ՀՀ կենտրոնական բանկի սխալ կանխատեսումները եւ տնտեսության լճացումը

Այս տարվա առաջին 7 ամիսվա ընթացքում ՀՀ ազգային վիճակագրական ծառայությունը Հայաստանում կրկին գների նվազում է արձանագրել: Ըստ այդմ, գները նշված ժամանակահատվածում նվազել են 1.5 տոկոսով անցած տարվա հունվար-հուլիս ամիսների համեմատ:

Ինչպես արդեն նշել ենք, գների նվազումը արտաքուստ լավ երեւույթ լինելով, իրականում խիստ բացասական ազդեցություն է թողնում տնտեսության վրա: Ու գնանկումը, լինելով ապագա զարգացումներն արգելակող երեւույթ, նաեւ պատճառ է լինելու ապագայում տնտեսության անկման համար: Ինչո՞ւ է Հայաստանում դիտվում գների անկում: Հիմնական պատճառներից մեկը բնակչության գնողունակության անկումն է: Եթե շատ կոպիտ նկարագրենք, ապա պատկերը հետեւյալն է. մարդիկ, ունենալով ավելի քիչ եկամուտներ քան նախկինում, ստեղծում են թույլ գնողունակ պահանջարկ: Տնտեսվարողներն էլ որպեսզի կարողանան իրենց ապրանքները վաճառել, ստիպված ավելի քիչ եկամուտ են «դնում» ապրանքի գնի մեջ: Ուստի, նվազում են տնտեսվարողների եկամուտները, նվազում են այդ տնտեսվարողների մոտ աշխատող մարդկանց աշխատավարձերը, կրճատվում են աշխատատեղերը: Բացի դրանից, նաեւ նվազում է այդ տնտեսվարողների կողմից իրենց բիզնեսն ընդլայնելու եւ արդիականացնելու համար հատկացվելիք գումարը, եւ տնտեսությունը մտնում է լճացման փուլ: Մի խոսքով, գնանկումը նույնքան վատ երեւույթ է, որքան չափից ավելի գնաճը: Ու պետություններն իրենց դրամավարկային քաղաքականությամբ պայքարում են գնանկման դեմ նույն ջանասիրությամբ, ինչպես գնաճի դեմ:

Այդ պայքարի առաջամարտիկը Հայաստանում պետք է լիներ ՀՀ կենտրոնական բանկը: Գնանկման պայմաններում ԿԲ-ն պետք է միջոցներ ձեռնարկեր, որպեսզի տնտեսությունը, պատկերավոր ասած, փողով հագենար: Եվ ինչպես արդեն բազմիցս նշվել է, դրա լավագույն տարբերակը բանկերի կողմից տնտեսությանը տրվող վարկերի տոկոսադրույքների նվազեցումն է: Իսկ դրա համար ԿԲ-ն պետք է նվազեցնի այսպես կոչված վերաֆինանսավորման տոկոսադրույքը: Բայց ԿԲ-ն այնքան վախվորած ու դանդաղ տեմպերով է նվազեցնում այդ տոկոսադրույքը, որ կարծես իր «մսից է պոկում»: Վերաֆինանսավորման տոկոսադրույքը ԿԲ-ն նվազեցնում է անցած տարվա օգոստոսից սկսած եւ մինչ օրս 10.25 տոկոսից նվազեցրել է մինչեւ 7.5 տոկոսի: Բայց այդ նվազեցման արդյունքում գնանկումը չի դադարում: Այսինքն, ակնհայտ է, որ ԿԲ-ի վախվորած գործելաոճը չի տվել ցանկալի արդյունքները, բայց այդ կառույցը շարունակել է նույնքան վախվորած գործել: Ու չնայած վերաֆինանսավորման տոկոսադրույքը նվազել է մոտ 3 տոկոսով, դա ըստ էության չի ազդել բանկերի կողմից բիզնեսին տրվող վարկերի համարժեք էժանացմանը: Ու տնտեսությունը շարունակում է «քաղցած» մնալ: Տնտեսության մեջ օտարերկրյա ներդրումների ծավալները շեշտակի նվազել են, ներքին ներդրումներն էլ, որոնք պետք է կատարվեն վարկերի տեսքով, չափազանց փոքր են եւ դրա պատճառը վարկերի ահռելի բարձր տոկոսներն են՝ մինչեւ 24 տոկոս տարեկան: Այսպիսի տոկոսով վարկերը չեն կարող ապահովել տնտեսության զարգացում:

ԿԲ-ն վերաֆինանսավորման տոկոսադրույքը որոշելիս որոշակի կանխատեսումներ է անում մոտ ապագայի վերաբերյալ: Ու այդ կանխատեսումներում թույլ է տալիս աններելի սխալներ: Օրինակ, վերջին անգամ հունիսի 28-ին վերաֆինանսավորման տոկոսադրույքը սահմանելիս ԿԲ-ն կանխատեսում էր. «Չնայած դեռեւս պահպանվող ցածր ներքին պահանջարկի, այդուհանդերձ, վերջին ժամանակահատվածում կենտրոնական բանկի եւ կառավարության կողմից իրականացված խթանող քաղաքականության հետեւանքով, այն վերականգնվում է սպասվածից ավելի արագ տեմպերով, ինչի մասին ակնհայտորեն վկայում է թե՛ առեւտրի ոլորտի, թե՛ ապրանքների ներմուծման եւ թե՛ տնտեսության վարկավորման մասով արձանագրված աճը»: Այսինքն, ԿԲ-ում համոզված էին, որ տոկոսադրույքը աննշան՝ ընդամենը 0.25 տոկոսով նվազեցնելու համար կան բոլոր հիմքերը. մարդկանց եկամուտներն աճում են, ու նրանք ավելի շատ են առեւտուր անում, ներմուծումը սկսում է ավելանալ, բանկերն էլ սկսել են տնտեսությանն ավելի շատ վարկ տալ: Երեք կանխատեսումներն էլ սխալ դուրս եկան: Ըստ ԱՎԾ-ի տվյալների, հունիս ամսին մանրածախ առեւտուրը նվազել էր մոտ 5 տոկոսով, քանի որ մարդիկ փող չունենա առեւտուր անել, ներմուծման ծավալը հունիսին նվազել էր 12 տոկոսով, իսկ բանկերի կողմից տրամադրված վարկերի աճն ուղղակի ֆիկցիա է: Իրականում բանկեր տված վարկերը տնտեսվարողները ոչ թե դնում են տնտեսության մեջ, այլ ուղղում են նախկին չմարված վարկերի մի քիչ ավելի ձեռնտու պայմաններով մարմանը:

Մի խոսքով, ՀՀ կենտրոնական բանկն ամբողջությամբ տապալել է դրամավարկային քաղաքականությունը եւ արել է ամեն ինչ, որպեսզի տնտեսությունը չաշխուժանա: Եվ ԿԲ-ի այս գործելաոճի, մեղմ ասած՝ տխուր հետեւանքները մենք «ըմբոշխնելու ենք» տարիներ շարունակ: Տնտեսության մեջ այսօր չիրականացված ներդրումները բերելու են տնտեսության անկմանը մի քանի տարի հետո: Ու դրա պատասխանատվությունն ամբողջությամբ կրում է կենտրոնական բանկը: Ինչ խոսք, ԿԲ-ի այս պահվածքն ամբողջությամբ պայմանավորված է ներքաղաքական նկատառումներով, եւ վերաֆինանսավորման տոկոսադրույքի ոչ համարժեք նվազեցումը պայմանավորված է Հայաստանում ֆինանսական կայունության, այսինքն դրամի փոխարժեքի պահպանմանը գոնե մինչեւ առաջիկա ընտրություններ: Բայց մեր օրենսդրությամբ ԿԲ-ն անկախ կառույց է եւ միայնակ է որոշում իրականացվող դրամավարկային քաղաքականությունը: Դա կրկնապատկում է ԿԲ-ի պատասխանատվությունը տնտեսության այսպիսի լճացած ու հեռանկարներից զուրկ վիճակի համար: