Կառավարությունը նստեցրել է Հայաստանը պարտքային ասեղի վրա

Հայաստանի պետական պարտքի մասին խոսելիս մեր պաշտոնյաները ասում են, թե ոչ մի խնդիր չկա, ամեն ինչ վերահսկողության ներքո է, այդպես էլ պետք է լիներ, բոլոր երկրներն էլ պարտք են վերցնում եւ այլն, եւ այսպես շարունակ: Սա հեքիաթ է մանկապարտեզի երեխաների համար: Վատ հեքիաթ:

Իրականում Հայաստանի պետական պարտքի խնդիրը թերեւս ամենասուր հարցն է, որ այսօր կանգնած է մեր առջեւ եւ շոշափում է մեր երկրի անվտանգությունը: Ու եթե իշխանությունը սա գիտակցում է, բայց ընդամենը ձեւ է թափում, թե խնդիր չի տեսնում, ապա դա չարյաց  փոքրագույնն է` գոնե գիտակցում է: Շատ ավելի վատ տարբերակ է, եթե անկեղծորեն հավատում է, որ խնդիր չկա ու ամենեւին էլ ձեւեր չի թափում:

Հայաստանի պետական պարտքը արդեն դուրս է եկել վերահսկողությունից եւ մեր տնտեսությունը գցել է դեպի անդունդ տանող շրջապտույտի մեջ: Սա զգացական ենթադրություն չէ, ոչ էլ գույները խտացնելու փորձ: Պարտքի` վերահսկողությունից դուրս գալու փաստը արձանագրված է կառավարության պաշտոնական փաստաթղթերում եւ ընդամենը պետք է ուսումնասիրել դրանք: Ուսումնասիրենք եւ համոզվենք:

Անցած երեք տարիներին ՀՀ կառավարությունը մշակել է պետական միջնաժամկետ ծախսերի երեք ծրագիր (ՄԺԾԾ): Երեք տարի առաջ կազմվեց 2014-2016 թթ. ՄԺԾԾ-ն: Երկու տարի առաջ` 2015-2017թթ.-ինը, իսկ անցած տարի էլ՝ 2016- 2018 թթ. ՄԺԾԾ-ն: Այդ ծրագրերում կառավարության կանխատեսումներն են, թե նշված միջակայքում որքան կկազմի ՀՀ արտաքին պարտքը, ու նաեւ նշված է, թե փաստացի որքան կազմեց այդ պարտքը:   

Եվ ուրեմն: 2013 թվականին ՀՀ կառավարությունը կանխատեսում էր, որ 2014 թվականին ՀՀ պետական պարտքը կկազմի  1 տրիլիոն 971 մլրդ դրամ: Սակայն հետագայում` հաջորդ ՄԺԾԾ-ով արձանագրվեց, որ 2014-ի մեր պետական պարտքը կազմել է 2 տրլն 109 մլրդ դրամ: Այլ կերպ ասած, պետական պարտքը 138 միլիարդ դրամով կամ 7 տոկոսով գերազանցեց կառավարության կանխատեսումը: Այսինքն, կառավարությունը հընթացս որոշեց չնախատեսված, չծրագրված, պահի ազդեցության տակ ծագած անհրաժեշտությունից ելնելով՝ պարտքեր ներգրավել: 

Նույն այդ 2014-ին կառավարությունը կանխատեսեց, որ 2015 թվականին մեր պետական պարտքը կկազմի 2 տրիլիոն 91 միլիարդ դրամ: Տարին ավարտվեց եւ պաշտոնապես արձանագրվեց, որ մեր պետական պարտքը 2015 թվականի դեկտեմբերի 31-ի դրությամբ կազմել է 2 տրիլիոն 453 միլիարդ դրամ: Իսկ դա նշանակում է, որ այս անգամ էլ կառավարությունը 362 միլիարդ դրամով է «գերակատարել» պարտք վերցնելու իր կանխատեսումը: Շեղումը կանխատեսումից այս անգամ արդեն կազմել էր 17 տոկոս:

2015 թ. կառավարությունը իր 2016-2018թթ. ՄԺԾԾ-ում կանխատեսում է, որ 2016 թվականին մեր պետական պարտքը կազմելու է 2 տրիլիոն 431 միլիարդ դրամ: Թե փաստացի որքան կկազմի պարտքը այս տարվա վերջին, շատ դժվար է կռահել: Բայց կարող ենք արձանագրել, որ արդեն ապրիլի 30-ի դրությամբ մեր պետական պարտքը պաշտոնապես կազմել է 2 տրիլիոն 513 միլիարդ դրամ: Այսինքն 12 ամիսներից անցել է միայն 4-ը, բայց պետական պարտքը արդեն գերազանցում է տարվա կանխատեսածը 82 միլիարդ դրամով: 

Բայց սրանք ընդամենը փաստերի եւ ցուցանիշների արձանագրումներ ու կանխատեսումներ են: Դրանք, իհարկե, արդեն իսկ մռայլ են: Բայց շատ ավելի մռայլ է այն, թե ինչ է անում կառավարությունը այդ պետական պարտքի հետ կապված: Կառավարության գործողությունների դինամիկան ցույց է տալիս, որ մեր երկիրը նստեցվում է պարտքի ասեղի վրա: Ընդ որում, կառավարությունը դա վաղուց է կանխատեսել եւ կոնկրետ քայլեր է անում այդ ուղղությամբ: Դրա ամենավառ ապացույցը մեկ տարի առաջ «Պետական պարտքի մասին» ՀՀ օրենքում կատարված փոփոխություններն էին: Մինչ այդ փոփոխությունները օրենքով սահմանված էր, որ եթե ՀՀ պետական պարտքը կազմում է մեր ՀՆԱ-ի կեսը, ապա պետական բյուջեի դեֆիցիտը չի կարող գերազանցել 3 տոկոսը: Իսկ երբ պետական պարտքը հասնում է ՀՆԱ-ի 60 տոկոսին, ապա կառավարությունն այլեւ իրավունք չունի պարտք ներգրավելու: Սա կաշկանդում էր կառավարությանը, եւ անցած տարվա ամռանը փոփոխություն կատարվեց այդ օրենքում: Պետական պարտքից հանվեց ՀՀ կենտրոնական բանկի վերցրած պարտքերի բաղադրիչը: Դրա արդյունքում ընդլայնվեց պարտքեր ներգրավելու հնարավորությունը: Ուշագրավն այն է, որ այս փոփոխությունը ընդունելու պահին մեր պետական պարտքը դեռ բավականին հեռու էր ՀՆԱ-ի 50 տոկոսի սահմանագծից: Իսկ դա նշանակում է, որ կառավարությունը արդեն իր համար որոշել էր, որ մեր տնտեսությունը նստեցնելու է պարտքային ասեղի վրա: 

Թե ինչով է հղի այդ «ասեղը», նույնիսկ նկարագրելն է դժվար: Մեր երկիրը գնալով ավելի ու ավելի շատ է գումար հատկացնելու արտաքին պարտքի մարմանը: Իսկ դա նշանակում է, որ ավելի քիչ ծախսեր է անելու ներսում: Կրճատվելու են ծախսերը, որոնք ուղղվում են կրթությանը, առողջապահությանը, սոցիալական ոլորտին... իսկ ամենակարեւորը` պաշտպանությանը: Թե ինչպես կառավարությունը կարող է խուսափել այդ հեռանկարից, բոլորովին այլ թեմա է: