Քննարկում. Ղարաբաղի թեման կենդանանում է

Տպագրվել է «Հայկական Ժամանակ» օրաթերթի՝ 2003 թվականի հոկտեմբերի 24-ի համարում

Որոշակի դադարից հետո ԼՂ հարցի կարգավորման թեման կրկին, կարծես, վերադարձել է քննարկումների դաշտ: Դադարը պայմանավորված էր նաեւ Ադրբեջանի եւ Հայաստանի ընտրական գործընթացներով, եւ հիմա, երբ դրանք ավարտվել են, միջազգային կառույցներն էլ հայտարարել են բանակցային գործընթացն ակտիվացնելու անհրաժեշտության մասին, Հայաստանում եւս ակտիվացել են այդ հարցի շուրջ քննարկումները:

Թեեւ ՀՀՇ վարչության անդամ Հովհաննես Իգիթյանն, օրինակ, կարծում է, որ ԼՂ հարցի կարգավորումն այսօր Հայաստանի հասարակության համար բոլորովին էլ առաջնային, նույնիսկ երկրորդական կամ երրորդական կարեւորության խնդիր չէ, այսինքն՝ չկա հասարակական ճնշում, եւ դրա բացակայության պայմաններում ամենալավ իշխանություններն էլ չեն կարող հասնել հարցի լուծմանը: Այս միտքը պարոն Իգիթյանն արտահայտեց երեկ՝ Ֆրիդրիխ Նաումանի անվան հիմնադրամի եւ «Համաձայնություն» կենտրոնի կազմակերպած «Ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման ընթացքը» թեմայով սեմինարի ժամանակ:

Ինչ վերաբերում է հակամարտության կարգավորման առումով լավ կամ վատ իշխանությունների կարողություններին, ապա երեկվա սեմինարի հիմնական զեկուցողներից մեկը՝ «Համաձայնություն» կենտրոնի ղեկավար Դավիթ Շահնազարյանը, այլ կարծիքի է: Նա ներկաներին խնդրեց մի պահ պատկերացնել, թե Հայաստանում գործում են լեգիտիմ, ժողովրդավարական ճանապարհով ընտրված իշխանություններ, եւ հետեւություններ անել, թե Ադրբեջանում տեղի ունեցած ընտրություններից հետո ինչ զարգացումներ կլինեին հակամարտության կարգավորման գործընթացում: Իհարկե, վերոնշյալի շուրջ խոսակցությունը չէր կարող շարունակություն ունենալ, եւ ներկաները չափազանց հաճելի պատկերացումից հետո շատ արագ ընկան գորշ իրականության գիրկը:

Իսկ իրականության դաշտում պարոն Շահնազարյանը հակամարտության կարգավորման ընթացքը բաժանում է երեք փուլի. առաջինը՝ մինչեւ 1998 թվականը, երբ հաջողվեց զինադադար կնքել, ԼՂՀ-ն էլ հստակ բանակցությունների կողմ էր: «Այն ժամանակ կոնֆլիկտը կարգավորելու անկեղծ ձգտում կար»,- ասում է պարոն Շահնազարյանը: Երկրորդ փուլը,  ըստ  նրա, այս վեց տարիների անգործության, կոնֆլիկտի չկարգավորման շրջանն է, որն այսօր արդեն ավարտվել է, եւ սկսվել է երրորդ փուլը: Երրորդ փուլի հետ կապված, հաշվի առնելով վեց տարիների ընթացքում տեղի ունեցած աշխարհաքաղաքական փոփոխությունները, պարոն Շահնազարյանն իր կանխատեսումներն ունի:

Համաձայն դրանց, կլինեն ոչ թե նոր առաջարկներ, այլ հայտնի առաջարկների մոդիֆիկացիաները՝ մի քանի նոր էլեմենտներով: Օրինակ, այս անգամ, ըստ Դ.Շահնազարյանի, ՌԴ-ն եւ ԱՄՆ-ը գործելու են համատեղ, քանի որ գլոբալ առումով նրանց շահերը համընկնում են: «Կարծում եմ, կլինեն բավական լուրջ ճնշումներ թե՛ Հայաստանի, թե՛ Ադրբեջանի արդեն ոչ լեգիտիմ, թույլ իշխանությունների վրա, որպեսզի լինի արագ կարգավորում»,- ասում է Դավիթ Շահնազարյանը: Իսկ չհամաձայնելու եւ կրկին հակամարտության կարգավորումը ձգձգելու դեպքում՝ Շահնազարյանն ապագան տեսնում է այսպես. «Կամ նոր հարավկովկասյան Դեյտոն, որտեղ ուղղակի կպարտադրվի լուծում, կամ ռազմական գործողությունների վերսկսում»:

Հնարավոր ռազմական գործողությունները, ըստ պարոն Շահնազարյանի, կլինեն բոլորովին նոր որակի. այն պարզ պատճառով, որ Ադրբեջանը վերջին տարիներին իր բանակը վերակառուցում է ՆԱՏՕ-ի չափանիշներով, իսկ Հայաստանը շարունակում է ռուսական բանակի կառուցվածքներով առաջնորդվել: Նշենք, որ երեկ վերոնշյալ թեմայով զեկուցում էր նաեւ ԼՂՀ նախագահի քաղաքական հարցերով խորհրդական Մանվել Սարգսյանը, որն առաջին հերթին շնորհակալություն հայտնեց իրեն հրավիրելու համար, քանի որ վերջին շրջանում միշտ չէ, որ ԼՂ ներկայացուցիչներին հրավիրում են նման քննարկումների մասնակցելու: Վերջինս իր զեկույցում նշեց, որ ԼՂ հարցի կարգավորման բանակցությունները պետք է ընթանան՝ հիմք ընդունելով 1991 թվականից ընդունված իրավական ակտերը եւ դրանցից բխող ԼՂ ժողովրդի կամքը:

Ավելորդ չէ նշել, որ քաղաքագետ Աղասի Ենոքյանի հնչեցրած հարցն այն մասին, թե Հայաստանն արդեն տասներկու տարի  ինչու՞ չի ճանաչում ԼՂՀ անկախությունը, նախկին իշխանությունների  ներկայացուցիչները եւ քաղաքագետները թողեցին անպատասխան: Իսկ մինչ այդ ԼՂ նախագահի խորհրդականն արդեն կարեւորել էր ԼՂՀ-ի դերը: «Եթե ԼՂ-ի եւ Ադրբեջանի միջեւ անհամաձայնություն է ծագել, որը հանգեցրել է կոնֆլիկտի եւ հետեւանքների, ապա այդ կոնֆլիկտի կարգավորման եւ հետեւանքների համար պատասխանատվությունը կրում են Ադրբեջանը եւ ԼՂ-ն»,- երեկ ասաց Մանվել Սարգսյանը: Նա նաեւ շեշտեց, որ կարգավորման բանակցությունները պետք է ընթանան Ադրբեջանի եւ ԼՂ-ի միջեւ: Ըստ Սարգսյանի, կարեւոր է, որ առանձին ֆորմատով բանակցություններ ընթանան նաեւ ՀՀ-ի եւ ԼՂ-ի միջեւ, որպեսզի հարաբերությունները դրվեն իրավական հիմքի վրա, եւ դիվանագիտության մեջ բաժանվեն պարտավորությունները:

Աննա  Վ. Հակոբյան