Առանց Նախիջեվանի չկա Ղարաբաղ. մոտավորապես այսպիսին է Ժիրայր Սեֆիլյանի տեսակետը

Տպագրվել է «Հայկական Ժամանակ» օրաթերթի՝ 2003 թվականի սեպտեմբերի 27-ի համարում

ՀՀ եւ ԼՂՀ բարձրաստիճան ղեկավարները հաստատում են, որ առաջիկայում բանակցային սեղանին է դրվելու ղարաբաղյան հիմնահարցի կարգավորման նոր փաթեթ: «Ազատագրված տարածքների պաշտպանություն» հասարակական նախաձեռնության համակարգող Ժիրայր Սեֆիլյանի գնահատմամբ, Ղարաբաղի հարցը հնարավոր է լուծել միայն արծարծելով Նախիջեւանի խնդիրը՝ այդ խնդրի հետ համատեղ: 

- Պարոն Սեֆիլյան, անկասկած է, որ Ղարաբաղի հիմնահարցը պետք է լուծվի փոխզիջումային տարբերակով: Սակայն ձեր կազմակերպության որդեգրած քաղաքականությունը՝ «ոչ մի թիզ հող թշնամուն», տեղ չի թողնում որեւէ փոխզիջման: Ըստ ձեզ, Ղարաբաղի հարցն ընդհանրապես կարո՞ղ է լուծվել: Եւ եթե այո, ապա «ոչ մի թիզ հող թշնամուն» սկզբունքի սահմաններում ինչպե՞ս եք պատկերացնում հարցի լուծումը:

- Փոխզիջում հասկացողությունը մենք ինչ-որ չափով հասկանում եւ ընդունում ենք: Սակայն այն տարբերությամբ, որ մեր բաժին զիջումը մենք կատարել ենք 94-ի մայիսին, երբ հայկական կողմը համաձայնեց զինադադարի: Պետք է լավ հիշել, թե այդ օրերին որ կողմն էր խնդրում զինադադար, եւ ում էր ձեռնտու այդ զինադադարը: Եթե մի քանի շաբաթ եւս շարունակվեր պատերազմը, ապա Ադրբեջանը կազմալուծվելու էր ամբողջությամբ, եւ հայկական զորքերը շատ հանգիստ հասնելու էին Ադրբեջանի խորքը: Համաձայնելով զինադադարի, մենք արդեն կատարել ենք մեր բաժին զիջումը:

Սրանից ավելի փոխզիջում մեզ համար ընդունելի չէ: Իսկ ինչ վերաբերում է ընդհանրապես ղարաբաղյան խնդրի կարգավորմանը, ապա մենք համարում ենք, որ 88-ի շարժումը, որը սկսվեց «Ղարաբաղը մերն է» կարգախոսով, թերի էր, քանզի այդ օրերին միաժամանակ պետք էր պահանջել նաեւ Նախիջեւանը, որովհետեւ Ղարաբաղն ու Նախիջեւանը միաժամանակ է հանձնվել օտարին: Այս իմաստով մենք Ղարաբաղի խնդրի լուծումը նվազագույնը պատկերացնում ենք, որ  Նախիջեւանը եւ այսօր «դե ֆակտո» ազատագրված տարածքները պետք է միանան Հայաստանին: Քանի դեռ Նախիջեւանի հարցը չի լուծվել, Ղարաբաղի խնդիրը չի լուծվելու:

- Իսկ դուք ռեալ որեւէ մեխանիզմ տեսնո՞ւմ եք հարցը նման դաշտում կարգավորելու համար:

- Բնականաբար, տեսնում ենք: Ադրբեջանական պետություն հասկացությունը շատ ձեւական եւ արհեստական երեւույթ է, որը ստեղծվեց անցյալ դարի սկզբին: Որքանով որ այն թուրք-թաթարներինն էր, առնվազն նույնքան էլ հայերի պետություն էր: Ադրբեջանը մի օր շատ հնարավոր է՝ կարող է կոնֆեդերացիա դառնալ՝ հաշվի առնելով, որ այնտեղ այսօր էլ կոմպակտ ապրում են տարբեր ազգեր: Երբ Ադրբեջանը հանրապետության կարգավիճակից վերածվի կոնֆեդերացիայի, եւ այդ ժամանակ այնտեղ հայեր ապրեն, նրանք կարող են ունենալ իրենց լիարժեք իրավունքներն այդ կոնֆեդերացիայում՝ այսօր «դե յուրե» Ադրբեջանի տարածքում:

Խոսքը, բնականաբար, չի վերաբերում Ղարաբաղին, Նախիջեւանին եւ ազատագրված տարածքներին: Խոսքը հենց Ադրբեջանի Հանրապետության այսօրվա տարածքի  մասին է, որը, ըստ էության, արհեստածին է: Մենք միայն այս կոնտեքստում ենք տեսնում Ադրբեջանի հետ մեր խնդրի լուծումը: Այսինքն, դեռ մեծ հարց է, թե այսօր ադրբեջանական պետության տարածքը եւս հայկական է, թե՝ ոչ:

- Այդուհանդերձ, աշխարհում գոյություն ունեն հաստատված իրողություններ, որոնցից մեկն էլ այն է, որ Նախիջեւանը համարվում է Ադրբեջանի տարածք, ինչպես արեւմտյան Հայաստանը՝ Թուրքիայի տարածք: Ուստի, ձեր պահանջը հաստատապես առնչվում է երեւակայության ոլորտին:

- Աշխարհին մենք երբեք չպետք է մեղադրենք: Մենք պետք է մեղադրենք բացառապես մեզ, որ իմ նշած ուղղությամբ երբեւէ աշխատանք չենք տարել: Եթե մենք տասը տարի առաջ այդ ուղղությամբ աշխատանք տարած լինեինք, ապա այսօր ինչ-որ արդյունքների միջազգային ասպարեզում հասած կլինեինք: Վերջին հաշվով, աշխարհը մեր հակառակորդը չէ, եւ մենք աշխարհին հակադրված չենք: Ի դեպ, մենք ունենք բոլոր հնարավորությունները՝ Կովկասում դառնալու կայունության երաշխավորը: Սակայն այդ ուղղությամբ չենք աշխատում. սա է խնդիրը: Երբ մենք սկսենք պլանավորված գործել, այդ ժամանակ արդեն իմ ասածները երեւակայական չեն թվա:

- Այսինքն, Ղարաբաղի հարցը լուծելու համար դուք առաջարկում եք եւս մեկ շարժում սկսել, այս անգամ՝ «Նախիջեւանը մերն է» կարգախոսո՞վ:

- Ձեր հարցն արդեն մարտավարությանն է վերաբերում: Պետք է պլանավորել ոչ թե մեկ կամ երկու քայլ, այլ քայլերի ամբողջություն, եւ այդ  համատեքստում դիտարկել հերթական մարտավարական քայլը: Իսկ ինչ վերաբերում է նրան, որ Նախիջեւանը պետք է միանա Հայաստանին՝ դա անխուսափելի է: Էլի եմ կրկնում, այս ամենը, առանց միջազգային ամբիոններում համապատասխան աշխատանք տանելու, նմանվում է աբսուրդի:

Սակայն, եթե մենք մեր ունեցած հնարավորություններով կարողանանք ճիշտ աշխատել, իմ ասածները աբսուրդ չեն թվա: Հակառակ դեպքում, ես հասկանում եմ, որ այս ամենը կարող է նմանվել հոխորտանքի: Մենք ունենք իրական հնարավորություն՝ միջազգային կարծիք ստեղծելու եւ աշխարհի տերերի վրա ազդելու: Խնդիրն ընդամենը մեր մեջ է, քանզի մենք, որպես ազգ, չենք կարողանում կազմակերպվել: 

-  Ըստ ՀՀ ԱԳ նախարար Վարդան Օսկանյանի՝ ԼՂ հարցի կարգավորման ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի առաջարկները «հնի նոր տարբերակն են», իսկ ԼՂՀ նախագահը չհերքեց, որ նոր առաջարկները իրենց մեջ ներառելու են փուլային էլեմենտներ: Այսինքն, ստացվում է, որ հարցի լուծումը, ինչպես 97-ին, փուլային է լինելու: Եւ անգամ մտավախություն կա, որ եթե 97-ի փաթեթում Մեղրիի խնդիր չէր արծարծվում, ապա նոր փաթեթում միջազգային վերահսկողության է հանձնվելու Մեղրիի միջանցքը:

- Կոնկրետ չգիտենք, թե ինչպիսին է փաթեթը, բայց մոտավորապես ենթադրում ենք, թե այն ինչ բովանդակություն ունի: Այսինքն, խոսքը փուլային կարգավորման մասին է. Ղարաբաղի հարավ-արեւելյան հատվածը, չորս շրջաններ՝ Ֆիզուլի, Ջաբրաիլ, Զանգելան եւ Ղուբաթլի, վերադարձվում են Ադրբեջանին, նախատեսվում է փախստականների վերադարձ ազատագրված տարածքներ, կոմունիկացիաները վերսկսում են գործել, որոնք վերահսկելու են միջազգային ուժերը:

Ինչ վերաբերում է Մեղրիի միջանցքին, ապա քանի դեռ վերը նշված շրջանները չեն վերաբնակեցվի եւ հայերի կողմից չեն յուրացվի, քանի դեռ Նախիջեւանը չի պատկանի Հայաստանին, Մեղրիի հարցը միշտ էլ սեղանի վրա է լինելու: Եւ այս կոնտեքստում արդեն էական էլ չէ Ղարաբաղի կարգավիճակի հարցը:

Իհարկե, մենք գերադասում ենք, որ Ղարաբաղը միացվի Հայաստանին, սակայն, եթե կոնֆլիկտը լուծվելու է այս տարբերակով, ապա Ղարաբաղի կարգավիճակը ոչինչ չի որոշում: Քանզի այս դեպքում ոչ միայն Ղարաբաղի, այլեւ ամբողջ Հայաստանի անվտանգության խնդիրն է դրվում: Հայաստանն այսօր իր աշխարհագրական դիրքով ռազմավարական նշանակություն ունի: Բայց եթե Հայաստանը կտրվում է Պարսկաստանից, Թուրքիան՝ կապվելով Ադրբեջանի հետ, հնարավորություն է ստանում հսկել ամբողջ Անդրկովկասն ու շարժվել դեպի Կենտրոնական Ասիա: Այս պարագայում մեր երկիրը կորցնելու է իր ռազմավարական նշանակությունը:

- Իսկ եթե, այդուհանդերձ, ՀՀ նախագահը ստորագրի կարգավորման այդ տարբերակը, որը դուք համարում եք կործանարա՞ր...

- Ես բազմիցս ասել եմ, որ ոչ մի բանական մարդ չի համաձայնի գնալ այդ դավադիր քայլին: Ըստ իս, ներկայիս նախագահը փորձում է ձգձգել խնդրի լուծումը՝ սեփական իշխանությունը երկարաձգելու համար: Սա, անշուշտ, վնաս է բերում մեր երկրին, որովհետեւ եթե վաղը նորմալ իշխանություններ ունենանք, նրանց համար խիստ բարդ է լինելու միջազգային նոր կարծիք ձեւավորելը: Իսկ եթե, այդուհանդերձ, ներկա իշխանությունները գնան նման քայլի, դա կլինի ազգային դավաճանություն: Թե ինչպես են վարվում դավաճանի հետ՝ հայտնի է բոլորին:

- Սակայն այն, ինչ առաջարկում եք դուք՝ պահանջում է տարիներ: Մինչդեռ, որքան հայտնի է, համանախագահները մտադիր չեն շատ երկար ձգել հարցի լուծումը:

- Որ համանախագահները մեզ կանգնեցրել են փակուղու առաջ, դրա հիմնական մեղավորը մենք համարում ենք մեր իշխանություններին: Ուստի, այս իշխանությունների ամենալուրջ քայլը, թերեւս, այն կլինի, որ համանախագահների ճնշման ուժեղացման դեպքում, հրաժարական տան՝ փորձելով ժամանակ շահել: Այդ դեպքում, համանախագահները, ուզեն, թե չուզեն, պարտավոր են լինելու հարգել իշխանափոխության իրողությունը:

Իսկ դա մեզ լրացուցիչ ժամանակ կտա՝ հարցը մեր նախանշած դաշտ տեղափոխելու համար: Այլապես, էլի եմ կրկնում, Ղարաբաղի հարցը, առանց Նախիջեւանի, վերջնականորեն լուծել հնարավոր չէ, եւ չի լուծվելու: Բնականաբար, այս վիճակում մեզ ձեռնտու է Ղարաբաղի հարցի լուծման ձգձգումը, որպեսզի կարողանանք հիմնախնդիրը տեղափոխել մեր մատնանշած դաշտ եւ լուծել Նախիջեւանի հարցի հետ միասին:

Նաիրա  Զոհրաբյան