Ծերացող, ծերացած Հայաստան. հանդերձյալ կյանքն այլեւս սարսափելի չէ

Հոկտեմբերի 1-ը Տարեցների միջազգային օրն է: Ունենալով տարիքն ու զվարթությունը բարեհաջող համատեղող ԱԺ նախագահ՝ Հայաստանը եւս կարող է հավակնել տոնել այդ օրը:

Երկիրն ընդունված է համարել ծերացող, երբ բնակչության 14 տոկոսից ավելին 65-ն անց մարդիկ են: Ըստ ժողովրդագիրների՝ Հայաստանն արդեն ծերացած երկիր է: Եվրոպայում, Արեւմուտքում, Ճապոնիայում, Հայաստանում մարդիկ ծերանում են նույն տարիքում: Սակայն տարբեր երկրներում մարդիկ իրենց ծեր են զգում տարբեր տարիքներում: Մշակութաբան Ռուբեն Անգալադյանը մի առիթով նկատեց, թե հայ կանայք օր առաջ երազում են տատիկ դառնալու մասին, այն դեպքում, երբ Եվրոպայում, Արեւմուտքում կանայք իրենց կին են զգում անգամ խոր ծերության շրջանում: Ինքս էլ ապշած էի, երբ տարիներ առաջ, Ատլանտյան օվկիանոսի ափին տեսա տարեց նուդիստների. 70-80-ն անց տատիկներն ու պապիկները՝ լրիվ մերկ կամ բարեմասնությունները մասամբ ծածկած, հանգստանում էին:

ՄԱԿ-ի տվյալներով՝ 2050 թվականին տարեցները կկազմեն աշխարհի բնակչության 15,6 տոկոսը (այժմ 7,7 տոկոսն են): «Տարեց»՝ նշանակում է մարդ, որը չի աշխատում, ունի խնամքի կարիք: Իսկ աշխարհում տարեցներին պետական միջոցներով պահելը բարդանում է: Հայերիս թվում էր, թե ծերացումն էլ կշրջանցի Հայաստանը, ինչպես շրջանցում է բարեկեցությունը, եւ որ աշխարհի բոլոր փորձություններից մեզ կփրկի մեր ունեցած ամենաամուր ձեռքբերումը` հայկական ընտանիքը, որտեղ տարեց մարդկանց հանդեպ պատկառանքը, ի տարբերություն մյուս ազգերի, ոչ թե բարեկրթության նշան է, այլ հին հայկական ավանդույթ: Այդպե՞ս է արդյոք:

Որ հայ  ընտանիքներն ավելի ամուր են, լսել ենք միշտ: Հիմնավորումն այսպես է հնչում` հարյուրամյակներով պետականություն չենք ունեցել, հետեւաբար` ընտանիքը ստանձնել է ինքն իր համար պետություն լինելու առաքելությունն ու, այդպիսով, ամրացել:

Այսօր, սակայն, ամենեւին բարդ չէ համոզվել, որ հայկական ընտանիքի ամրության մասին լուրերը մասամբ չափազանցված են: Փնտրեք, դիցուք, «Ընտանիքն այսինչ ազգի կյանքում» հոդվածը: Եվ էկրանին կհայտնվեն բազմաթիվ հոդվածներ՝ այսպիսի վերնագրերով. «Ընտանիքը ճապոնացիների համար առաջնային է», նույնը` չինացիների, ամերիկացիների, գերմանացիների եւ մյուս բոլոր ազգերի համար: Ստացվում է, որ հայկական ընտանիքի ամրության մասին ուռճացված տեսակետները սթափ վերագնահատման անհրաժեշտություն ունեն: Գուցե մեր ընտանիքներն ամուր են, քանի որ իրենց չե՞ն կարող թույլ տալ ամուր չլինելու շքեղությունը:

Նկատի ունեմ` ունե՞ն մարդիկ ազատություն` ընտրել իրենց ընտանիքի մոդելը, փոխհարաբերությունների աստիճանն ու պարտականությունների սահմանը: Թե՞ նյութական կամ բարոյական կախվածությունն է ստիպում ընտանիքին` համերաշխորեն եփվել քլթքլթացող կաթսայում: Շատ զավակներ կախված են ծնողներից. ծնողներն ունեն բնակմակերես, որտեղ բնակվում են նորաստեղծ ընտանիքները: Տարեց ծնողները նաեւ թոշակ են ստանում: Մյուս կողմից` ծնողներից շատերն ուղղակիորեն կախված են զավակներից, քանի որ ստացած թոշակն այնքան քիչ է, որ դրա միակ առավելությունն այն ստանալու օրը տանից դուրս գալն ու օդափոխվելն է:

Հայաստանում վաղուց արդեն միտում կա` տարիքն առած տղամարդիկ թողնում են հասակակից կանանց եւ ամուսնանում երիտասարդների հետ: Ռուսաստան արտագնա աշխատանքի մեկնածներն արդեն չեն էլ թաքցնում, որ Սվետան ու Իրինան ավելի հրապուրիչ են, քան իրենց գիրուկ կանայք:

Տարեց ծնողներն օրվա հացի խնդիր ունեցող զավակների համար անուղղակիորեն բեռ են դառնում եւ հաճախ ինքնասպան լինում: Ճշտենք. խնդիրը ծնողի սրբության մասին տեսությունը չէ, այլ կոնկրետ կյանքը` կոնկրետ փոխհարաբերություններով: Հայաստանում ընտանիքի գաղափարի հիմքում հաճախ գոյատեւման խնդիրն է, այլ ոչ թե ինքնուրույն մարդկանց կամավոր համակեցությունը` կամավոր փոխօգնության հիմունքներով: Հակառակ դեպքում` Հայաստանում ծերանալն այսքան տագնապներ չէր առաջացնի:

Հետեւաբար, մեր պատկերացումները, թե պետության բացակայությունը նպաստել է հայկական ընտանիքների ամրացմանը, չի աշխատում: Պետականություն չունենալը կամ թույլ պետություն ունենալը քայքայում է ընտանիքը:

Իշխանությունները Հայաստանի ծերացող բնակչության տագնապներից իրենց կարող են ավտոմատ ազատված համարել: Նախ` կենսաթոշակները մարդկանց հնարավորություն են տալիս միայն ապահովել իրենց ֆիզիկական ներկայությունը Երկիր մոլորակի վրա:

Հայաստանում կենսաթոշակային տարիքը 65-ն է: Սա` ֆորմալ, իսկ իրականում աշխատանքային տարիքը, լավագույն դեպքում, 45-50-ն է:

Աշխատելու հավանականությունը 45-ից հետո կտրուկ նվազում է: Եվ մինչեւ կենսաթոշակային տարիքի հասնելը մարդիկ, այսպես թե այնպես, կախված են ընտանիքի աշխատող անդամներից (եթե այդպիսիք կան): Պետությունը կարող է սփոփվել հանգամանքից, որ Հայաստանում կյանքի միջին տեւողությունը բարձր չէ` ըստ ՀՀ ԱՆ 2014 թ. տվյալների՝ 74 տարի: Այսինքն` պետությունը մարդկանց թոշակով ապահովում է մոտավորապես 9 տարի:

Ծերությունը լուրջ խնդիր է նաեւ Ճապոնիայում: Ըստ Ճապոնիայի Առողջապահության, աշխատանքի եւ սոցիալական հարցերով նախարարության 2015 թ. տվյալների` այս երկրում տղամարդկանց կյանքի միջին տեւողությունը 80 տարի է:

Ընդ որում` մարդիկ թոշակի են անցնում 65 տարեկանում: Թոշակային կյանքի միջակայքը բավականին զգալի է պետության համար, եւ դա է պատճառը, որ 2 տարի առաջ Ճապոնիայի ֆինանսների նախարար Տարո Ասոն կոչ արեց տարեցներին` կյանքի հետ հաշիվները փակել ժամանակին՝ խոստանալով, որ ինքն էլ այդպես կվարվի:

Այնպես չէ, որ Հայաստանում իշխանությունները ոչինչ չեն առաջարկում տարեցներին: Ամեն դեպքում, ամեն ինչ արվում է, որ առաջացած տարիքի մարդկանց համար հանդերձյալ աշխարհը սարսափելի չթվա:

Լիլիթ Ավագյան