Չզարգանալու երաշխիք. մեկ միլիարդ դոլարի փոխարեն 6 միլիոն դոլարի ներդրում

Հայաստանի տնտեսության զարգացման հեռանկարի վրա կուտակված մշուշը պայմանավորված է հիմնականում նրանով, որ չեն երեւում տնտեսության մեջ իրականացվելիք խոշոր ներդրումների ուրվագծերը:

Այն, որ ներդրումների ոլորտում իրավիճակը իրոք մշուշոտ է, պարզ է դառնում նաեւ Կարեն Կարապետյանի կառավարության 100 օրվա գործունեության վերաբերյալ հրապարակված զեկույցից: «2016 թվականի առաջին 9 ամիսների ընթացքում ՀՀ տնտեսության իրական հատվածում կատարված օտարերկրյա ուղղակի ներդրումների զուտ հոսքերի ծավալը կազմել է 92 միլիոն ԱՄՆ դոլար, որը ՀՆԱ-ի շուրջ 1.3 տոկոսն է, ինչը երկարաժամկետ տնտեսական աճ ապահովելու համար բավարար չէ»,- ասված է այդ զեկույցում:

Զեկույցում, իհարկե, մեղմ, շատ մեղմ, չափազանց մեղմ է գնահատականը, թե դա «բավարար չէ»: Իրականում սա խայտառակ վատ ցուցանիշ է: Ըստ մասնագիտական վերլուծությունների, Հայաստանի տնտեսության նորմալ զարգացման համար ներդրումների ընդհանուր ծավալը տնտեսության մեջ պետք է կազմի համախառն ներքին արդյունքի 25-40 տոկոսը, այսինքն՝ տարեկան 3.5-4 միլիարդ դոլար: Տվյալ դեպքում մենք միայն օտարերկրյա ներդրումների մասով ունենք ընդամենը 1.3 տոկոս: Թե ինչ է դա նշանակում, նույնպես նշված է վերոնշյալ զեկույցում: Ըստ այդմ, «Հայաստանի երկարաժամկետ տնտեսական աճի հնարավորությունը մնում է խիստ սահմանափակ, Հայաստանի տնտեսությունը զրկվում է օտարերկրյա ներդրումներն ուղեկցող նոր արտադրական տեխնոլոգիաների, կառավարման նոր մշակույթի մուտքի հնարավորությունից, Հայաստանը կորցնում է տարածաշրջանային տնտեսական մրցունակությունը»,-նշված է զեկույցում: Էլի շատ մեղմ է նկարագրված, բայց ընդհանուր առմամբ համապատասխանում է իրականությանը:

Եվ ուրեմն, ինչ է ուզում անել կառավարությունը իրավիճակը շտկելու համար: Կառավարությունը, ինչպես նշված է զեկույցում, առաջնահերթ կարգով պատրաստվում է  բարձրացնել ներդրումների պաշտպանության եւ դրա նկատմամբ վստահության մակարդակը, ձեւավորել ներդրումային ծրագրերի իրականացման լրացուցիչ հնարավորություններ եւ բարձրացնել Հայաստանի` որպես ներդրումների իրականացման ապահով եւ շահեկան վայրի ճանաչելիությունը: Փաստորեն, կառավարության համոզմամբ, այս պայմանների բացակայությունն է պատճառը, որ Հայաստանում ներդրումներ չեն իրականացվում: Եվ թերեւս հենց այստեղ է կառավարության սխալը: Այն որ ներդրումները պետք է պաշտպանված լինեն, անվիճելի է: Բայց  միայն դա՞ է խոչընդոտը:

Հայաստանի տնտեսության մեջ ներդրումների ցածր մակարդակի հիմնական պատճառը իրականում բոլորովին այլ է: Այնպես չէ, որ Հայաստանում օտարերկրյա ներդրողներին գիշերը փողոցում սպանում են, իսկ ներդրումները՝ գողանում: Վերջիններս բոլորովին այլ խնդիրների են հանդիպում: Մի քանի օրինակների վրա դրանում կարելի է համոզվել: Ֆրանսիական միանգամից երկու խոշոր ընկերություններ` «Քարֆուրն» ու «Օրանժը» Հայաստանում այնպիսի ճակատագիր ունեցան, որը շատ լավ դաս կարող է հանդիսանալ մյուս խոշոր ներդրողների համար: «Քարֆուրը» «Դալմա մոլում» մեծ տարածք էր վարձել, մտադիր էր ամբողջ թափով մտնել Հայաստանի մանրածախ առեւտրի շուկա: Սակայն մի քանի օլիգարխների ու բարձրաստիճան պաշտոնյաների միջեւ կայացած համաձայնության արդյունքում «Քարֆուրին» դուրս շպրտեցին այդ տարածից, եւ դրան զուգահեռ ստիպեցին նրան արմատապես փոխել գործունեության ռազմավարությունը, որի համաձայն նա պետք է վաճառքի ներկայացներ ավելի շատ «հայաստանյան արտադրողների» ապրանքները: Հիմա «Քարֆուրը» օրեցօր նվազեցնում է իր զբաղեցրած տարածքը «Երեւան մոլում», ու Հայաստանում նրա գործունեության հեռանկարը  առնվազն մշուշոտ է: Դրան գումարենք նաեւ այն, որ «Քարֆուրը» չի կարող իր գործունեության մեջ օգտվել մատակարարման մութ սխեմաներից, ի տարբերություն մեր մանրածախ առեւտրի «արքայից»` «Երեւան Սիթիից»:

«Օրանժը» ավելի վատ ճակատագիր ունեցավ` հիմա այն Հայաստանում այլեւս ներկայացված չէ: «Օրանժի» հեռանալու պատճառները կարելի է երկար վերլուծել, սակայն պետք է արձանագրել, որ աշխարհի բազմաթիվ երկրներում հաջողությամբ գործող այդ ընկերության հայաստանյան ձեռնարկությունը պարզապես սնանկացավ: «Չդիմացավ» մրցակցությանը եւ առաջին հերթին՝ ՀՀ ֆինանսների նախկին նախարար Գագիկ Խաչատրյանի հարազատներին պատկանող «Յուքոմին», որի կողմից էլ գնվեց «Օրանժի» հայաստանյան ունեցվածքը:

Ու եթե խոշորացված նայենք իրավիճակին, կհասկանանք, որ օտարերկրյա ներդրողները Հայաստանում պարզապես չեն դիմանում մրցակցությանը: Տեղի «գործարարները», որոնք սերտաճած են իշխանությունների հետ, միշտ, բոլոր իրավիճակներում ունեն շատ ավելի արտոնյալ դիրք: Նրանք մոնոպոլիզացրել են շուկան ու դարձել պետություններ պետության մեջ: Իսկ ինչպես պարզվեց Կարեն Կարապետյանի վերջին ասուլիսի ժամանակ, գործող կառավարությունը նախկինների պես, իրավիճակից դուրս գալու ելքը տեսնում է «բոլորի համար հավասար պայմաններ ստեղծելու մեջ»: Դա չի ստացվել նախկին կառավարությունների մոտ ու չի ստացվելու նաեւ գործող կառավարության մոտ:

Ի դեպ, վերը նշված զեկույցից պարզ է դառնում, որ կառավարությունը ներդրումների ոլորտում պատրաստ է բավարարվել քչով: «Իրականացված աշխատանքների արդյունքում, 2017 թվականի առաջին եռամսյակում կգործարկվեն կամ իրենց գործունեությունը կընդլայնեն թվով 8 ընկերություն, որոնք շուրջ 3 միլիարդ դրամ ներդրումների արդյունքում կստեղծեն շուրջ 824 աշխատատեղեր»,- նշված է զեկույցում: 3 միլիարդ դրամ, կամ մոտ 6 միլիոն դոլարի ներդրում մեկ եռամսյակում. եւ սա ներկայացվում է որպես ձեռքբերում: 6 միլիոն դոլար: Եվ դա այն դեպքում, երբ մեր տնտեսության նորմալ զարգացման համար անհրաժեշտ է տարեկան 3.5-4 միլիարդ դոլարի ներդրում, կամ եռամսյակային միջին կտրվածքով՝ մոտ 1 միլիարդ դոլար:

Ահա հենց սա նկատի ունենալով կարելի է պնդել, որ մեր տնտեսության զարգացման հեռանկարները առնվազն առայժմ չեն ուրվագծվում: Համատարած մշուշ է: