էդ դու ո՞վ ես, որ կասկածես մեր սրբագույն ու անսխալական հարկային տեսուչներին, այ տղա...

ԱԺ-ում քննարկվող Հարկային օրենսգրքի նախագծի հեղինակների «մտքի գոհարները» կամաց-կամաց բարձրանում են ջրի երես: Դրանցից մեկը վերաբերում է հարկային մարմնի մի նոր, աբսուրդի հասնող, տրամաբանությանն ու օրենքներին հակասող լիազորության:

Խոսքը վերաբերում է հարկային մարմնի կողմից ընդունված անհատական իրավական ակտի բողոքարկման հնարավորությանը: Ավելի հասկանալի լեզվով ասած, տնտեսվարողի նկատմամբ հարկայինի աշխատողների կայացրած տուգանքի որոշմանը: Հոդվածի վերնագիրն է` «Հարկ վճարողի բողոքարկման իրավունքը»: Այս վերնագրով հոդվածի 3-րդ մասում կարդում ենք հետեւյալը. «Հարկային մարմնի կողմից ընդունված անհատական իրավական ակտի, հարկային մարմնի գործողությունների կամ անգործության բողոքարկումը չի դադարեցնում հարկային պարտավորությունների գանձումը կամ հարկային պարտավորությունների գանձումն ապահովելու ուղղությամբ գործողությունների կատարումը: Բողոքը քննության առնող հարկային մարմնի բողոքարկման հանձնաժողովն իրավունք ունի մինչեւ բողոքի լուծումը դադարեցնել հարկային պարտավորությունների գանձումը կամ գործողությունների կատարումը»: Ի՞նչ է սա նշանակում: Եթե հարկայինի աշխատողը եկել է ձեր ձեռնարկություն ստուգման ու իր կարծիքով խախտում է հայտնաբերել ու մի 5 միլիոն դրամի տուգանք գրել, ապա դուք պարտավոր եք այդ տուգանքը վճարել, որից հետո իրավունք ունեք այն բողոքարկել տարբեր ատյաններ: Նույնիսկ անսահման ֆանտազիա ունեցող չարամիտները նման դրույթ չէին կարող մոգոնել: Ու հոդվածի վերնագիրն է` կրկնեմ, «Հարկ վճարողի բողոքարկման իրավունքը»: Նախագծի հեղինակները թերեւս չեն պատկերացնում, թե ինչ է նշանակում իրավունք: Նրանք սիրահոժար կերպով իրավունք են տվել հարկ վճարողին, որ նա տուգանքը վճարելուց հետո կարողանա բողոքարկել տուգանքի որոշումը: Իսկ եթե տուգանքի չափը այնքան լինի, որ դա վճարելուց հետո հարկ վճարողը սնանկանա ու դադարեցնի իր գործունեությունը, իսկ բողոքարկումը տեւի, ասենք, 2 տարի, ու տնտեսվարողը դատարանում հաղթի դատը. պարզվի հարկային մարմինը սխալ է տուգանք նշանակել:

Բայց նախագծի հեղինակները ավելի բարի են գտնվել, որ ակնարկել են, որ այդ տուգանքը կարող է եւ չվճարվել մինչեւ բողոքի լուծումը, եթե այդպես ցանկանա «Բողոքը քննության առնող հարկային մարմնի բողոքարկման հանձնաժողովը»: Այսինքն ինչ է ստացվում, հարկայինի աշխատողները եկան, տուգանեցին, տնտեսվարողը վազելով գնում է նրանց շեֆերից բաղկացած հարկային մարմնի բողոքարկման հանձնաժողով ու ասում լավ, էլի տուգանքը չվճարեմ, մինչեւ ապացուցեմ, որ սխալ են տուգանել...: Շեֆերն էլ թե` էդ դու ո՞վ ես, որ կասկածես մեր սրբագույն ու անսխալական հարկային տեսուչներին, այ տղա...: Ու էստեղ տնտեսվարողին մի չգրած «իրավունք են» տալիս, որ նա փորձի գործարքի մեջ մտնել շեֆերի հետ: Եթե դատենք այդ շեֆերի դիզած ունեցվածքից, գործարքը հաստատ կկայանա: Ու սա կոչվում է «կոռուպցիոն ռիսկ»: Ու ընդհանրապես, այս հոդվածի վերը մեջբերված հատվածը ուղղակի ներծծված է «կոռուպցիոն ռիսկով»: Եթե հարկային տեսուչները գալիս են ստուգման, տնտեսվարողի ոտքերը արդեն թուլանում են: Չէ որ տեսուչները կարող են ցանկացած ծավալով տուգանք գրել, անկախ խախտումից, ունեն այդ լիազորությունը, իսկ տնտեսվարողն էլ այլընտրանք չունի`պետք է վճարի, հետո բողոքարկի: Ու տնտեսվարողը պատրաստ է կաշառք տալ: Հաստատ: Միայն թե տուգանքը չգրեն ու չսնանկացնեն իրեն:

Կասեք` քի՞չ հավանական է: Կասեք՝ տեսուչները հո ֆաշի՞ստ չեն: Կասեք՝ հոռետե՞ս ենք: Այնպես չի, որ նախկինում ու հիմա հարկայինը չուներ նման լիազորություններ: ՀՀ քրեական օրենսգրքում կա տնտեսվարողներին քաջ հայտնի 205 հոդվածը: Դրանով նախատեսվում է քրեական պատասխանատվություն եւ ազատազրկում այն տնտեսվարողների համար, ովքեր չարամտորեն խուսափել են հարկերի վճարումից: Տարեկան հազարավոր տնտեսվարողների նկատմամբ այդ հոդվածով քրգործեր են հարուցվում, բայց դատարան է հասնում մի քանի դեպք: Ի՞նչ է սա ցույց տալիս: Այն, որ տնտեսվարողը խուսափել է հարկերից ու դա արել է չարամտորեն՝ որոշում է նախաքննական մարմինը: Ճիշտ է, թե սխալ, էական չէ, բայց տնտեսվարողին կարող են կալանավորել: Թե որքան գումար են «վաստակում» հարկայինի չինովնիկները այս հոդվածը որպես մահակ օգտագործելով՝ դժվար է ասել: 

Երեւի կաշառքների այս հորդառատ աղբյուրի բերած «արդյունքները» այնքան գոհացուցիչ են, որ Հարկային օրենսգրքի նախագծում հարկային մարմնին եւս մի այդպիսի մահակ է տրվել` ոչ պակաս «արդյունավետ»:   

Ի դեպ, ԱԺ իրավաբանական վարչության եզրակացության համաձայն՝ վերը նշված հոդվածը հակասում է միաժամանակ երկու օրենքների. «Վարչարարության հիմունքների եւ վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքին եւ Վարչական դատավարության օրենսգրքին: Եթե մարդկանց որեւէ խումբ կարող է իրեն թույլ տալ Հարկային օրենսգրքի նախագծում ներառել վերը նշված դրույթը, ապա նրանց մշակած ցանկացած նախագիծ պետք է մերժել ի սկզբանե` նույնիսկ առանց քննարկման: