Վարկերը պակասելու են. Վարչապետ vs դոնորներ

Երեկվա լրատվական հոսքերի մեջ մի տեսակ աննկատ մնաց մի տեղեկատվություն, որը առաջին հայացքից անկարեւոր մի իրադարձության մասին էր: Բայց միայն՝ առաջին հայացքից:

Խոսքը կառավարության կայքէջում հայտնված մի հաղորդագրության մասին էր, որը նվիրված էր ՀՀ վարչապետ Կարեն Կարապետյանի մոտ տեղի ունեցած մի քննարկման: Երեկ նա, ինչպես նշված է հաղորդագրության մեջ, ընդունել էր «մի շարք միջազգային դոնոր կազմակերպությունների ներկայացուցիչների»:

Իսկ դոնոր կազմակերպություններ ասելով՝ հասկանում ենք մասնավորապես Համաշխարհային բանկը, Արժույթի միջազգային հիմնադրամը, Ասիական զարգացման բանկը, Եվրոբանկը եւ այլն: Եվ ուրեմն, ինչի մասին են եղել այդ քննարկումները: Ըստ հաղորդագրության՝ վարչապետը հետեւյալ երեք հարցի շուրջ է խոսել դոնորների ներկայացուցիչների հետ:

Հարց առաջին. «Մենք նախաձեռնել ենք Ծրագրերի իրականացման գրասենյակները՝ ԾԻԳ-երն օպտիմալացնելու գործընթաց: Արդեն լուծարել ենք 5-ը եւ ներկայում սկսում ենք օպտիմալացման հաջորդ փուլը: Ուզում ենք ձեզ հետ այս հարցի շուրջ բանակցել եւ բացատրել մեր նպատակը. ուզում ենք աշխատանքը դարձնել ավելի արդյունավետ, հաստատուն ծախսերն՝ ավելի պակաս»,- ասել է վարչապետը:

Ինչով է սա ուշագրավ: Ժամանակին ԾԻԳ-երի ստեղծման նախաձեռնությունը հենց դոնորներինն էր: Վերջիններս չէին ցանկանում, որ իրենց տրամադրած վարկային կամ գրանտային գումարները ծախսեին մեր չինովնիկները, շատ լավ իմանալով, թե ինչ կկատարվի այդ գումարների հետ: Այդ գումարները, իհարկե, ներառվում էին պետական բյուջե, բայց դրանց տնօրինումը իրականացնում էին հենց ԾԻԳ-երը: Այնպես չէ, որ ԾԻԳ-երը գերարդյունավետ էին աշխատում, չարաշահումներ չէին լինում, բայց դրանց գործունեության, պատկերավոր ասած՝ պատասխանատվությունը ընկնում էր հենց դոնորների վրա:

Այդ ԾԻԳ-երը ոչ միայն հսկայական գումարներ էին կառավարում, այլ նաեւ հսկայական վարչական ծախսեր ունեին: Վարչապետ դառնալուց հետո Կարեն Կարապետյանը սկսեց կրճատել դրանք, հենց վարչական ծախսերը օպտիմալացնելու նկատառումներով: Դա, բնականաբար, դուր չէր գալիս դոնորներին, եւ երեկվա հանդիպման ժամանակ վարչապետը քննարկել է այդ հարցը: Գոհ են մնացել դոնորները թե ոչ, դեռ հայտնի չէ:   

Հարց երկրորդ. «Վարկեր, վարկային ծրագրեր, դրանց առաջնահերթությունները: Դուք գիտեք, որ մեր արտաքին պարտքի չափը բավական բարձր է, եւ մենք ուզում ենք ձեզ հետ քննարկել ու հաստատել այն առաջնահերթությունները, այն խաղի կանոնները, որով հետագայում առնչվելու ենք վարկերի հետ եւ ընտրություն ենք կատարելու, թե որ վարկային ծրագիրն ենք համարելու առաջնահերթ եւ որ ծրագրերն ենք ֆինանսավորելու»,- հանդիպման ժամանակ ասել է վարչապետը:

Խնդիրն այն է, որ դոնորների տրամադրած վարկերը ծախսվում են ըստ ծրագրերի: Այսինքն, կառավարությունը չի կարող այդ գումարը վերցնել ու ծախսել իր հայեցողությամբ: Կարեն Կարապետյանն էլ լուրջ վերապահումներ ունի այդ ծրագրերի նպատակահարմարության նկատմամբ: Ու հիմա վարչապետը փորձում է արդեն իսկ համաձայնեցված ծրագրերում փոփոխություններ անել: 2017 թվականի ընթացքում Հայաստանը այլեւս չի կարող այնքան վարկեր վերցնել, որքան վերցնում էր վերջին տարիներին:

«Պետական պարտքի» մասին օրենքը սահմանափակումներ է դրել պարտք կուտակելու առումով: Պարտք վերցնելու ընդամենը 400 միլիոն դոլարի ռեսուրս ունի կառավարությունը հաջորդ տարի, եւ վարչապետը փորձում է այդ գումարները ուղղել այնտեղ, որտեղից կկարողանա ավելի արագ արդյունքներ ստանալ եւ կասեցնել հասարակության կողմից իր կառավարության նկատմամբ վստահության կորստի ընթացքը:

Թե կոնկրետ որ ծրագրերի մասին են քննարկումներ եղել, առայժմ հայտնի չէ: Սակայն նոր վարչապետը, մեր տեղեկություններով, լուրջ վերապահումներ ունի նույնիսկ «Հյուսիս-հարավ ավտոմայրուղու» ծրագրի նկատմամբ: Սա այն եզակի ծրագրերից է, որը ոչ թե վարկերով բյուջեի դեֆիցիտ ծածկելու նպատակ ունի, այլ կոնկրետ ինչ- որ ֆիզիկական արժեք է թողնելու: Բայց նույնիսկ պետական պաշտոնյաներն արդեն խոսում են դրա անարդյունավետության մասին:

Ընդամենը 5 տարի առաջ 556 կիլոմետրանոց այդ ճանապարհի կառուցումը գնահատվում էր 960 միլիոն դոլար, հիմա՝ պաշտոնապես արդեն 1.5 միլիարդ դոլար: Իսկ ոչ պաշտոնապես արդեն խոսվում է այն մասին, որ դա մեր սերունդների վրա կնստի 2.4 միլիարդ դոլար, չհաշված վարկերի տոկոսները: Ճանապարհի շինարարությունը պետք է ավարտվեր 2017 թվականին, սակայն աշխատանքի կեսի կեսն էլ դեռ արված չէ: Եթե այս ծրագրի նկատմամբ կան, մեղմ ասած, վերապահումներ, ապա կարելի է պատկերացնել, թե ինչպիսին է վերաբերմունքը այն վարկերի արդյունավետության նկատմամբ, որոնք պարզապես լցվել են բյուջե ու «տարրալուծվել» ընդհանուր բյուջետային ծախսերի մեջ:

Հարց երրորդ. «Մինչեւ տարեվերջ՝ մոտ օրերս, մենք ստեղծելու ենք Ռազմավարական նախաձեռնությունների կենտրոն կամ, այլ կերպ ասած, բարեփոխումների կենտրոն, որի շրջանակում նախատեսում ենք համագործակցել մաքսիմալ շահագրգռված ուժերի, այդ թվում՝ մասնավոր հատվածի հետ եւ քննարկել՝ ուր ենք գնալու եւ ուր ենք տանելու մեր երկիրը: Քննարկել բոլոր նախաձեռնությունները, ստրատեգիաները, ռեֆորմները, ըստ ոլորտների, երկարաժամկետ, կարճաժամկետ, որպեսզի հստակ հասկանանք՝ որ ուղղությամբ պետք է շարժենք մեր տնտեսությունը»,- ասել է Կարեն Կարապետյանը: Սա էլ վերաբերվում է վարչապետի` առկա եւ սպասվող վարկային ռեսուրսները իր կարծիքով ավելի ճիշտ նպատակներին ուղղելու մտադրությանը:

Սրանք շատ կարեւոր հարցեր են անշուշտ, բայց...: Որքանով են դոնորները հակված ընդունելու այս առաջարկները, դժվար, շատ դժվար է ասել: Որքանով են Կարեն Կարապետյանի մտահղացումները ավելի լավը ու ավելի արդյունավետ, քան եղած ծրագրերը, կրկին շատ դժվար է ասել: Ու այստեղ կա հստակ երկընտրանք. եթե դոնորները համակարծիք չլինեն Կարապետյանի հետ, վերջինս պետք է ընտրի` կամ հրաժարվում է վարկային այդ ծրագրերից ընդհանրապես եւ խուսափում նոր պարտքեր կուտակելուց, կամ էլ արտարժույթի որոշակի ներհոսքեր ապահովելու եւ կարճաժամկետ խնդիրներ լուծելու համար կշարունակի աշխատել «սովորական» ընթացքով: