Ո՞րն է պատճառը, որ Սամվել Ալեքսանյանի վճարած հարկերը պակասել են 1 միլիարդով

ՀՀ պետական եկամուտների կոմիտեի՝ անցյալ շաբաթ հրապարակած 1000 ամենախոշոր հարկատուների եւ նրանց կողմից վճարված հարկերի ծավալների մասին տեղեկանքը մի քանի տխուր եզրակացությունների տեղիք է տալիս:

Այս տարվա առաջին կիսամյակում, որին վերաբերվում են հրապարակված տեղեկանքի տվյալները, առաջին 1000 հարկատուները միասին վճարել են 346.7 միլիարդ դրամի հարկ: Դա պետական բյուջեի ընդհանուր հարկային եկամուտների մոտ 70 տոկոսն է: Անցած տարվա նույն ժամանակահատվածում նույն այս առաջին 1000 հարկատուները վճարել էին 325 միլիարդ դրամի հարկ, որն էլ ամբողջի 66.8 տոկոսն էր կազմում: Ինչի մասին սա կարող է վկայել:

Առաջին հայացքից սա լավ միտում է` խոշոր հարկատուներն ավելի շատ են մասնակցում բյուջեի համալրմանը, քան ավելի փոքրերը: Բայց սա՝ միայն առաջին հայացքից: Իրականությունը, մեղմ ասած, այլ է: Այս մեկ տարվա ընթացքում ՀՀ հարկային օրենսդրության մեջ էական ոչինչ չի փոխվել, փոքր ու միջին բիզնեսին նոր արտոնություններ չեն տվել: Ու նաեւ, անցած մեկ տարվա ընթացքում այսպես կոչված «հարկային վարչարարությունը» փոքր ու միջին բիզնեսի նկատմամբ չի մեղմացել, եթե չասենք՝ ավելի է խստացել: Եվ այս երկու հանգամանքների համադրությամբ ստացվում է հետեւյալ պատկերը  համեմատաբար փոքր բիզնեսն ավելի քիչ է հարկ վճարել, քան ավելի խոշորները: Եվ սա կարող է վկայել այն մասին, որ երկրի տնտեսական ռեսուրսներն էլ ավելի են կենտրոնացել խոշոր բիզնեսի ձեռքում: Համեմատաբար փոքր բիզնեսը կորցնում է իր դիրքերը, դրանք կամաց-կամաց զիջելով ավելի խոշորներին:

Թե անցած մեկ տարվա ընթացքում քանի փոքր ու միջին ձեռնարկություն է փակվել, այդպես էլ մնում է անհայտ: Այս հարցին սովորաբար մեր պաշտոնյաները պատասխանում են, թե ձեռնարկությունները ե՛ւ փակվում են, ե՛ւ բացվում, ու ընդհանուր թիվը մեծ փոփոխություններ չի կրում: Պաշտոնական վիճակագրության համաձայն՝ ձեռնարկությունների թիվը իրոք մեծ փոփոխություն չի կրում, սակայն անհայտ է, թե նրանցից քանիսն են իրականում գործում եւ քանիսն են, որ պարզապես միայն կնիք ունեն, բայց որեւէ գործունեությամբ չեն զբաղվում:

Իսկ այն, որ տնտեսական ռեսուրսների կենտրոնացումը կամ հովանավորյալ բիզնեսները վատ երեւույթներ են, նույնպես պարզ երեւում է հրապարակված ցանկից: Մասնավորապես դիտարկենք ամենա-ամենա «բիզնեսմենին» պատկանող ընկերությունների հարկային վճարումները: Խոսքը ինչպես կռահեցիք, Սամվել Ալեքսանյանին իբր չպատկանող ընկերությունների մասին է: Դրանցից ամենախոշորներն են «Ալեքս Գրիգը», «Նատալի ֆարմը» եւ «Ա եւ Գ» ընկերությունները: Այս երեքը միասին անցած տարվա առաջին կիսամյակում վճարել էին 11.1 միլիարդ դրամի հարկ: Այս տարի արդեն՝ 10 միլիարդ: Ո՞րն է պատճառը, որ այս օլիգարխ-«բարեգործի» վճարած հարկերը նվազել են 1 միլիարդ դրամով կամ մոտ 10 տոկոսով: Ի՞նչ է`շաքարավազի երկրորդ ներկրո՞ղ է մտել հայաստանյան շուկա ու մրցակցության մեջ Ալեքսանյանը տանո՞ւլ է տալիս կամ շուկայի մի մասը կորցրե՞լ է: Ո՛չ, չի եղել նման բան: Ոչ ոք չի կարող մտնել շաքարավազի շուկա, որովհետեւ Սերժ Սարգսյանը հայտարարել է, թե Հայաստանի պես փոքր երկրում միայն մի հոգի պետք է շաքարավազով զբաղվի: Եվ այդ մեկ հոգին էլ, ինչպես հասկանում եք, Սերժ Սարգսյանի ամենասիրելի օլիգարխ Սամվել Ալեքսանյանն է, իհարկե: Նրա «Երեւան սիթիները» մանրածախ առեւտրի դաշտում դիրքե՞ր է կորցրել, գնորդները նրա սուպերմարկետները թողած՝ փոքր խանութների՞ց են սկսել առեւտուր անել: Ոչ՝ այս մեկն էլ տեղի չի ունեցել: Ու ընդհանրապես` նրա բազմաթիվ, բազմապիսի ու բազմաժանր բիզնեսներից որեւէ մեկը տուժե՞լ է ասենք՝ մրցակցության կամ նրա ընկերությունների նկատմամբ հարկային ճնշումների պատճառով...: Իհարկե՝ ոչ: Հակառակը, նա շարունակում է ընդլայնվել, գրավելով նորանոր ոլորտներ ու «մակերեսներ»: Ու այս ֆոնին նրա վճարած հարկերի նվազման միտումներն ուղղակի ցույց են տալիս կամ ստվերի խորացման, կամ էլ սխալ կառավարման մասին: Երկու դեպքում էլ գործ ունենք մոնոպոլիաների բացասական ազդեցության հետ:     

Մեկ այլ օրինակ, այս անգամ ակնհայտ հովանավորյալ բիզնեսների «կյանքից»: ՀՀ ֆինանսների նախարար Գագիկ Խաչատրյանի հարազատներին պատկանող հայտնի ընկերությունների հարկերը նույնպես նվազել են: Մասնավորապես, «Մեգաֆուդ», «Մեգասպորտ», «Մեգամոթորս», «Մեգակոնցեռն» եւ «Ապեյրոն» ընկերություններ, անցած տարվա առաջին կիսամյակում բոլորով միասին վճարել էին 1 միլիարդ 130 միլիոն դրամի հարկ: Այս տարվա նույն ժամանակահատվածում նրանք բավարարվել են 986 միլիոն դրամ հարկ վճարելով: Այս դեպքում էլ ունենք հարկերի մոտ 12 տոկոս նվազում: Ինչո՞ւ են նվազում այս «մեգա» բիզնեսների վճարած հարկերը, այն էլ՝ 12 տոկոսով, այնքան էլ հասկանալի չէ: Հարկայինի, մաքսայինի կամ պետական որեւէ այլ մարմնի, այլ գործարարի հետ երբեւէ որեւէ խնդիր չունեցած այս ընկերությունների մոտ հարկերի ծավալները պետք է որ չնվազեին, որովհետեւ երկրում պաշտոնապես արձանագրվում է տնտեսական աճ: Բայց «մեգաների» հետ տեղի ունեցածը ոչինչ է «Յուքոմի» հետ տեղի ունեցածի համեմատությամբ: Սա խոսակցության առանձին թեմա է, եւ դրան մենք կանդրադառնանք առաջիկայում: