Նպատակը մեկն է՝ խեղդել փոքր եւ միջին բիզնեսը

Վերակառուցման եւ զարգացման եվրոպական բանկի գործարարության աջակցման գրասենյակը երեկ հրապարակել է մի շատ հետաքրքիր զեկույց Հայաստանում փոքր եւ միջին ձեռնարկությունների (ՓՄՁ) գործունեության վերաբերյալ:

Հավաքված վիճակագրական տվյալները ցույց են տալիս, թե ինչ դեր ունեն ՓՄՁ-ները մեր տնտեսության մեջ: Այսպես: Ըստ զեկույցի՝ 2015 թվականի դրությամբ Հայաստանում կար ավելի քան 91 հազար ակտիվ հարկատու, որոնցից 63.6 հազարը ՓՄՁ-ներն էին: Համախառն ներքին արդյունքի մոտ 33 տոկոսը ապահովում են հենց փոքր ու միջին ձեռնարկությունները: Սա, իհարկե, փոքր թիվ է: Առաջին հայացքից փոքր է նաեւ ՓՄՁ-ների մասնակցությունը պետական բյուջեի եկամուտների ձեւավորման հարցում: Ըստ ներկայացված զեկույցի՝ փոքր եւ միջին ձեռնարկությունները անցած տարի վճարել են ընդհանուր հարկերի մոտ 25 տոկոսը: Բայց այս ցուցանիշները ցույց են տալիս ՓՄՁ-ների ուղղակի մասնակցությունը ՀՆԱ-ի ձեւավորման եւ հարկային եկամուտների հավաքագրման գործում: Իսկ դա չի արտացոլում իրական պատկերը: Իրականում ՓՄՁ-ների ազդեցությունը ՀՆԱ-ի եւ հարկերի վրա շատ ավելի մեծ է անուղղակի առումով: Եվ դա պարզ է դառնում մեկ այլ տվյալից:  Եթե դիտարկենք ՓՄՁ-ների դերը աշխատանքի շուկայում, պատկերը առավել քան ուշագրավ կդառնա: ՓՄՁ-ները ապահովում են մոտ 320 հազար աշխատատեղ, որը ընդհանուր աշխատաշուկայի ավելի քան 86 տոկոսն է: Այսինքն, Հայաստանում յուրաքանչյուր 10 աշխատողից առնվազն 8-ը աշխատում են փոքր եւ միջին ձեռնարկություններում: Ի՞նչ է սա նշանակում: Չնայած փոքր ձեռնարկությունը ուղղակիորեն քիչ հարկ է վճարում, բայց ապահովում է հարյուր հազարավոր մարդկանց աշխատատեղերով, լուծում է լրջագույն սոցիալական խնդիր եւ հետեւաբար ապահովում է նրանց գնողունակ պահանջարկը: Այլ կերպ ասած, ՓՄՁ-ում աշխատավարձ ստացած մարդիկ այդ գումարով գնում են ապրանքներ եւ ծառայություններ, որոնցից համապատասխան հարկեր են գոյանում, ինչպես նաեւ դա նպաստում է համախառն ներքին արդյունքի, այսինքն տնտեսության աճին: Այսպիսով, չնայած ՓՄՁ-ները Հայաստանում այնքան էլ զարգացած չեն, դրանց ուղղակի մասնակցությունը ՀՆԱ-ի եւ հարկերի ձեւավորման գործում այնքան մեծ չէ, որքան կցանկանայինք, այդուհանդերձ թերագնահատել դա պարզապես հնարավոր չէ:

Բայց ՓՄՁ-ների գլխին սեւ ամպեր են կուտակվել: Ու խոսքը, բնականաբար, օրերս առաջին ընթերցմամբ ընդունված Հարկային օրենսգրքի նախագծի մասին է: Եթե օրենսգրքի նախագիծը հետագայում արմատական փոփոխություններ չկրի եւ այս տեսքով մտնի գործողության մեջ, ապա առաջին հարվածը ստանալու են հենց ՓՄՁ-ները: Խնդիրն այն է, որ հիմա այն տնտեսվարողները, որոնց տարեկան շրջանառությունը չի գերազանցում 115 միլիոն դրամը, կարող են աշխատել շրջանառության հարկի դաշտում: Այսինքն օգտվել պարզ հարկման  մեխանիզմներից, չվարել բարդ հաշվապահություն...: Հարկային օրենսգրքի առաջին ընթերցմամբ անցած նախագծի համաձայն՝ այդ հնարավորությունը կունենան միայն այն տնտեսվարողները որոնց տարեկան շրջանառությունը չի գերազանցի 40 միլիոն դրամը, այսինքն շեմը կտրուկ կիջնի: Սա սարսափելի հարված է լինելու, եւ դա այն գլխավոր մտահոգություններից է, որ բարձրացրին երեկ ՀՀ էկոնոմիկայի նախարարությունում այս զեկույցի ներկայացման առթիվ կազմակերպված քննարկման ժամանակ: «Ինչու ենք բոլորս այսքան վախենում շեմի իջեցումից: Որովհետեւ ԱԱՀ-ի դաշտը ՓՄՁ-ի համար, ով որ փաստաթղթավորման խնդիր ունի, շատ վախենալու է եւ գործնականում ոչ կիրառելի: Ու հետեւաբար, եթե էդ ՓՄՁ-ին, որը  այսօր խոշոր մատակարարներից չի կարողանում ստանալ փաստաթուղթ, ԱԱՀ դաշտում ուղղակի չի կարող աշխատել: Քանի դեռ մենք չունենք այդ դրական փոփոխությունները փաստաթղթավորման դաշտում, պետք է շարունակենք այդ ուղղությամբ պահպանել գոնե այն շեմը, որին կարողացել ենք հասնել»,- հայտարարեց ՎԶԵԲ գործարարության աջակցության գրասենյակի ղեկավար Գեւորգ Պողոսյանը: Փորձագետ, «ՓՄՁ համագործակցություն ասոցիացիայի» նախագահ Հակոբ Ավագյանն էլ բերեց Հարկային օրենսգրքի նախագծում առկա այլ դրույթներ, որոնք իրենց առաջարկով պետք է փոխվեին, բայց չեն փոխվել: Մասնավորապես, արտոնագրային վճարով աշխատող փոքր սրճարանները այդ վճարը կատարում են նախօրոք, բայց լինում է դեպքեր, երբ դիմումը, ասենք, ուշացնում են ու դրա համար տուգանվում են մեկ ամսվա արտագրային վճարի եռապատիկի չափով: Այսպիսի դեպքերում, երբ չկա հարկից խուսափելու միտում, առաջարկվել է կիրառել միայն  վարչական տուգանք, որը մերժվել է: Նման օրինակները բազմաթիվ են, եւ դրանց առաջիկայում դեռ կանդրադառնանք:

Բայց այսօր արդեն ակնհայտ է, որ կառավարությունը իր գործողություններով հակասում է ՓՄՁ-ների զարգացման տրամաբանությանը եւ առաջնորդվում է միայն հնարավորինս շատ հարկեր «կլպելու» տեսլականով: Ու դրա ամենավառ ապացույցը Հարկային օրենսգրքի նախագիծն է: