Բարի լույս, տիկին «ԱՐՈՒՍ». խոպանչիներին կհարկե՞ն

ՀՀ կենտրոնական բանկը որոշել է ստեղծել դրամական փոխանցումների հայկական միասնական համակարգ, որի անունը լինելու է «ԱՐՈՒՍ»: Ինչ է սա, ինչ նպատակներ է հետապնդում՝ դժվար է ասել:

Ընդհանրապես անհայտ է, թե ԿԲ-ն երբ է որոշել, ու ինչն է հիմք ծառայել այսպիսի որոշման համար: Խնդիրն այն է, որ ԿԲ-ի էլեկտրոնային գզրոցներում բուն որոշումն այդպես էլ չգտանք: Գտանք միայն այդ որոշման հիման վրա մի մրցույթի հայտարարություն, որով Կենտրոնական բանկը փնտրում է այդ համակարգի ծրագրային ապահովումն իրականացնող ընկերություն: Այդ մրցույթին առաջարկներ ներկայացնելու վերջնաժամկետը ավարտվել է երեկ:

Տեսականորեն ոչ մի խնդիր չկա, բայց գործնականում կասկածահարույց է այն գաղտնիությունը, որի պայմաններում ԿԲ-ն ներդնում է այս համակարգը: Մեր հարցմանն ի պատասխան՝ Կենտրոնական բանկից այդպես էլ չմանրամասնեցին, թե ինչ որոշման մասին է խոսքը: ԿԲ-ն երեկ իր կայքում տեղադրեց մի հաղորդագրություն, որը պետք է տար մեր հարցերի պատասխանները, սակայն շատ բան անհասկանալի է: Թեման թերեւս երկար ժամանակ փակ կմնար, եթե հեղինակավոր «Կոմերսանտ» պարբերականը չանդրադառնար այս հարցին:  Ռուսաստանի դրամական փոխանցումների շուկայի մասնակիցները «Կոմերսանտին» տեղեկացրել են ԿԲ-ի այդ որոշման մասին եւ մտահոգություններ հայտնել: «Այսպիսի համակարգը, տեսականորեն կարող է սահմանափակել մրցակցությունը շուկայում՝ այդ դեպքում սակագները եւ վճարման ժամկետները կվերահսկվեն մեկ համակարգի միջոցով: Արդյունքում շուկայի բոլոր մասնակիցները ստիպված կլինեն հարմարվել այդ կանոններին: Այսպիսի բան չկա դրամական փոխանցումների նույնիսկ շատ ավելի խիստ վերահսկողություն ունեցող այնպիսի երկրներում, ինչպիսիք են Տաջիկստանը ու Ուզբեկստանը»,- այսպիսի կարծիք է հայտնել «Կոմերսանտին» «Անելիք» համակարգի կառավարման խորհրդի անդամ Սերգեյ Սալպանովը:

«Լիդեր» համակարգի կառավարչի տեղակալ Կոնստանտին Սոլովյովն էլ այն կարծիքն է հայտնել, թե «ցանկացած շուկայում մասնակիցների միջեւ առեւտրային հարաբերությունների պետական համակարգումն անարդյունավետ է եւ դեռ երբեք չի բերել բիզնես մթնոլորտի բարելավման»:

Պարբերականի զրուցակիցները տեղեկացրել են, որ իրենք նամակ են ստացել ՀՀ կենտրոնական բանկից, որում մի հետաքրքիր դրույթ կա: Ռուսական վճարային շատ համակարգեր չեն կարող դրամական փոխանցումներ իրականացնել Հայաստան, քանի որ աշխատում են նաեւ Ադրբեջանի շուկայում: Եվ ահա, ԿԲ-ն իր նամակում ակնարկել է թե վճարային նոր միասնական համակարգը կարող է օգնել հաղթահարել այդ խոչընդոտը: Այս պնդումը, սակայն, այնքան էլ հիմնավոր չի թվացել շուկայի մասնակիցներին:

Եվ ուրեմն, ինչու է ՀՀ կենտրոնական բանկը ցանկանում այսպիսի միասնական համակարգ ստեղծել: Եթե մինչ օրս այլ երկրներից Հայաստան եւ հակառակ ուղղությամբ իրականացվող փոխանցումների ոլորտում խնդիրներ ծագած լինեին, հասկանալի կլիներ ԿԲ-ի պահվածքը: Բայց մինչ օրս շատ թե քիչ լուրջ խնդիրներ չեն ծագել: Մարդիկ Ռուսաստանում գումարը հանձնել են «Անելիքին» կամ, ասենք, «Յունիստրիմին», եւ նրանց հարազատները շատ օպերատիվորեն այդ գումարը ստացել են Հայաստանում:  

Շատ վաղուց Հայաստանի իշխանական համակարգում քննարկվում է մասնավոր տրանսֆերտները հարկելու հնարավորությունը: Դա իրականացնելու համար առաջին անհրաժեշտ քայլը հենց փոխանցումների նկատմամբ կոշտ վերահսկողություն սահմանելն է: Իսկ դրա համար էլ, իր հերթին անհրաժեշտ է ստեղծել այսպիսի միասնական համակարգ: Չնայած իրավական տեսանկյունից անհասկանալի է, թե ինչ հիմնավորմամբ են հարկելու, ասենք, խոպան մեկնած հոր՝ որդուն ուղարկած գումարը, բայց հեռանկարը իրական է: Խնդիրն այն է, որ տարեկան մասնավոր տրանսֆերտների տեսքով Հայաստան է ուղարկվում ահռելի գումար: 2015 թվականին, օրինակ, այդ գումարը կազմել է 780 միլիարդ դրամ, որը մեր պետբյուջեի մոտ 70 տոկոսն է: Ու եթե հանկարծ որոշեն այս գումարները հարկել, ասենք, 10 տոկոսով, միայն տրանսֆերտներից բյուջեն կստանա մոտ 80 միլիարդ դրամ: 

Սա այսօր ինչ-որ տեղ անհավանական է թվում, սակայն Կենտրոնական բանկի՝ գաղտագողի կայացրած որոշումը հուշում է, որ սա մի մութ նպատակ է հետապնդում: Բացառված չէ նաեւ, որ նման վերահսկողության նպատակներից մեկն էլ լինի զուտ քաղաքական: Ասենք, լիակատար վերահսկողության տակ առնվի՞, թե՝ ոչ, իշխանական որեւէ գործիչ, ումի՞ց եւ որքա՞ն գումար է նա ստանում:

Բացի այդ, եթե ԿԲ-ն ցանկանում է մասնավոր փոխանցումների ոլորտը վերահսկել միայն բարի նպատակներով, ինչպես երեկ շարադրել է իր հաղորդագրության մեջ, ապա բարի նպատակներ իրականացնելու այնքան մեծ դաշտ կա, որ խոպանչիների ուղարկած գումարների ոլորտը վերահսկելը թերեւս վերջին տեղում է: Ինչպես վերջերս հրապարակել էր միջազգային մի անկախ կազմակերպություն, մի քանի տարվա ընթացքում Հայաստանից ապօրինի դուրս է բերվել ավելի քան 10 միլիարդ դոլար: Կենտրոնական բանկին սա բոլորովին չի հետաքրքրում: Այդ գումարները, բնականաբար, երկրից հանում են պաշտոնյաներն ու օլիգարխները, տանում օֆշորներ, այնտեղ «լվանում» ու դրա մի մասը հետ բերում Հայաստան՝ օտարերկրյա ներդրումների տեսքով ու ստանում հարկային արտոնություններ: Այդ հետ բերելն էլ ԿԲ-ին բոլորովին չի հետաքրքրում: Բայց, ինչպես տեսնում ենք, հույժ հետաքրքրում է մեր խոպանչի հայրենակիցների տաժանակիր աշխատանքով վաստակած գումարների շարժը: Նույնիսկ, եթե սրա հետեւում մութ ու կեղտոտ նպատակներ չկան, ապա կարելի է արձանագրել, որ ՀՀ կենտրոնական բանկը ուղղակի պարապ է մնացել: Սա լավագույն տարբերակը կլինի: