Հարկայինը «մաշկել է» տնտեսվարողներին. և կգան օրեր առավել դժնի

Այն, որ մեր տնտեսությունը անշեղորեն աճում է, ընդ որում՝ տպավորիչ տեմպերով, հայտնի է միայն պաշտոնական վիճակագիրներին, որոնք փորձում են դրանում համոզել նաեւ մեզ:

Օրինակ, այս տարվա առաջին 5 ամիսներին մեր երկրի տնտեսական ակտիվության ցուցանիշը անցած տարվա նույն ժամանակահատվածի համեմատ աճել է 5.5 տոկոսով: Հզոր աճ: Աճող տնտեսությունն էլ պետք է ապահովի համարժեք հարկային եկամուտներ պետական բյուջե: Այ այս հարցում «մի քիչ» անհամապատասխանություն կա: Դե ինչ-որ բան չի բռնում, էլի: Այս տարվա առաջին 5 ամիսներին ՀՀ պետբյուջեի հարկային եկամուտները կազմել են 864 միլիոն դոլար, որը անցած տարվա նույն ժամանակահատվածի համեմատ աճել է ընդամենը 0.8 տոկոսով: Այսինքն,  ավելի քան 5 տոկոս տնտեսական աճի պայմաններում  հարկային եկամուտների աճը իսկի 1 տոկոս էլ չի կազմում: Բայց սա չէ ամենաուշագրավը: Մեր տնտեսությունը աճել է ոչ միայն այս տարվա առաջին 5 ամիսներին, այլ նաեւ անցած տարվա այդ ժամանակահատվածում` 2.7 տոկոսով: Այսինքն երկու տարվա ընթացքում աճը կազմել է մոտ 8 տոկոս: Իսկ որքան են աճել երկու տարվա ընթացքում 8 տոկոսով աճած տնտեսության վճարած հարկերը: 2014 թվականի առաջին 5 ամիսներին հարկային եկամուտները կազմել են 987 միլիոն դոլար, այս տարի` 864 միլիոն դոլար: Այսինքն, ոչ միայն քիչ է աճել, ոչ միայն չի աճել, այլ նույնիսկ նվազել է, մեղմ ասած՝ նվազել է: Նվազել է 123 միլիոն դոլարով կամ 12.5 տոկոսով: 8 տոկոսով աճած տնտեսությունից 12.5 տոկոսով ավելի քիչ հարկ է հավաքվել: Պատկերավոր ասած, շեղումը 20 տոկոսից ավելին է: Համաձայնեք, իրոք ինչ-որ տարօրինակ անհամապատասխանություն կա, ինչ-որ բան «չի բռնում»:

Իհարկե, մեր պաշտոնական վիճակագիրները սրան մի տոննա բացատրություն կբերեն, կասեն, որ տնտեսական աճերը հաշվարկվում են ազգային դրամով, իսկ մենք հարկային եկամուտները հաշվարկում ենք դոլարով, իսկ դոլարը այս ընթացքում արժեզրկվել է: Ճիշտ է: Բայց մենք այս ընթացքում, որ հսկայական պարտքեր ենք վերցրել միջազգային ֆինանսական կառույցներից, վերցրել ենք դոլարով, դոլարով էլ պետք է վերադարձնենք: Պետք է վերադարձնենք մեր երկրի «աշխատած» փողերից, այսինքն պետական բյուջեից: Իսկ պարտատերերը խորապես անտարբեր են, թե դրամով հաշվարկած մեր տնտեսությունն ու բյուջեն որքանով է աճում, նրանց հետաքրքրում է, թե կոնկրետ պետական բյուջեն որքան է աճում հենց դոլարով հաշվարկած: Իսկ այդ պարտքը, ի դեպ, 5 միլիարդ դոլար է, մեր հարկային տարեկան եկամուտներն էլ դրա կեսը նույնիսկ չեն կազմում:

Սակայն սա չէ ամենակարեւորը: Ամենակարեւորն այն է, թե արդյոք մեր տնտեսությունը ունի՞ հարկային եկամուտները աճեցնելու ռեսուրս: Այսինքն առաջիկայում հնարավո՞ր է, որ հարկերի էական աճ լինի` տնտեսական «աճին» համահունչ, կամ առնվազն գրեթե համահունչ: Սա պարզելու համար պետք է նայել հարկերի հավաքագրման դինամիկան ըստ ամիսների: Սերժ Սարգսյանը մի առիթով գոհունակություն հայտնեց, որ այս տարվա ապրիլ ամսին հավաքվել է մոտ 100 միլիարդ դրամի հարկ, որը աննախադեպ է այդ ամսվա համար: Դե, մի կողմ թողնենք այն նուրբ հանգամանքը, որ ապրիլի այդ «աննախադեպ» ցուցանիշը դոլարով հաշվարկած՝ էականորեն զիջում էր 2014 թվականի ապրիլին հավաքված հարկերի ծավալին, այսինքն, մեղմ ասած, այնքան էլ աննախադեպ չէր: Խնդիրը դա չէ:  Հայաստանում հարկային օրենքներով եւ տնտեսության սեզոնայնությամբ պայմանավորված՝ հարկերի վճարումը ունի որոշակի ռիթմ: Այսինքն, ապրիլին ավելի շատ է հարկ հավաքվում, քան, ասենք, մարտին, մայիսին ավելի քիչ է հարկ հավաքվում, քան ապրիլին եւ այսպես շարունակ: Ուսումնասիրենք այդ ռիթմը վերջին երեք տարիներին, ու ամեն ինչ պարզ կդառնա: Այս տարվա ապրիլին հավաքված հարկերի «աննախադեպ» ծավալը մարտի ցուցանիշից ավելին էր 16 միլիարդ դրամով: Եթե հաշվի առնենք, որ անցած տարվա ապրիլին մարտի համեմատ հավաքված հարկերը աճել էին 11 միլիարդով, ապա այս տարվա աճը պետք է գոհացուցիչ համարել: Իհարկե, 2014 թվականի ապրիլին մարտի համեմատ աճը 17.5 միլիարդ է եղել, բայց այս տարվա 16 միլիարդն էլ վատ չէ: Բայց այս զուսպ ոգեւորությունը միանգամից մարում է, երբ նայում ենք, թե ինչ է տեղի ունեցել մայիսին: Այս տարվա մայիսին, ապրիլի համեմատ, հարկերը նվազել են 5.3 միլիարդով: Եվ դա այն դեպքում, երբ անցած տարվա մայիսին ապրիլի համեմատ նվազումը միայն 4.5 միլիարդ էր, իսկ 2014-ին` 3.8 միլիարդ: Եվ ուրեմն ի՞նչ ստացվեց: Այս տարվա ապրիլին  «աննախադեպ» ծավալի հարկ հավաքելուց հետո մայիսին հարկայինը չի կարողացել այլեւս պահել անցած տարվա տեմպը եւ զգալիորեն ավելի քիչ է հարկ հավաքել: Ինչի՞ նշան է դա: Դա նշան է, որ ապրիլի «աննախադեպ» հարկերը իրականում կանխավճարներ են եղել եւ տնտեսվարողներին հարկայինը ուղղակի «մաշկել է»: Այնպես է «մաշկել», որ հաջորդ ամիս տնտեսվարողները ավելի քիչ են հարկ վճարել: 

Դա, իհարկե, սպասելի էր: ՀՀ պետեկամուտների կոմիտեի նորանշանակ նախագահ Հովհաննես Հովսեփյանի համար այս տարվա ապրիլը առաջին ամբողջական ամիսն էր, որ նա պաշտոնավարում էր: Բնական է, որ նա պետք է ցույց տար հարկային եկամուտների «աննախադեպ» աճ: Ցույց տվեց: Բայց դա եղավ տնտեսության «հյութերի» հաշվին, եւ հաջորդ ամիս արդյունքը արդեն շատ ավելի համեստ ստացվեց:  Պատկերավոր ասած՝ տնտեսությունը մի քիչ «հյութաքամ» եղավ, քանի որ հարկային մուտքերի աճը ապահովվեց ոչ թե ստվերի կրճատման հաշվին, այլ  մեխանիկորեն` ուղղակի ավելի շատ հարկ պոկեցին հարկատուներից: Եթե այդ միտումը շարունակվելու է, ապա մեր տնտեսությանը ավելի վատ օրեր են սպասվում: