Եկեք ցրենք գաղջը. ցնցումներ են պետք

Հայաստանի սոցիալ-տնտեսական վիճակը, մեղմ ասած, լավ չէ: Շա՜տ մեղմ ասած: Եվ դա արդեն պաշտոնապես խոստովանում են նաեւ ՀՀ բարձրաստիճան պաշտոնյաները՝ ի դեմս նորանշանակ վարչապետի:

Խոստովանել, որ վիճակը լավ չէ,  արդեն դրական երեւույթ է: Նշանակում է, որ իշխանությունը արձանագրում է, ախտորոշում է վիճակը, եւ տեսականորեն դա առաջին քայլն է վիճակը բարելավելու: Բայց՝ միայն տեսականորեն: Գործնականում դա անհրաժեշտ, բայց ամենեւին ոչ բավարար քայլ է: Հնարավո՞ր է արդյոք Հայաստանում բարելավել վիճակը այն մեթոդներով, որ որդեգրել է գործող իշխանությունը: Եվ ի վերջո, որն է այս վատ վիճակի իրական պատճառը, հիմքը:

Զուտ տնտեսագիտական իմաստով խոչընդոտներ կան եւ դրանք շատ են: Օրինակ, տնտեսական կյանքը կարգավորող օրենսդրությունը կատարյալ չէ, դրամավարկային քաղաքականությունը վատ է, հարկաբյուջետային քաղաքականությունը ավելի վատն է..: Նման խոչընդոտներ կարելի է թվարկել անվերջ: Սակայն ուշադիր ուսումնասիրելու պարագայում կհամոզվենք, որ սրանք հետեւանքներ են, ոչ թե պատճառ: Մասնավորապես դրամավարկային, հարկաբյուջետային քաղաքականությունները հարմարեցվել են ներկա իրավիճակին եւ դրանցով իշխանությունը փորձում է ընդամենը ավելի չվատացնել վիճակը, եւ դա, բնականաբար, չի ստացվում:

Իսկ բոլոր աղետների իրական պատճառը, եթե պարզ ձեւակերպենք, բարոյահոգեբանական հարթության մեջ է: Հուսալքություն, ապագայի նկատմամբ համատարած անվստահություն, անպաշտպանվածության զգացում... Մի խոսքով՝ գաղջ մթնոլորտ: Բայց դա այն «գաղջը» չէ, որի մասին խոսում էր Սերժ Սարգսյանը: Վերջինիս նշած «գաղջը» մի մթնոլորտ է, որը արհեստականորեն փորձում են ստեղծել ԶԼՄ-ները, բայց իրականում այն չկա: Ակնհայտ է, սակայն, որ դա այդպես չէ: Իրականում գաղջ մթնոլորտը համատարած է, դրանով ներծծված է ամբողջ հանրությունը իր բոլոր շերտերով, եւ ԶԼՄ-ների դերը այստեղ նվազագույնն է, եթե չասենք՝ իսպառ բացակայում է:

Եվ ուրեմն, ակնհայտ է, որ իրավիճակը փոխելու համար պետք է վերացնել հենց այդ մթնոլորտը: Ինչպե՞ս: Ասենք՝ տնտեսական ցուցանիշների բարելավմամբ: Այս տարի Հայաստանում սպասվում է մի 2.5 տոկոս տնտեսական աճ, հաջորդ տարի` 3.2 տոկոս: Սրանով հնարավո՞ր է ցրել գաղջ մթնոլորտը, մարդկանց ոգեւորել, նրանց ամուր հույսեր ներշնչել, որ ապագան փայլուն է լինելու...: Անցած 20 տարիների ընթացքում Հայաստանում միշտ արձանագրվել է տնտեսական աճ, բացի 2009 թվականից: Տարիներ են եղել, որ աճը եղել է նույնիսկ երկնիշ: Բայց արդյոք դա հանգեցրե՞լ է հանրային ոգեւորության: Որոշակի լավատեսություն, իհարկե, տարբեր ժամանակահատվածներում եղել է, անշուշտ: Բայց բավական էր, որ մի թեթեւ միջանցիկ քամի անցներ մեր տնտեսության միջով, ու այդ լավատեսության նշույլներից հետք անգամ չմնար:

Այլ կերպ ասած, անընդհատ «մի թեթեւ» տնտեսական աճ ապահովելով, թոշակներն ու աշխատավարձերը մի 2-3 տոկոս ավելացնելով, մի երկու փողոց ասֆալտելով ու լուսավորելով, մի երկու ծառ տնկելով՝ գաղջ մթնոլորտը ցրել հնարավոր չէ: Փորձն է ցույց տալիս: Գաղջությունը ցրելու համար անհրաժեշտ է շատ հզոր, թարմ «քամի»: Օրինակ, պատկերացնենք, թե ինչպիսի մթնոլորտ կտիրի Հայաստանում, եթե իշխանությունը օրենքի տառին, ստորակետին ու ոգուն համապատասխան սկսի «կացինով» ջարդել արհեստական ստեղծված մոնոպոլիաները: Մոնոպոլիստներին ու օլիգարխներին զրկի ապօրինի կուտակած սեփականությունից: Ու դա սկսի ամենա, ամենախոշոր «գործարարներից»: Ցնցումնե՞ր կլինեն: Իհարկե կլինեն:

Ի՞նչ կլինի, եթե սկսի ձերբակալել կոռումպացված պաշտոնյաներին, ընդ որում՝ ամենաբարձրաստիճաններից սկսած: Ցնցումներ կլինե՞ն: Իհարկե կլինեն: Ի՞նչ կլինի, եթե սկսի «բիզնեսմեն» դարձած պաշտոնյաներից, կամ պաշտոնյա դարձած «բիզնեսմեններից» խլել նույնպես ապօրինի «վաստակած» հարստությունը: Ցնցումներ կլինե՞ն: Իհարկե կլինեն: Իսկ ի՞նչ կլինի եթե....: Ցանկացած պարագայում ինչ-որ ցնցումներ կլինեն: Ասենք, հնարավոր է, որ դրամը մի քիչ արժեզրկվի կամ արժեվորվի, մի քանի օր խանութներում կարող է եւ շաքարավազ, բանան, ձեթ, կարագ քիչ լինի, գները կարող են տատանվել... ու նմանատիպ այլ ցնցումներ: Բայց դա կտեւի մի քանի օր կամ շաբաթ, կամ նույնիսկ՝ ամիս ու ոչ ավելի: 

Բայց դրա դիմաց կցնցվի նաեւ այն գաղջ մթնոլորտը, որը այդքան խանգարում է մեզ ոգեւորվել, ստեղծել, ստեղծագործել, արտադրել... մի խոսքով, զարգանալ ու առաջ գնալ: Կցնցվի ու կցրվի: Եվ ի՞նչ կլինի դրանից հետո: Այն ամբողջ բիզնես դաշտը, որը ներկայումս ուզուրպացրել են մի քանի տասնյակ, իրենց գործարար ու բարերար համարողները, սահուն կբաշխվի հազարների մեջ, որոնք իրար հետ մրցակցելով կստեղծեն որակյալ ապրանքներ ու ծառայություններ, աշխատատեղեր, հարկեր կվճարեն եւ այլն: Եթե չեք հավատում, պարզապես ուսումնասիրեք Սինգապուրի օրինակը, որին այդքան հաճախ են հղում անում մեր իշխանավորները: Հայաստանի պարագայում սա, անշուշտ, ուտոպիա է: Նման բան Հայաստանում չի լինի, համենայն դեպս, տեսանելի ապագայում:

Իսկ դա նշանակում է՝ մենք շարունակելու ենք «ըմբոշխնել» այս գաղջ մթնոլորտը ու համակերպվել, որ տարեկան Հայաստանից արտագաղթում է բնակչության 2 տոկոսը, տարեցտարի էականորեն նվազում է ծնված երեխաների թիվը, տարեցտարի աճում է հանցագործությունների թիվը... Եվ սա՝ ամեն տարի արձանագրվող տնտեսական «աճի» պայմաններում: