այդ ծանր բեռը, ինչը բնական է եւ հասկանալի:

Բայց արդյոք սա միա՞կ տարբերակն է, եւ կառավարությունը այլ միջոցներով չէ՞ր կարող օգնել ձեռնարկությանն ու նոր սեփականատիրոջը: Դա պարզելու համար սեղմ ներկայացնենք «Հրազդան ցեմենտի» դաժան «կենսագրությունը»: Մինչեւ 2001 թվականը այս գործարանը պետական սեփականություն էր եւ տարեկան արտադրում էր մոտ մեկ միլիոն տոննա ցեմենտ: Այն ժամանակվա ցեմենտի գներով հաշվարկելու դեպքում կստացվի, որ տարեկան այս ձեռնարկությունը մի քանի տասնյակ միլիոն դոլարի արտադրանք էր տալիս: Ու որոշվեց, որ այն պետք է սեփականաշնորհվի: Դրանում ոչ մի վատ բան չէր լինի, եթե գործարանը չվաճառվեր 150 հազար դոլարով ու այն չգներ Ռոբերտ Քոչարյանի ու Սերժ Սարգսյանի այն ժամանակվա ամենամտերիմ օլիգարխներից մեկը` Միխայիլ Բաղդասարովը: Վերջինս գործարանը բնականաբար գնեց օֆշորում` Ջերսի կղզում գրանցված «Միկա Լիմիթեդ» ընկերության միջոցով ու հենց այդ պահից սկսվեցին գործարանի դժբախտությունները: Արտադրության ծավալը կտրուկ նվազեց, տարիների ընթացքում սկսեցին պարտքեր կուտակվել...: 13 տարի անց գործարանը, ինչպես նաեւ Միխայիլ Բաղդասարովին պատկանող մի շարք այլ ձեռնարկություններ դարձան անվճարունակ ու պարզ լեզվով ասած՝ «սկեցին»:

Հիմա ի՞նչ հնարավորություններ ունի կառավարությունը վերականգնել վերը նշված 505 միլիոն դրամը: Ախր դա պետական բյուջեի, այսինքն մեր բոլորիս` հարկատուներիս փողն է` մեր սեփականությունը: Նախ կառավարությունը պետք է փորձեր պարզել, թե այդ ինչու «սկեց» գործարանը, ինչպիսի շրջանառություն ուներ, ինչպիսի իրական շահույթներ ուներ, ուր գնացին այդ գումարները, ինչու գործարանը գնվեց օֆշորային ընկերության միջոցով, գործարանի նախկին սեփականատիրոջ հաշվին օֆշորներում որքան գումար կա, ինչպես են դրանք առաջացել եւ այլն: Կառավարությանը դա կարծես ընդհանրապես չի հետաքրքրել, չի հետաքրքրում եւ չի էլ հետաքրքրի: Եթե հետաքրքրեր, ապա գոնե մի փոքրիկ հանձնարարական կլիներ իրավապահներին ուսումնասիրելու վերաբերյալ: Չի եղել: Ինչ-որ բան հուշում է, որ նվազագույն ջանքեր կիրառելու եւ համապատասխան հանցանշաններով քրեական գործ հարուցելու ու անաչառ քննելու դեպքում շատ հեշտությամբ կարելի կլիներ հայտնաբերել նշված 505 միլիոն դրամը մի քանի կամ նույնիսկ մի քանի տասնյակ անգամ գերազանցող գումարներ եւ վերադարձնել պետական բյուջե:

Բայց նույնիսկ սա չանելու պարագայում կառավարությունը կրկին կարող էր «Հրազդան ցեմենտի» խնդիրը լուծել առանց հարկային այսպիսի աննորմալ արտոնություն շնորհելու: Կառավարությունը կարող էր այդ 505 միլիոն դրամի պարտքը վերակառուցել, վճարումը հետաձգել ասենք, 5 կամ նույնիսկ 10 տարով: Ազատ շուկայական տնտեսության սկզբունքների տեսանկյունից սա շատ ավելի լավ լուծում է: Կամ կա եւս մի տարբերակ: Կառավարությունը կարող է այդ 505 միլիոն դրամի չափով բաժնեմաս վերցնել «Հրազդան ցեմենտից» եւ երբ գործարանը ոտքի կկանգնի, նույն գնով կամ ավելի թանկ գնով այն հետ վաճառել հիմնական սեփականատիրոջը կամ այլ գնորդի: Կարելի է գտնել նաեւ այլ տարբերակներ, որոնք չեն հակասում տնտեսության կառավարման ժամանակակից սկզբունքներին: Սակայն անհասկանալի պատճառներով կառավարությունը բազմաթիվ տարբերակներից ընտրել է հատկապես այն մեկը, որը բոլորովին հարիր չէ ազատական, շուկայական տնտեսության հիմնադրույթներին: