Կյանքը Ակներում. յուրաքանչյուրին ամսական բաժին է հասնում 11 հազար 500 դրամ

Լոռու մարզի Ակներ կոչվող բնակավայրը ոչ գյուղ է, ոչ քաղաք: Պաշտոնապես այն համարվում է Ալավերդու թաղամասերից մեկը, իսկ իրականում բազմաթիվ գյուղերից ավելի գյուղ է՝ քարքարոտ ճանապարհներով, առանց խմելու ջրի, չգազիֆիկացված: Բուն Ալավերդուց Ակները մոտ տասը կիլոմետր դեպի արեւելք է: Հին օրերից մնացած ավտոբուսը, որ հեւալով շարժվում էր դեպի Ակներ տանող ոլորապտույտ ճանապարհով, աղերսում էր՝ ինձ հանգիստ թողեք, գնում եմ վաստակած հանգստի: Բայց չէ՛, վարորդը, պարանը վիզը գցած, քաշում էր ու քաշում, մինչեւ, որ մի օր հոգին կավանդի: Գյուղամիջում դարավոր բռնչենին է, որի ստույգ տարիքը ոչ ոք չգիտի:

Ոչ առանց հպարտության այստեղ պատմում են, որ քաղաքական ու մշակույթի բազմաթիվ նշանավոր գործիչներ են առիթ ունեցել նստելու դրա շվաքի տակ՝ Ստեփան Շահումյան, Հովհաննես Թումանյան, Նիկողայոս Մառ եւ ուրիշներ: Ակները հայտնի է արվեստի նկատմամբ մեծ սեր ու հետաքրքրություն ունեցող իր բնակիչներով:

Թեպետ ոչ կայուն օրերի, բայց գյուղում նշում են նաեւ Ակների օրը: Մեր այցը համընկավ այդ տոնակատարության հետ: Երաժիշտ Ջիվան Կոնինյանն ասաց, որ մանկագիր, ի դեպ՝ ծնունդով ակներեցի Սուրեն Մուրադյանի բանաստեղծության հիման վրա գյուղի հիմն է գրել՝ «Ձոն Ակներին»: Բանաստեղծուհի, լրագրող Արմենուհի Սադաղյանն էլ պատմեց, որ գյուղում ինքնագործ թատերախումբ է եղել, դերասանների երեք սերունդ ակումբում ներկայացումներ է խաղացել, նույնիսկ հյուրախաղերով մեկնել է արտերկիր, բայց պայմանների բացակայության պատճառով խումբն աստիճանաբար մասնատվել, դադարել է գործել: Ակումբը նույնպես քայքայման եզրին է, այդուհանդերձ, նրա առաջարկությամբ մի անկյունում ցուցադրություն է կազմակերպվել, որտեղ ներկայացված են տարբեր տներում դեռեւս պահպանված 19-րդ դարի կենցաղային իրեր: Ակներում նաեւ պարի խմբակ կա, որը նույնպես ակումբում է գործում:

Գազիֆիկացում առաջիկայում էլ չի լինի

Ակների բնությունը Լոռվա բնաշխարհին հատուկ գեղեցկություն ունի: Բայց որքան շրջակայքը կարծես գեղանկարչի վրձնի տակից է դուրս եկել, այնքան դժվար է ակներեցու կյանքը: Իրենց ապրուստն այստեղ վաստակում են չարքաշ աշխատանքով, այն էլ՝ հաճախ ընդամենը գոյությունը պահպանելու չափ: Ուստի, շատերը նախընտրում են հեռանալ՝ թեկուզ Երեւան ու Տաշիր՝ այնտեղի աշխատանքով ընտանիքի կարիքները հոգալու համար: «Մարդը ապրում է, բայց որ գազ ու ջրից չպիտի օգտվի, էլ հետաքրքրությունը որն է կյանքի մեջ: Խորհրդային տարիներից չկա: Երկու տեղ աղբյուր կա, ա՛յ էս ճկույթիս չափ ջուր է գալիս: Անձրեւների ժամանակ, փառք Աստծո, ոչինչ: Բայց որ անձրեւ չկա, մենք ջուր չունենք ընդհանրապես: Շատ մեծ պրոբլեմ է ջուրն էլ, գազն էլ: Էստեղ միայն ծերերս ենք մնացել, մեկ էլ մանուկները: Միջին սերունդը ում ծունկը բռնում է, ով կարողանում է, գնում է: Էս վիճակը տեսնելով ո՞վ կմնա»,- հարցնելով ասում է Հրանուշ Դոլինյանը:

Այդուհանդերձ, գյուղի բնակիչները հույս ունեն, որ եթե գազը չէ, ապա ջրամատակարարում շուտով կլինի: Ակների թաղապետ Գառնիկ Ծատինյանը մեր զրույցում փոխանցեց, որ այդ աշխատանքներն արդեն սկսված են: Այժմ ջրավազանի շինարարությունն է ընթանում, ջրագիծ է անցկացվում եւ մի քանի ամիս անց, արդեն ջրաչափ հաշվիչներով, բնակիչները կկարողանան օգտվել Ագարակի ջրից: Ակնկալում են, որ ոռոգման ջուրն էլ նախկինի պես գյուղ կհասցնեն սարերից, ու դա կլինի անվճար: Ինչ վերաբերում է Ակների գազիֆիկացմանը, նման հեռանկար կարծես թե չկա: Թաղապետի փոխանցմամբ, դրա համար համայնքի ներդրումն է հարկավոր, այնինչ քաղաքապետարանի միջոցները սուղ են: Ակներում, ըստ Գառնիկ Ծատինյանի, հաշվառված է 650 բնակիչ: Բայց օրինակ 2012-ին նրանց թիվը եղել է 720: Թաղապետը, սակայն, նշում է, որ փաստացի բնակչությունն ավելի մեծաթիվ է՝ շուրջ 800 մարդ:

Ակները, որն, ի դեպ, գրեթե հազարամյա պատմություն ունի, որովհետեւ նրա մասին առաջին հիշատակությունը վերաբերում է 1061 թվականին ու ի սկզբանե կոչվել է Որնակ, Գառնիկ Ծատինյանի խոսքով, մինչեւ 1960-ականները եղել է գյուղական բնակավայր: «Գյուղ էր, կոլխոզ ունեինք, սովխոզ: Հիմա Ալավերդու թաղամաս է: Ալավերդուն քաղաքի կարգավիճակ տալու համար այդ բնակավայրին միացվեցին նաեւ Ակները, Սանահինը եւ Մադանը»,- ասաց նա:

Չեն հիշում՝ միս երբ են կերել

Սամվել Հակոբյանի ընտանիքը գյուղի բազմազավակներից է: Մեծ աղջիկը՝ Մարինեն, 15 տարեկան է, Մարտունը՝ 13, իսկ հաջորդ երեխաները զույգ աղջիկներ են: 7-ամյա Արփինեն ու Արմինեն կամ Արմինեն ու Արփինեն միեւնույն դպրոցն են հաճախում, սովորում միեւնույն դասարանում: Շրջապատում ոմանք շփոթում են նրանց, ոմանք հեշտությամբ տարբերում, ինչպես ուսուցչուհին: Բայց նա էլ քույրերի առաջին դասարանն ավարտելու ժամանակ նկարներով կողմնորոշվելիս է սխալվել ու մեկին մյուսի «վինետկան» հանձնել: Ընտանիքում ոչ ոք չի աշխատում: Մի կով ունեն, մի քանի հավ, որոնցից ստացված մթերքը հազիվ իրենց է բավականացնում ու վաճառել չեն հասցնում: «Սովետի ժամանակ աշխատել եմ սովխոզում: Նույնիսկ աշխատանքային գրքույկ էլ ունեմ: Ազապ տղա էի, բայց աշխատում էի: Հիմա ուր էլ դիմում եմ, աշխատանք չկա»,- ասում է երեխաների հայրը: Փոքրիկները իրենց խաղալիքների մասին խոսելիս շտապում են դրանց ետեւից ու բերում Ձմեռ պապից ստացած փոքրիկ տիկնիկները, որոնց անունները պարբերաբար փոխում են:

Նրանց ամառային արձակուրդը միայն գյուղում է անցել եւ դրա սահմաններից դուրս գալու հնարավորություն երեխաները չեն ունեցել: Մոտեցող նոր ուսումնական տարվան ընդառաջ էլ ծնողները պատրաստվում էին խնդրել իրենց պարտատերերին՝ համբերատար գտնվել, որովհետեւ սեպտեմբերը անխուսափելի ծախսեր է պահանջում: Սամվելն ասում էր, որ գյուղի երկու խանութում էլ պարտքեր ունեն, բայց չափի մեջ: «Ոտքդ պետք է վերմակիդ չափով մեկնես: Հա՛, ուտես, կուտես, բայց ես չափով եմ վերցնում, իմ ասած ժամանակ վճարում եմ: Խանութում էլ դա գիտեն»: «Ապառիկով չենք վերցնում այն, առանց ինչի կարող ենք յոլա գնալ: Միայն անհրաժեշտ բաները: Դե ասենք ալյուր է, ձեթ է, ճաշացու է, յուղ է, տոմատ է: Մսեղեն ոչ մի անգամ չենք կարողանում վերցնել, խմորեղեն, քաղցրեղեն համարյա չենք կարողանում»,- ամուսնուն լրացնում է Սերինեն:

Երկուսն էլ չեն կարողանում մտաբերել, թե վերջին անգամ երբ են միս կերել: «Հա եսիմ: Չեմ հիշում»,- ասում է կինը: «Երեխեքիս արեւ, մտիս էլ չի՝ ես երբ եմ միս կերել: Ոչ լաց եմ լինում, ոչ էս, ոչ էլ էն»,- շարունակում է Սամվելը: Նրանց ընտանիքը ամսական 47 հազար դրամ նպաստ է ստանում եւ տղայի հիվանդության պատճառով 21 հազար 500 դրամ կենսաթոշակ: Այսինքն՝ վեց անդամ ունեցող այս ընտանիքում յուրաքանչյուրին բաժին  է հասնում ամսական մոտավորապես 11 հազար 500 դրամ: Մի գումար, որը նրանց բարեկեցության համար պայմաններ ապահովելու պարտավորությունն ու պատասխանատվությունը ստանձնած իշխանավորները, եթե անգամ ամեն օր կորցնեն, չեն էլ նկատի: